Katalog

14 AĞUSTOS 2011 / SAYI 1325 5 Mozambik bağımsızlık savaşı önderlerinden, şair Marcelino dos Santos Mücadele devam ediyor ATAOL BEHRAMOĞLU arcelino dos Santos’la 29 Temmuz tarihlerindeki Medellin Uluslararası Şiir Festivali’nde karşılaştık. 1929 doğumlu olduğuna göre seksen yaşının üzerindeki bu Mozambikli şair, yerel giysileriyle olduğu kadar çevik ve dik duruşu, keskin ve dikkatli bakışlarıyla da göze çarpıyordu. Ayaküstü bir konuşmamızda Türk olduğumu öğrendiğinde, Sovyetler Birliği’nde bir şiir kitabının Nâzım Hikmet’in önsözüyle yayımlandığını söyledi. Bu onu daha yakından tanımak ve Türkiye’ye tanıtmak için yeterli nedendi. Fakat ayrıntılı bir biyografi için internete girdiğimde neredeyse bir okyanusla karşılaştım. Bu şair, Mozambik bağımsızlık savaşının önde gelen bir önderi, Mozambik Kurtuluş Cephesi’nin (FREL MO) başlıca kurucularından ve günümüz Mozambik Cumhuriyeti’nin de en önemli devlet ve siyaset adamlarından biriydi. Kendisini bir dost yakınlığında tanımış olmak benim için büyük bir sevinç ve onur olmuştur. Bir Mozambik şairisiniz. Fakat bundan belki daha da önemlisi, ülkenizin bir kahramanı, sadece ülkenizin değil Afrika’nın bir kahramanı, bağımsızlık savaşı önderisiniz… FREL MO’nun kurucularından biri, Neto, Cabral ve Lumumba’nın arkadaşısınız. Çok seçkin, ender bir insansınız… (Gülüyor.) Bundan başka, Türk okuru için, ilerici devrimci insanlar için bir şey var ki çok ilginç ve aynı derecede de önemli. Bir şiir kitabı yayımladınız, şiirlerinizden bir seçki, takma bir isimle, Sovyetler Birliği’nde. Bu 1957’lerdeydi, öyle değil mi? Tam olarak. M toplantısına katılmak için gitmiştim Çin’e. Uçakla Paris’ten Moskova’ya, Moskova’dan Bejin’e trenle gidiliyordu. 9 buçuk gün süren bir yolculuktu… Son derece ilginç bir yaşam öykünüz var. Mozambik’ten 1947’de ayrılmışsınız… Evet…18 yaşındaydım… Portekiz’de öğrenim görmek üzere ayrılmıştım Mozambik’ten. Ailenizle tekrar ne zaman karşılaştınız? Of... 27 yıl sonra. Yani 1975’teki Kurtuluştan sonra… Ülkeye 1964’ten sonra girmeye başlamıştık. Fakat bu savaş sırasındaydı… Silahlı savaşı 25 Eylül’de ilan ettik. Bundan sonra Tanzanya üzerinden kuzey taşrasında yerleşmeye başladık... Dış üssümüzü Tanzanya’da oluşturduk. 68 ay sonra Portekiz polis ve askeri, ormanlık bölgelerden geri çekilmeye başladı… Böylece o bölgeler Portekizlilerden temizlenmiş oldu… Fakat kentlerde askeri ve sivil egemenlikleri devam ediyordu… Soldan sağa: Zakaria Mohammed (Filistin), Ataol Behramoğlu, Marcelina dos Santos, Worewere Liking (Kamerun), Rati Saxena (Hindistan) konuşurlar. Nampula’daysa Portekizce ve Makuaca konuşurlar. Zambezia’da Protekizce ve Şuhapça. Esas olarak ? Portekizce resmi dildir. Okullarda? Eğitim Portekizce’dir. Dört beş yıldır pilot okullarda o yörenin diliyle de eğitime başladık. Fakat bu henüz bir deneyimdir. Öngörülen şey 7 yıl ulusal dilde eğitim yapılması, Portekizce’nin