Katalog

Yasaklanan resimlerden sakıncalı ressamlara... Sanat ürünü, bazen ideoloji adına, bazen din adına, bazen de salt günün kurallarına uymadığı için yasaklanmış, ama sonuçta yasaklanan yapıt, sanat dünyasındaki saygın yerini hep almıştır. EMlN ÇETİN GİRGÎN 1972 sonlarında Picasso'nun erotik dizisi, müstehcenlik savıyla Brezilya'da yasaklandığında olayı bııiun dııııya buruk bir tebessumle karşılanııştı. 20. yy'da çağdışı bir sansür anlayışı, azgelişmiş lilkelerin ıı/eriııde Demokles'in kılıcı gibi sallanmaktadıı. Tüm yasaklanıaların dcmokrasi gelenğiııi sağlamlaştırmamış ülkelcrde, özelliklc basmla birlikte kültür ve sanat alanlarında daha da yoğunlaştığı görülmektedir. Uluslararası değerleri bir yana atıp, "bana görc" düşüncesini geliştircn yöneticiler sonunda "zaten bu sanat değil" tumcesini kolaylıkla kurabilmektedirler. Sonucunda, bugüne kadar estetiği "Hegelci estetik", "Marxçı estetik", "Grck estetiği" gibi kategorilcrdc toplayan sanat tarihi, bundan sonra "ona göre estetik", "buna göre estetik", "geçiş dönemi estetiği" gibi teoriler geliştirnıek /orunda kalacaklır görünüyor. Franctsco Goya, "Çıplak Maya", 1797179», Prado Müzesi. 1863'te, yani bundan lanı 123 yıl önec, piknikte iki adam ortasında oturan çıplak bir kadını gösteren Otlaı Llzerinde Öğle Yemeği, "Le Dejeuneı su l'Heıbe" adlı lesıııi lıukıımet tarafından ahlâka aykırı bulunınui), basııı ve elestirmenlerse olayı "re/alet" olarak nitelendirmişlerdir. Batıda 20 yu/yılda da yasaklamalar eksık olmamış, Almanya'da Na/i iktidarı döncnıinde bir dizi ressam " y o z " ilan edilerek, eserleri depolara kaldııılmışlıı. Bıınların arasında Picasso, Chagall, F. Marc, (»ros/ gibi çağdaş resim tarihinin ustaları baş sırada yer alır. Hiılerci ideolojinin dumen suyunda ııııın verıııeyen bu ki>iler kolaylıkla ahlâka aykırı bulunurken, bugün adını dahi anımsamadığımı/ kişiler baş tacı edilmişlerdir. Tunı dünya demokrasilerindc ise durıım yasakçı zihniyetin dışında, sanat uninunün kiıle önünde eleştiriye açık bir zeminde değcrlendirilmesini sağlamak olınuştur. Biraz tarih Avrupa'da sanata yönclik yasaklamalar oldııkça eskidir. Özellikle engizisyon döneminde yoğunlaşan uygıılamalar, yıızyıllarca res samlaıın ustunde kaıa bir bulut gibi dolaşmış tır. Bosch ve Brugvl yüzyıllaıca aileler aıasında bir sır gibi saklanmış, çoğu kilisenin hışmından kuıtulmak için yok edilmiş, El Greco, Goya gibi biı kısım ressaın da engi/isyon oııuııdc yargılanmıstıı. Konu geniştir, en bilinen örnekler ise yasakIjıi'ıanın en yoğıın olduğu dönemlere rastlar: Yani 18. ve 19. yy. Bu dönemin Batıda hanedanların çökuşü ile yakın ilişkisi vardır. Yani yasaklamalar "erk"ini kaybeden siyasal iktidarııı en sık başvurdıığu yöntemlerden biridir. 1808'dc Marsilya'da doğan Fransız ressam Honore Daumier, siyasi resimleriyle dönemin de un yapmış biı isimdiı. Hiciv dolu desenleri saray yönetiıninin dikkatini üstündc toplamıştır. Sanata yönelik yasaklanıaların ilk kurbanları arasında anılır. Politik resimleri ve gazete illustrasyonlarıyla Fıansa'da Cumburiyet cephesinin önderleri arasına katılmış, kralcılara karşı aman vermeyen bir mücadele militanı olarak sivrilmiştir. Çok gcçmeden sanatçı, Louis l'hilippe'i tahta çıkartan hııkıııııet darbcsinden sonra, bir resminden dolayı tııtuklanır. Yapıığı desende kralı bir deve benzetmıijtir. Şişman kişiler, bakanlar, önejnli burokratlar, kralın ağ>ından altın paralar tıkıyorlar, kral da bımları sindiıip, unvanlar, nişanlar, madalyalaı olaıak eıkartıyor. "Gargantua" adını ta^ıyan bu yapıt, 15 Aralık 1831 larihinde " L a Carieature" dergisin de çıktı. Akabinde Daumier 6 ay hapse mahkum oldu... Franclsco Goya, "Giyinlk Maya" 17971798, Prado Müzesi. Bu, yasaklamanın siyasi boyutlu biı öıneği. Diğer örnekler de var... 1857'de Fransız şair Baudelairc "Les Fleurs du Mal" Kötülük Çiccklcri isimli kitabında yayımlanan şiirleri nedeniyle mahkum edilmişti. O gunleıde