Katalog

ın konuyla gerçekten ılgılendığıni anhemen kendılerıyle beni görüştürmeedıyorum. "Hay hay" dıyor muhtar, e bu arada bir yoklamış olurum." benı ıçerı almayanlardan başlıyoruz. ia muhtarı görunce her şey değışıyor. lyoruz; keskın bır koku, duman ve kaGözlerımız alışınca, çevremızde belıdar küçük çocuk olduğunu fark ediUfacık kulübe sanki çocuk yuvası... e tüten bır sobanın çevresındeler. Hiç Hukuk açısından vatansızlar E Haymatlozlarm olunı, doğum gibı işlemlertnl Kayabaşı Mahallesi'nin muhtarı yurutuyor. mundu Keşke babaları öleeeğıne bunlar ölseydı' Ben şimdı nasıl bakarım bunlara?.. Nüfusa kayıtlı olmadığımız ıçın doğru dürüst bır ış de tutamıyoruz Yaptığımız dılencılık... Çocukların babalannı haslaneye goturmediniz mi? Hastanede yatmak bızler ıçın çok zor Gırış ıçın, kayıtta nüfus isterler, o da bızde yok. Hem yatsak bıle, masrafları ödeyemeyız, yıne nüfussuz olduğumuzdan sıgortayla bağımız yok kı masrafımızı karşılasın. öyle unutulup ortada kalmışız Daha sonra eve, kadının oğlu olduğunu öğrendığimiz kısa boylu genç bır adam gırdi, bızı kuşkuyla suzdükten sonra ıçerde kadınların olduğu küçük odaya geçıp bır şeyler konuştuktan sonra yanımıza geldı. vrensel insan Hakları Blldırgesi'nın 15 maddesı herkesin bır vatandaşlığa hakkı olduğunu, kımsenın keyfi olarak vatandaşlık hakkından mahrurn edılemeyeceğını öngorur Turkıye'nın taraf olduğu "Vatansızlık Halleıinin Azaltılmasına lllşkln" 1954 tarıhlı sözleş mede devletlerın vatandaşlık hukuklarını oluştururken vatansızlığa yol açan durumların gıderılmesı ıçın ne gıbı duzenlemeler ongormesı geeklığını belırtır Bunlar gıbı ulusal ve uluslararası bır takım çalışmalar vatansızlığa yol açan nedenler ortadan kaldırılamamış, bu onemlı sosyal soruna kalıcı bır çozum getırılememıştır KİŞİ NASIL VATANSIZ OLUR? Evet . Biz bütün tanıdıklar başvurduk. Mahkeme kanalıyla dava açmamızı önerdıler ve bi7 de bır avukata duıumu bıldirdik, avukat bızden adam başına 50 bın lira para istedı, tabıı bız de vazgeçtık. Bır anda ne söyleyeceğımı kestıremedım Bu sırada yaşlı lânı kadın, dul kızı ve dul gelınıyle ıçerı gırdı. "Bak" dedı, "Bunlan da çek, ikisinin de karnı burnunda belki biri gorıır de bize yardımı olur. Bari çocuklar haymatloı dogmasınlar! (,'unkıı haymatloz olunca okula gidemezler, okuyamazlar, kayıt için nufus yok ortada. Pencerelerin, cam yerine gerek.»" aylonla örtülü olduğunu görünce, kaDığer evlerdekilerle de görüşmek amacıyla nedenını daha ıyi anlıyorum oradan ayrıldık. Hemen yakında, ıçınden sesyaşlı kadın başlıyor, muhtara dönerek ler gelen, ama kapısında zıncirlı bir kilit bu a bakmasın" dıyor benım ıçın, "Aralunan kulubeye yöneldık Kapıyı çalıp açma oldugunu bilseydim onccden alırdım." larını söyledık, "Biz gazeteciyiz sizinle konuşmak istiyoruz" dedık tçerden ınce kız çocu •mli degil teyıe" dıyerek konuşmasinı ğu sesı yanıtladı:"Anneniz işe gitli ve kapıyı ını, "İste yine buradayım, degişen bir küitledi, kimseyle konusmaym, kimseye de aç. Sen durumunuzu anlal bize. Nerden mayın dedi..." ? Ne durumdasınız? Nasıl yaşarsınız? Muhtar yıne devreye gırerek, "Açın açın anlal." ben muhtarım" deyince kapı yavaşça aralan r" dıyor uysallıkla, adının hânı oldudı. Çe^ıttı yaşlarda beşaltı kız çocuğu görünyleyen yaşlı kadın ve anlatmaya