Katalog

"Küçük Şehir"in Demirciler Sokağı Kemaliye'de bir sokak: Demirciler Sokağı... Sokaktan aşağı indiğinizde sizi güler yüzlü bir demirci ustası karşılar. Diğer meslektaşları işi bıraktıklarından sokağın son temsilcisi olarak sanki nöbet tutuyor gibidir. Erdal Yazıcı Yeniadıyla Kemaliye, eskiadıyla "Eğin dedikleri..: T ürküler "Eğin dedikleri bir küçük şehir..." diye başlar, gurbette sıla özlemlerini dile gctirır. Bu "kuçük şehir"i iki dağ yamacı adeta kıskacına almış gibidir. Bu noktada, bir zamanlar azgınca köpükler çıkararak etrafına korkular saçan Fırat'ın kolu Karasıı dizginlenmiş, göl oluşmaya başlamıştır (Keban Baraj Gölü). 'Kırk Göz'lerden bu "küçuk şehir" Kemaliye'ye baktığınızda hayranlık duymamak elde değildir. Dağ yamacından yılan gibi kıvrılmış yollardan indiğinizde sizi biı tabela karşılar; "Kemaliye 3000". Bir zamanlar ticaret ve tarımda canlı bir yaşamın sürdüğü "şehir"de aynı canlılığı bulmak olası değil. Karayolları tabelası da bunun kanıtı. Fırat'ın kolu Karasu dizginlenip baraj gölü oluştuğunda yöredeki tarıma elverişli alanları yutmuş, yö« redeki ulaşımı felce uğratmış. "Üstüne üstlük" 1988 kışında ilçede çıkan yangın "şehir"in yarısırun kül olmasına neden olmuş. Barajla birlikte süren göç, daha da hızlanmış. Kemahye'de bir sokak: Demirciler Sokağı... Sokaktan aşağıya indiğinizde sizi güler yüzlü bir demirci ustası karşılar. Aynı kuşaktan demirci ustalarının son temsilcisidir. Sanki "Demirciler Sokağı"nın nöbetçisidir. Nöbetini ara sıra aksattığında ışler arapsaçına döner, sonunda yine de açığını kapatır, birikmiş işleri tamanılar. Seksen sekiz yaşındaki altmış beş yıldır demircilik yapan bu usta Mustafa Önal... "Bir yıl tstanbul'a gittim. Bir ay sonra döndüğumdc bir de nc göreyim; bir yığın iş beni bekliyor. Muşterilerim diikkânı açtırıp onarılması gereken işleri bırakmışlar. Işler yığılmış. O işleri lamamlamak için epey ter dökliim." Saçları ak pak olmuş bu demirci ustası "saçları değirmende ağartmamış" her halde. Ve işte ustadan bir yığın anılar... "Bu işe başladıgımda dort kişi çalışıyorduk. O zamanlar buyükçe deriden yapılmış bir körügrımuz vardı. U/ıın yıllar boğaz tokluğuna çalıştım. Ben sebal elliın bu işi sürdiirdüm. Arkadaşlarım sonradan bu işi bıraktılar. llk yövmiyem günluk 10 kuruşlu. O yıllarda dökiim hiçbir şey bulamazdık. Demiri ocakla eritip her şeyi kendimiz yapardık. Mıhları (çivileri) kendimi/ yapardık. O devirde elektrik olmadığından işlerimiz bir hayli zordu. Demirleri birbirine perçinle tuttururduk. Şimdi ise işler çok kolay. Körük yerine elektrik motoruyla çalışan hava iifleyicisi, perçin yerine elektrik kaynağı, motorla çalışan zımpara taşları kullanıyoruz." Kabılden bu yana surup gelen bir mesleğın son temsılcılerınden bın, demırcı ustası Mustata Onal Asıl uğraşını oluşturan tanm aletlerının yanı sıra, konuta ıiışKin maızemeıer de uretıyor Ama artık pek kapısını çalan yok llerleyen teknolojının karşısında, Kemalıye'de bıle işleri gıttıkçe azalmış Bir muşterısı çıksa dukkânını derhal satacak