mahkeme bu şiirlerin kitaptan çıkartılmasına karar vermiş ve olay kapanmıştı. Ama gerçekten kapanmış mıydı? Fransi7 sanatçılar Baudelaire'in bu mahkumiyetini hie biı zaman bcnimsemedileı. Yıllaı sonra 1946'da Fransız Parlamentosundan bir kanun çıktı. Bu kanun, mahkum edilmiş sanat ürünleri hakkında mahkumiyet kararını ortadan kaldırmak için bir usul getiriyor ve sanatçılar dcrncğinc dava açmak hakkını tanıyordu. Adı geçcn kanun ölümünden yıllar sonra ilk olarak ünlü şaire uygulandı. Baııdelaire beraaı eıti. Aslında beraat eden Fransız hukııkuydu... bas ressamlığa getirildi. Adı sık sık saraydaki a^k maceıalaıına karışıyordu. Bunlardan bugün en bilineni Alba Du>esi ile olan ilişkisidir. Alba Duşesi'nin "Terasa Cayetana d'Alba" tablosu, çıplak olarak çizilmişse de, saray ileri gelenlerinin tepkisi ve olayın Krala intikal ettirilmcsi sonucu giydirilmiş, l'akat olay sanat tarihine giyinik, soyunuk olmasının ötesinde bir sanat eseri olması nedeniyle geçmiştir. Goya, saray ressamı olmasına rağmen düşüncelerindeki özgürlüğü kaybetmiş değildi. Onun krala ve hanedana saygıdan çok, gizli bir küçürnseme ve alayla baktığı görülur. Kral ailcsinı bir arada gösteren tablo bunun en iyi örneklerindendir. Bir sanat yazarının dediği gibi, "Bu tablodakiler bir kral ailesinden çok, piyangodan biiyük ikramiye kazanmış bakkal ailesini andınr". Goya, saray içindeki çarpıklıkların yakın şahidi olan sanatçı, bir yandan aristokratların hiciv dolu resimlerini çizerken diğer yandan da "Caprichos" adı verilen taşbaskı resimleriyle, gcniş yığınların karsı kar^ıya kaldığı zuliim ve sefaleti işliyor, baskı altında tutulan muhaliflerin bir kültür önderi olarak sorunıluluklannı yerine getiriyor, örgütlenme içinde yerini alıyordu. Yaptığı resimlerin gürültüsü öyle ayyuka çıktı ki, sonunda kendisinden daha ünlü olan cngizisyonu boyladı... Bir başka olay, bugün Paris'tc Louvrc Müzesi'nde olan Manel'nin bir tablosudur. Türkiye'de durum nedir? Ülkemi/de Cumhuıiyet hukumetleri döneminde yasaklama anlayışı kalkmamış, DP döneminden sonra sanatçılar çeşitli nedenlerden dolayı yoğun baskılaıa maruz kalmışlardır. Bunun dışında tunı dönenılerde çıplak çalışnıalarına zaman zaman nıüdahaleler olrnuş, Istanbul'da sergilenen bir nıi, İzmit'te ahlâka aykırı bulunabilmiştir. Bedri Koraman ve Oguz Aral'ın karikatürleri, C'aıt Yiicet'in şiiri müstehcenlik nedeniyle soruştıırulınuş ve yargılama yapılmıştır. Bunlar ufak çapta olaylarsa da daha çok sunatçılar üstünde çeşitli dönemlerde devrin çeşitli iktidarlarınca soıuşturma açılmış, mahkeme önüne çıkartılmış, tutuklu kalmışlardır. Bunlardan birkaç örnek verelim ve olayı Dr. Çctin Yetkin'den aktaralını: "Ressam İbrahim Balaban, İhsan tncesu, Kemal Inccsu, Avni Mehmeluglu, Marta Tözge vc heykeltıraş Vahi İncesu 27 Mayıs'ın getirdiği hava içinde, I%1 nisanında İstanhııl'da bir sergi actılar. Sanalçılar >anılmışlardı: Ö^gürlük lıvmen vtTİImiyurdu insana. Sanatçılar tuluklandılar, yapıdarı loplattırıldı. Tutukluluk Balmumcu'da geçti: 50 gün (Oysa aynı grup I959'da bir scrgi u«,ınışlı, ama o laman bir şoy olmuınıştı) sıkıyonetim mahkcmesinde bilirkişiler, saveılar, yargıçlar, rcsimlcre uzun u/un baklılar: "Acaba sııç bunun neresinde?" Kmniyel ve savcılık resimlerde çok kötii şeyler görmıışlerdi, bilirkişiler pek bir şey anlayamamışlardı. Yargıçlar ise bu sunal yapıllannı yalııızca saııul yapılı olarak gordüler ve beraal kararı verdiler: Yıl milatlan sonra 1961."D Goya'dan Manet'ye müstehcen ressamlar Türkiye'de 20. yü/yılın ikinei yarı>ında geıçekleştirilen tablo indirtme ve yasaklama olaylarına es görüntııleri Batıda 17 ve 18. yuzyılda görebiliyoruz. Örnek mi? Örnek çok... Ünlü İspanyol ressam Goya'nın bazı resimleri 1800'de ahlâka mugayir bulunmuştur. Hangi ahlâka sorusunu, hem siyasal, hem cinsel ahlâka diye cevaplayabiliri/. Goya, 1789'da ispanya sarayına Kral IV. Carlos'un özel ressamı olarak girdi. 1799'da 16