kodü. Önce bıraz büyük olanı, dığerlerı de ardından dışarı çıktılar Buyük kız, "Annem ı Türkiye'ye 1950'den sonra geldık. yok, içeri alamayız" dedı. Zaten söyleyecek ı Bulgarıstan'dan, kımımız de Romanpek fazla bır şeylerı de yoktu sanırım ve foO zamanlar tanıdıklarımdan bazıları toğraflarının çekılmesı oldukça yeterlıydı. >ldan değıl de kaçarak Türkiye'ye varDaha sonra kente yakın bır ıkı eve gırdık Tcam on sene önce öldu. O da RomanHep aynı sorunlar Durdu ısımlı bır kadın Kokaçmış. Ailesıyle bırhkte Bulgarıstan'Annesınin bıraktığı yerden konuşmaya de cası yıne menenjitten ölmuş ıki ay önce Bııl dolaşmışlar, neden sonra Türkıye'vam edeıı Suleyman Bas, "Bu duruın hepimizi ze, "Sizi içeri alamam, ama kapıda çekin" dııılmışler. Kendısı, nüfus içın başvurperişan ediyor. Ben 24 yaşındayııtı. Hiçbir işe yor "Bizlere nufus verilmesini istiyoruz" dıama ölünce öyle kaldı giremiyorum. Çunku nufusum olmayınca as ye yakınıyor. . "Gelinlik kızım var, yakında • i teyze bu çocuklar kimin boyle? k kere almıyorlar. Hem nufus hem askerlik ol evlenecek; ama nasıl?.. İmam nikâhıyla odaç sorma oğul, bunların babaları altımayınca siz duşunun gerisini urlık." lık gibi! Nufusu olsa, onu oyle verir miyim rayla menenjitten öldüler; bızı perışan Siz gençsiniz, babanmn basvurusundan hiç? Bu çocuklar da oyle. Hepsi nüfussuz, Beşı damadın, altısı da büyük oğlu yola çıkıp devaın eüirseydiniz. hepsi anası/ babasız sayılıyor. Olur mu boyle şey?" Olmazdı tabıı, olmamalıydı, ama olmuştu işte, unutulup gıtmişlerdi bır kez Sonunda tekrar muhtara dönüp, " S i z " dedım, "Bunların idareten nesine bakıyorsunuz?" Pek fazld bır şey sayılmaz aslında. Hamılelere doğumevınde doğum yapsınlar dıye fakırhk kâğıdı verırım. ölümlerınde, ölum kâğıdı düzenlerım, bır de emnıyetle bır ışlerı olduğunda, ıkı taraf da önce bana gelır. Ben bunların nüfusa geçmelerını herkesten çok ıstiyorum Çünkü yaşantılan toplum ve kendılerı ıçın çok zararlı. Her türlü hastahğa açık olarak yaşıyorlar, doktor nedır bılmedıklerı ıçın özellıkle çocuklar arasında hastalıktan ölenlerin sayısı çok fazladır Peki okuma yazmayı nasıl oğreniyorlar? Kadınların büyük çoğunluğu bılmez, erkeklcr zamanla oğreniyorlar. Bazen de bir ilkokul müdürünün göz yumup ıdare etmesıyle çocukların bırı ıkısı, bırkaç yıl ilkokula devam edıyorlar; ama hepsi bu kadar. Muhtar Yüksel Taştan'a yardımları içın teşekkur edıp ayrılıyoruz. Dıleğımız, sankı çağımızın dışında yaşayan bu ınsanların tekrar zamanımıza döndürülüp acı ve terk edılmış yaşantılarından kurtarılmaları. D ira verllip dava açılamadığt tçin bu küçük "vatansıt'v nüfus kâğıdı alınamıyor. I Gelinlik kızım var, yakında evlenecek; ama nasıl?.. îmam nikâhıyla odalık gibi! Nüfusu olsa onu öyle verir miyim hiç? Her devlet egeme ılık hakkının doğal bır sonucu olarak kımlenn vatandaşı sayılacağını kendı ıç hukuk duzenlemesıyle saptar Bunun sonucu ortaya oyle durumlar çıkar kı, kışı yeryuzundekı devletlerden hıçbırının hukukuna gbre bır vatandaşlık kazanamaz Devletler, klmlenn vatandaşı sayılacağını saptarken kımlenn vatandaşlığını kaybedeceğını ya da kımlenn bır ceza olarak vata'idaşlıktan çıkartılacaklannı da egemenlık haklarının bır parçası olarak yıne ıç hukuklarında duzenlerler Vatansızların sayılarının buyuk oranda