Katalog

'Abdülhamit' Haliç'te! İsveçli silah tüccarı Nordenfelt'in Osmanlı Bahriyesi'ne satmak istediği ilk denizaltı "Abdülhamitln dalış denemesi tam bir fiyasko iie sonuçlanmıştı. Ama gemi yine de satın alındı. Yükselecegim" isimli denizalü, bir daha da yükselemedi ve battığı yerde kaldı... Garrett böyle "ufak tefek" sorunlardan yılacak adam değildi. Üstelik "başanlan" başkalarının da dikkatini çekmişti. tsveçli silah tüccarı Thorsten Nordenfelt, 4 denizaltı birden ısmarladı. Nordenfelt, makineli tüfek ve top fabrikaları o'an, her ülkeye her istediği silahı bulup satan bir başka girişimciydi. Garrett'e güveniyordu. Nitekim Garrett, daha gelişkin bir denizaltı daha yaptı. Patronu Nordenfelt de, denizaltınm pazarlanması amacıyla çok sayıda ülkeden uzman ve devlet adamlarını lsveç'in Landskrona denizüssüne davet etti. İşte bu noktada, Osmanlı Bahriyesi'nin ilk iki denizaltısının serüveni de başlar. Uluslararası silah tüccarı Basil Zaharoff, Osmanlı Bahriye Nazırı Hasan Paşa'nın da davet edilmesini ister. Hasan Paşa ise İstanbul'dan Isveç'e sırf bu amaçla gitmeyi göze alamaz, hatta bir subayın yollanmasını dahi "fuzulî" bulur. Berlin'den tstanbul'a dönmesi beklenen Deniz Ataşesi Binbaşı Halil Bey, denizaltınm deneme gösterisini izlemekle görevlendirilir. Halil Bey, 3 Ekim 1985'te Kopenhag'da hekn Nordenfelt'le görüşür hem de gösteriye katılır. Basil Zaharoff, gösteriye mümkün olduğu kadar çok sayıda önemli kişinin davet edilmesini sağlamıştır. Meksika'dan Japonya'ya, Ingiltere veliahtından Rus imparatoriçesine kadar birçok ülkeden davetli, denizaltının, gözlem yatının altından geçtiğini görürler. Ardından, denizin dibine burun Ustü çakılıp çamura gömüldUğünü de. Içindekileri çıkartmak, 6 saat sürcr. Bir denizaltı ihalçsinin talihsiz serüveni Taşkızak Tersanesi'nde monte edilen Isveç yapımı "Abdülhamit", 5 Şubat 1887'de, Haliç'teki ılk ve son dalış denemesıne geçmeden önce Saray'ı selamlıyor. Edlp EmllÖymen I LONDRA ngiltere'nin (ve dünyanın) ilk denizaltısı denizin dibinde. Savaşta batmış değil. İlk denemesi sırasında dibe dalıp bir daha çıkmamış. Şimdi, çıkarılması için çahşmalar yapılıyor. Osmanlı BahriyeM'nin ilk iki denizaltısı, "Abdülmecit" ve "Abdulhamif'ten ise, geriye sadece fotoğraflar var. Bu üç denizaltının da mühendisi aynı: Ingiliz din adamı George Garrett (18521902). Din adamından gemi mühendisi olur mu? Olursa, işte bu kadar olur. Muhendisliğe merak sahp, din adamlığından başka her işle uğraşan Garrett, Osmanlı Bahriyesi'nde de padişah II. Abdülhamit'in emriyle "fahri bınbaşı". Hayatı surekli başarısızlıkla geçen bu garip mucidin, Osmanlı Bahriyesi'ndeki maceraları da denizaltıları kadar ilginç... Suyun altında giden, düşmanı arayıp bulan, gözüknıeden torpil atan gizli bir gemi düşüncesı, özelhklc 1877 OsmanlıRus Savaşı'nı izleyen lngilizlerin aklından çıkmaz olmuştu. Rus lmparatorluğu genişliyor, lngiltere'nin çıkarlarını tehdit ediyordu. Demir çelik sanayiinin başını alıp gıttıği 19. yüzyılın son çeyreğinde, herkesin aklı fikri, daha güçlü savaş gemileri ve silah yapımına çalışıyordu. Din adamı Garrett dahil. Garrett, ilk denizaltısını in^a etmek için babasıyla şırket kuracak kadar girişimci. Buna 10 Temmuz 1877 tarihinde, Tuna nehrinde OsmanlıRus savaş gemileıi arasındaki bir çatışmadan sonra karar vermış. Tuna nehrinde Rus teğmeni Zinovi Rozdetsvensky yönetimindeki bir torpidobot, Osmanlı Tuna donanmasına mensup "lclaliye" savaş gcmisıne saldırıyor. Ama boşuna. "lclaliye" veetrafındaki gemiler, zincirlerle birbirlcrine bağlı. Yarıp geçmek mümkun değil. I Iki hafta sonra NikopoPde de benzer bir durum: Torpidobotlara karşı Osmanhlar, gemilerin etrafına bu kez de ağ döşemişler. Demek ki gemileri saf dışı bırakmak için denizin altından giden bir gemi olsa, iyi olacak? İşte din adamı Garrett, bu görüşten hareketle ilk denizaltısını yapmaya koyuluyor. Geminin adı da tam bir denizaltıdan beklenecek gibi: Resurgam... Yani Latincede, "Yeniden Yüksclecegim" anlamına. Ingiltere'nin kuzey batısında Manchester yakınlarında yapımı 1879'da tamamlanıyor. Üç kişi alabilecek. İki ucu koni biçiminde. 