ristler gelmişti. Bir tanesi cebinden tornavida çıkarıp kapının ustıindeki "ayna'yı çıkarmaya başladı. Biliyorsunuz kapıların ustunde tokmağın hemen yanına, demirden yapılan sus işlemeye 'ayna' denir. Turistler ne kadar para istersen verellm dediler. Ben de ısrarlarına dayanamadım, sökiip verdim." Değişen koşullara göre bazı aletler çok az kullanıldığından artık yapılmıyor ve bunlardan tek tük bulunuyor. Karasaban bunların başında geliyor. Bazı çapa türlerini de şehirlerden gelen meraklılar alıyormuş. İşleri konusunda da epey dertli Mustafa Usta; "Bu Demirciler Sokağı'nda eskiden 45 diikkân vardı. O zamanlar ticaret çok canlıydı. Mal yetiştiremiyorduk. Karşımızda han vardı. Bu sokakta demirci ustalarının demiri döverken çıkardıklan sesler, gelen giden insanlar... Ama şimdi burada yalnız ben kaldım. Bu sokak şimdi viraneye döndu. Barajın gelmesiyle verimli topraklar sular altında kaldı ve göç başladı. Tarımla ugraşanlar azaldıkça bizim işler de durdu. Yok olma noktasına geldi. Şu anda bir miişteri bulsam ben de dukkânı kapatmayı düşiiniiyonım. Yaşım da bir hayli ilerledi. Gençlerin çogu dışarıya göç ediyor, bu işe zaten rağbet etmiyorlar. Kısacası şimdi burayı kapatsam bu işi yapacak kimse kalmadı buralarda..." "El emeği, göz nuru" yapılan bu demir işleri, sağlamlığına, estetik güzelliklerine karşın "fabrikasyon" işlerin yanında gerileme ye ve unutulmaya başlandılar. Günümüzde genç kuşaktan kaç kişi biliyor acaba kapı tokmaklannı ve aynalarını, eski kapı kilitlerini, "dehre" ve "eyiş"leri, karasabanları... Bunları ileriki yıllarda demirci atölyelerinde ki yok olmuş olacaklar değil, eskicilerde ve antikacılarda bulabilmck için çok taban tepeceftiz!.. H ğin'den Kemaliye'ye Bu "Demirciler Sokağı"nın son temsilcisi atölyede şımdilerde antika sayılabilecek türden çok sayıda dcmir alet bulmak olası; kapı kilitleri, kapı düğmeleri ve aynaları, dehre (çalıçırpı ve ot dovmede kullanılır), ızgara, çapa, maşa, balta, köpek tasması, bur. gu, orak, eyiş (hamur işlerinde kullanılır), keser, çapa, mıh (çivi)... Yöresel gcreksinımlcrı karşılayan bu aletler daha çok köye yönelik... Bazıları da antika değerınde. Bu konuda Mustafa Usta bir anısını anlatıyor: "Bir keresinde Alman (u E ğın'ın hangı dönemde kurulduğu bilinememektedır. 1.6. 1. yuzyılda Part ve Roma Imparatorlukları arasında anlaşmazlık konusu olan Eğin, İ.S 4 yüzyılda Sasanıler'ın eline geçti Roma Imparatorluğu'nun ikiye ayrılmasıyla Bizans toprakları ıçınde kalan Eğin, 7 yuzyılda Arap saldırılarına uğradı. Türklerın Anadolu'ya gelışlerı ıle Anadolu Selçuklularının, İlhanlıların ve Akkoyunluların egemenliğı altına gırdı Çelebi Mehmet dönemınde Osmanlı Devleti'ne bağlandı. 19. yüzyıla kadar Öıyarbakır'ın Arapkir ilçesıne bağlı bir kaza merkezı olarak yönetilen Eğin, 19. yuzyılda Harpul (Mamuret ül Aziz) vilayetine, 1926 yılında da Malaıya'ya bağlı bir ılçe haline getırıldı. 11 Mayıs 1938'de Erzıncan'a bağlı bir ılçeye dönüşturülen Eğin'in adı da Mustafa Kemal'ın adından esınlenerek Kemaliye'ye çevrıldı. 9