olması, aslında buradan kaynaklanmaktadır Savaşların ve devrımlerın olduğu kadar örneğın Beyaz Rusların 1924 tarıhlı kararname ıle Sovyet vatandaşlığından çıkartılmalarıgerıcılığın ve ırkçılığın etkısı de vatandaşlıktan çıkartmanın sıyası bır ceza olarak kullanılmasına yol açmaktadır örneğın, Faşıst Almanya'da Yahudılerı kıtle halınde vatandaşlıktan çıkartan Nazı yasaları Benzer yasalar, o sıralarda Bolçıka ve Avusturya gıbı ulkelerde de yururluğe gırmıştı Gunumuzde de vatandaşlıktan çıkartmanın bır ceza olarak yasalarda yer almasına, hemen her ulkede rastlanılmaktadır Ancak ulkenın demokratık olup olmaması, yasanın uygulanıp uygulanmamasını belır ledığı gibı çıkarma koşulları da zorlaşıp kolaylaşmaktadır 1964 tarıhlı Turk Vatandaşlığı Kanunu'nda da "Vatana bağlılıkla bağdaşmayan eylemler" başlığı altında Turk vatandaşlığını kaybettırme ve Turk vatandaşlığından çıkarma hallerı duzenlenmıştır Vatandaşlıktan çıkarmanın bır ceza olarak uygulanması humanıst hukukçular tarafından uluslararası toplumun temel ılkelerıne aykırı gorulmekte, hukuka karşı bir tavır olarak nıtelendırılmektedır Vatansızlık devletlerın vatandaşlık kanunlarındakı olumsuz duzenlemelerden doğabıleceğl gıbl, fıilı nedenlere de dayanabılır Kışının hukuken bır vatandaşlığı olabıhr Ama o kışı topraklarını terk ettığı bu devletın vatandaşı olarak kalmak, onun hımayesınden yararlanmak ıstemeyebıllr Eğer Ikâmet ettığı devlet o kışının bu tutumunun haklı nedenlerden kaynaklandığını saptarsa onu "vatansız" kabul edebılır VATANSIZ KİŞİLERİN DURUMU NEDIR? HUKUKİ Vatansız, bulunduğu ulkede yabancı durumundadır ve ılke olarak yabancıların hukukı durumuna eşıt statusu vardır Ancak hıcbır devletın dıplomatık hımayesınden, devletler arasında aktedılen ve karşılıklı vatandaşlarının haklarını duzenleyen anlaşmaiardan yararlanamaz Bu nedenle, vatansız kışının durumunun an elverişsiz yabancı kışı statusu olduğu soylenebılır Boyle olduğu ıçın de vatansızların hukukı durumlarının lyıleştırılmesı uluslararası kuruluşların, bu arada Bırleşmış Mılletler'ın faalıyet alanlarından bırı olmuştur Blrleşmiş Mılletler'ın 1947 yılında başlattığı çalışmalar 1954 yılında "Vatansız Kışilerın Hukuki Durumuna Dair Sozleşme'nın yapılmasına varmıştır Bu sözleşme vatansızların ırk, dıl, dın, cınsıyet ayrımı yapılmaksızın yararlanacakları hakları duzenlemektedır Ikâmet ve seyahat hakkı, evlenme, mıras, mulkıyet hakları, bılım ve sanat ozgurluğu, te lıf hakları. dernek kurma hakkı, çalışma ve tıcaret hakları vb yabancıların sahıp oldukları temel hak ve özgurlukler ıle sosyal ve ekonomık haklar bu sözleşme ıle vatansızlara tanınmıştır Hatta sayılan haklardan yararlanma ıçın karşılıklılık şartı aranmayacağı, belll ulke vatandaşlarına uygulanan önlemler söz konusu olmayacağı ıçın sözleşme, vatansızları bır anlamda yabancılardan daha elverışlı duruma sokmuştur denılebılır Turkıye bu sözleşmeye bugu ne kadar taraf olmamıştır Ancak Turk hukukunda da vatansızlar yabancılaria aynı haklardan yararlanabılmektedırler Uygulamadakı ıdarı olumsuzluklar bır yana bırakılacak olursa, vatansızların hukukı durumu yasal duzeyde yabancılara esıt bıçımde duzenlenmıştır örneğın Pasaport Kanunu'na göre vatansızlara "yabancı damgasını haız" pasaport dahı venlebllmektedir U 17