14 metre uzunluğunda ve buharla çalışan bir denizaltı bu. Rahip Garrett'in "Denizaltı Seyir Kumpanyası"nın denizaltınm yapımı için öngördüğü masraf 1538 sterlinden ibaretti. Şimdi modern bir denizaltınm fiyatı bunun 5 sıfırlısı. "Ucuza" çıkartılan denizaltı, içindekiler için t*m bir cendere. Aydınlatma, 8 santim çapında mumlarla sağlanıyor. Denizaltınm üzerinde bir başın girebileceği camdan bir kubbe var. Seyir sırasında, gemi kumandanının başı bu cam kubbe içindc olacağından etrafını görebilecek... Ingiltere Bahriyesi, "Düşmana gözükmeden lorpil atacak" bu gemiyle, ihtiyatlı bir bıçımdc ılgilcndi. Garrett, denizaltısını "resmî zevata" göstermek üzere güneydeki büyük deniz üssü Portsmouth'a davet edildı. Bahriye, gözü tuttuğu takdirde denizaltınm geliştirilmesi için 60 bin sterlin vermeyi taahhüt ediyordu. Aynı sıralarda Rusların da 140 bın sterlin onerdikleri anlaşılıyor. Yüzyıl önce, bu paralar milyara yakın kıymctteydi. Garrett, denızaltiMiu Manchester'den Portsmouth'a trenle goturmeye tenezzul etmedi. Ingiltere'nin bütün batı kıyılarını dolanarak güneye inecekti... 22 Şubat 1880 gunü denize açıldılar. Denızaltıda, Garrett'le birlikte iki kişi daha vardı. Liverpool körfezinde yol larını kaybettiler. Geçen bir gemiden yönlerini öğrenip yola devam. Işler önce iyi giderken, daha sonra deniz kabarmaya başladı. Teknenin zaten güvensiz dengesi bozuldu, uskurun da ayan... Garrett mecburen küçük bir tekne satın alarak kıymetli denizaltısını ye,dekte götürmeye başladı; ama boşuna. 24 şubat gecesi, Resurjjam battı. "Yeniden YunanOsmanlı rekabeti Garrett'in denizaltıları ne kadar işe yaramasa da, "istikbâl vaat ediyor"du. Silah tüccarı Basil Zaharroff devreyegirerek, Yunanlıların bu ilk denizaltıyı 9.000 sterline satın almalarını sağladı. Bunun üzerine Osmanlı yönetimine derin bir kaygı çöktü. Padişah II. Abdülhamit tarafından Bahriye Nezareti'ne yazılan bir iradei seniye'de (padişah emri), "Hiçbir devlette şimdiye kadar emsali olmayan ilk denizaltı gemisinin Yunanhlar tarafından miıbayua edildigi, aynı geminin parası hazinci hassadan odenmek, 2.5 ay zarfında İstanbul'da teslim ulunmak uzere beheri 11.000 sterlin kıymetindc iki denizaltı gemisinin mubayaa edildigi" beyan edilir. Yeni Osmanlı yönetimi de bir değil, iki denizaltı alacaktır. Oysa Halil Bey, denizaltı hakkında olumsuz rapor vermiş ve "Şu hali ile kullanılması, maksada kâfi degildir; tâdile muhtaçtır, keza akıntılı sularda kullanılması mcskuktur," demiştir. Oysa Osmanhlar ile Yunanistan arasında bir sava$ çıkması an ıııeselesidir. Selânik'e gidecek olan donanmanın korunması gerekmektedir. tngiltere ise, Yunanistan ile Osmanlı Devleti'nin bu girişimleri karşısında istifini bozmuyor ve kendi donanması için sipariş dahi vermiyordu. tngiltere donanması için ilk denizaltı 1900 yılında yaptırılacaktı... Osmanlı Hükümeti ile İsveçli silah tüccarı Nordenfelt arasında 23 Ocak 1886'da kontrat imzalandı. Buna göre, iki denizaltı Isveç'de yapılacak, sonra parça parça lstanbul'a getirilecek ve Taşkızak Tersanesi'nde monte edilecekti. "Abdulhamif'ln mühendisi George Garrett, Osmanlı Bahriyesi'nin bınbaşı unitorması ıle. 16