yabancı disiplin dili olması, 7 yılın sonunda eğitim dili olarak tamamıyla Portekizce’ye geçilmesidir. Farklı bölgelerde 7 okulda bu deneniyor. Mozambik’te şu andaki siyasi durum ve sizin konumuz nedir? Şu anda ben iktidardaki siyasi parti olan FRELIMO’nun merkez komitesi üyesi, aynı zamanda da Cumhuriyet devlet konseyinin üyesiyim. Kurtuluştan sonraki adımız Mozambik Halk Cumhuriyeti’ydi. 1987’den sonra bu Mozambik Cumhuriyeti’ne dönüştü. Güney Afrika’nın Mozambik’e savaş ilanı ve sivil savaş süreçlerinde ekonomi bozulmaya başladı. Sonuçta komünist olmayan bir ekonomiye geçmek, Pazar ekonomisine katılmak zorunluluğu doğdu. Tekrar şiire dönersek, dünya şiirinde beğendikleriniz ve kendinizi koyduğunuz yer? Nicolas Guillen benim için büyük şairdir. Nazım Hikmet, Pablo Neruda ve Paul Eluard. (Eluard’dan bir şiir okuyor) Paris’e gittiğimde Eluard yaşamıyordu. Stalin’in öldüğü yıl o da ölmüştü. Stalin’le de karşılamayı isterdim… kisiyle de karşılaşamadım… Fakat FRELIMO’nun 1969’da Darüsselam’da katledilen ilk başkanı Mondlane’nin dediği gibi ‘A luta continua’, yani mücadele devam ediyor… G 27 YIL SONRA A LEM GÖRDÜM 27 yıl sonra ailenizle karşılaştığınızda neler hissettiniz? (Kahkahalarla gülerek) Doğal olarak çok güzel şeyler... Fakat aynı zamanda çok duygu yüklü bir karşılaşmaydı bu… 6 kardeşiz, üç erkek üç kız. Hepsi hayatta mı? 1959’da büyük ablamız vefat etti. Onun dışında Mozambik’e girdiğimde, 23 Haziran 1975’te başkan Samora ile Laurenço Marques’e girdiğimizde ötekilerin hepsi hayattaydılar. Siz bizzat savaşa katıldınız mı? Doğal olarak. Komuta ettim. Savaşın yöneticilerinden biriydim. Kurtuluştan önce ve sonra da hareketin dış ilişkiler sorumlusuydunuz. Fransızca, ngilizce, Portekizce bildiğiniz için. Dilleri o süreçlerde öğrendim. Daha sonra ekonomi konusunda sorumlu oldunuz. Kurtuluştan sonra. Eğitiminizi ekonomi üzerine mi yaptınız? Fransa’da siyaset bilimi eğitimi aldım. Daha sonra da EcolePratique des Hautes Etudes’de öğrenim gördüm. Portekiz’de mühendislik öğrenimi görüyordum. Fakat okulu bitiremeden ülkeyi terk etmek zorunda kaldım. Çünkü öğretmenlerle uzlaşmazlık içerisindeydim. Agostinho Neto’yla arkadaşlığınız? 195758 yıllarında, Lizbon’da, ben, Neto, Cabral, birlikteydik. Hepimiz öğrenciydik. Ya Lumumba’yla karşılaşmanız? Onunla Brüksel’de bütün Afrika Kurtuluş Hareketi’nin yuvarlak masa toplantısında, öncesinde Liège’de karşılaştık. şçi kenti olduğundan ve daha iyi korunacağından orada kalıyor olmalıydı. Nâzım Hikmet’in kitabınıza yazdığı önsöz var mı sizde? Bu bir dramdır. Bu kitabı ben hiç görmedim. (Gülüyor) Rusya’ya yolunuz düşerse siz belki bulabilirsiniz. Bizim elçimiz Kurtuluş’tan sonra aradı, düştü peşine, fakat bulamadı. Siz bulursanız bana göndermeyi ihmal etmeyin. Kendinizi öncelikle şair olarak mı, siyaset adamı olarak mı, devrimci ya da Marksist Leninist olarak mı tanımlıyorsunuz? Devrimci olmak için Marksist Leninist olmak gerekir. Bana gelince, ben bunların hiçbirini ötekinden ayıramam. Fakat şair oluşum (gülüyor) çok öncelerde başladı… FREL MO üyesi olmamdan çok önce. Şiirimle ilgili olarak ne kimseye bağlıyım ne kimseye sorarım. Fakat FREL MO militanıüyesi siyasi büro üyesi olmak için seçilmek, kabul edilmek gerekir. Bu benim kararımla ilgili bir şey değildir. Fakat şair olmak için kimseye bir şey sormadım… Hangi dilde yazıyorsunuz? Portekizce. Dilimiz henüz yazı dili değil. Şu anda Mozambik’te konuşulan 15 yerel dilden hiçbiri yazı dili değildir. NÂZIM H KMET ÖNSÖZ YAZDI Ve Nâzım Hikmet sizin bu kitabınıza bir önsöz yazdı. Biraz bununla başlayabilir miyiz? Nasıl oldu b u? Nâzım Hikmet çekici ve açık bir insandı. Onunla Sovyetler Birliği’nde mi karşılaştınız? Evet, bir çok kere. 1957’de orada Sovyet bir kadınla tanıştım. Dünya Gençlik Festivali dolayısıyla orada bulunuyorduk. Moskova’da mı? Moskova’da. Ben Mozambik’in tek temsilcisiydim. O kadın tek kişiyle temsil edilen ülkeler adına bir şeyler yazmayı istiyordu. Bu nedenle beni görmeye geldi. Benim şair olduğumu öğrendi. Demek ki siz oraya şair olarak katılmadınız. Evet, o sırada iki yılda bir yapılan Gençlik ve Öğrenci Festivali’ne katılmak üzere Moskova’daydım. O sırada Paris’te mi, Mozambik’te mi yaşıyordunuz? Paris’te. O zamanlar Mozambik’ten böyle bir festivale gelmek çok zordu. O sırada siz Mozambik Kurtuluş Hareketi için mücadele ediyordunuz. Evet. O kadın, şair olduğumu öğrenince şiirlerimi görmeyi ve radyoda okumamı istedi. Nâzım Hikmet’e Moskova’da Mozambikli genç bir şair olduğunu o söylemiş. Nâzım Hikmet çok büyük biriydi bizim için. Şiirlerini biliyordum. Onunla o sırada değil Moskova’ya sonraki gelişlerimde karşılaştık. Sözünü ettiğim kadının adı Lidia Nekrasova’ydı şiirlerimi Rusça’ya o çevirdi. Nâzım Hikmet’le karşılaşmanız nasıl oldu? Daha sonra. FREML MO’nun kuruluşundan sonra onunla karşılaştım. Bağlantıyı kuran yine Lidia Nekrasova oldu. O sırada Moskova’ya her yıl bizden biri geliyordu. Ben ya da FREL MO’dan bir başkası. Sovyetler Birliği, FREL MO’ya büyük destek veriyordu. Bağlantımız önce AsyaAfrika Komitesi yoluyla idi. FREL MO’nun henüz kurulmadığı dönemde Kurtuluş hareketimizle bağlantı uluslararası sorunlar çıkmaması için bu komite yoluyla yapılıyordu. Komünist Parti ile ilişkimiz FREL MO’nun 1962 yılında resmen kurulmasıyla başladı. FREL MO Paris’te mi kurulmuştu? Hayır, Tanzanya’da. Birinci kuruluş kongresi. 2328 Eylül 1962’de gerçekleşti. Darüsselam kentinde. Demek ki FREL MO’nun, bu büyük kurtuluş örgütünün kurulma süreçlerinde siz sık sık Moskova’ya gidiyordunuz. Benim Moskova’ya ilk gidişim 1954’tedir. Moskova, Çin’e giderken geçiş yoluydu bizim için. Dünya Demokratik Gençlik Federasyonu’nun bir En çok hangisi kullanılıyor. Hiçbiri fazla konuşulmuyor. Sokaklarda? Maputo’da Şangan, Ronga ve Portekizce C MY B C MY B S YASETE DEVAM