Katalog

12 HAZÎRAN 2005 / SAYI 1003 15 PAZARIN PENCERESİNDEN Bir virtüöz yetişiyor Selçuk Erez Prof. Dr. TİMUR GÜRGAN Hacettepe Üniversitesi Üreme Endokrinolojisi ve Tüp Bebek Merkezi Ünitesı Öğretim Üyesı 6070 yaşında ölebilecek bir kişinin o yaşta hamile kalmasını sağlamak doğru değil. Buna anrîe karar verir, ama ebeveynlerin onlara bakamaması veya ölerek onları yalnız bırakması gibi çeşitli sosyal psikolojik sorunların olup olmayacağını tartışmak zorundayız. çocuk sahibi olabilmesi. Yaşı ne olursa olsun bir kadının çocuk sahibi olması bizim hedeflerimizden biri, ama şu anda Amerikan Gıda ve llaç Dairesi'nin (FDA) kuralları ve çeşitli yasal prosedürler nedeniyle henüz hayvanlar üzerinde deneyler yapıyoruz. Teori olarak olur diyoruz, gelişmeleri takip ediyoruz, ama bizim yaptığımız çalışmalar farklı, etik ve yasal süreçler çok farklı. Prof. Dr. CİHAT ÜNLÜ Ankara Üniversitesi Kısırlık Teşhis ve Tedavi üygulama ve Araştırma Merkezi Baskanı Her şeyin biyolojinin kurallarına göre işlemesi lazım. 60 yaşındaki bir kadın tabii ki bugünkü teknoloji ile gebe kalabilir. Ama 60 yaşındaki kadının o gebeliği devam ettirecek ve daha sonraki dönemde çocuğuna bir annenin ilgi ve şefkatini gösterecek vakti, sağlığı ve başka şeyleri olacak mı, sorun burada. Önemli olan ne pahasına olursa olsun o kadını çocuk sahibi yapmak mı, yoksa herkesi mutlu edecek bir şey yapmak mı? Insanın 100200 yıl yaşayacağı düzeye ulaştığımızda bu da beraberinde gelebilir, ama şu anda o düzeye ulaştığımızı söyleyemeyiz. Infertilite (kısırlık) konusunda da sınırlarımızı ve nc yapmamız gerektiğini bilelim. Teknoloji bize imkân sağlıyor, diye her şeyi yapmaya kalkışmayalım. Bugün çok başka yöntemler var evlatlık alınabılir, bizim bu kadının sağlığını düzenini, bozmaya hakkımız yok. I ki bin dört yılının Nisanı'nda küçük kızım Elif in piyano hocası Prof. Ova Sunder'in öğrencilerinin konserini izlemiştik. Türkiye'yi ziyaret etmekte olan ABD'li meslektaşım Prof. Barry Schiffrin'i de götürmüştük bu konsere. En sonda 15 yaşında bir genç çıkıp bir Rachmaninof çalmıştı (Op.36 Sonat'ın bir bölümüydü). Misafirim klasik müziği iyi bilen biriydi; ayağa kalkıp alkışlarken "Bu yaşta böyle çalabilene ilk defa rastlıyorum!" dedi. Ova Hanım'a bu yaşında böyle çalabilen piyanisti sordum: "Eren Aydoğan, 1988 doğumludur. Yedi yaşından bu yana müzikle, piyanoyla uğraşır: Önce Pera Müzik Merkezi'nde Fahri Pekiner'le çalışmış. Fahri Bey, onun konservatuvara devam etmesinin daha doğru olacağını söyleyince 1999'da On bir yaşında tstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarı'na başvurmuş. Girişte değerlendirilmeleri yapan hocalar arasında bulunan kızımın dikkatini çekmiş. Önce benim öğrencim oldu. Erendeki dehşetli müzik yeteneğini ve zekâsını kısa bir süre içinde hepimiz fark ettik: Bir taraftan konservatuvara devam ederken ilkokulu bitirdi ve koleje devam etti. Ortanın son sınıfını bitirirken de dışarıdan lıse bitirme imtihanlarına girip lise mezunu oldu . I ler yıl sınıf atlayarak sürdürdü lisans eğitimini. Bu yıl Devlet Konservatuvarı'nın son sınıf öğrencisi... Bu gencin ileride Prof. Dr. VICTOR GOMEL Türk astllt Kanadalı bılim insanı Bir kadın normal olarak 60 yaşında gebe kalmaz, çünkü 60 yaşından çok önce menopoz olmuştur. Gebelik yaşadığı zaman ya kendisi için 60 yaşında çocuk istiyor veya ailesinden başkası için bu işi yapıyor. Kızının yumurtası ile kızının kocasının spermi ile döllenmiş, bir embriyoyu taşıyor. Yumurta dondurması ise çok yeni. 37, hatta 35 yaşından sonra genetik anomali ve düşük oranı yükseliyor. 40 yaşından sonra daha da artıyor. En doğrusu kadının erken yaşlarda bebek sahibi olması. Prof. Dr. CATHERINE ROCOVVSKY Harvard Untversttest Bu tür uygulamalar için belli bir yaş limiti olması gerekiyor, 55 yaş bunun için ideal yaş. Bu birtakım kararıdır. Harvard Üniversitesi'nde bu görüş benimseniyor. Filozoflardan, din bilginlerine, fizikçilere kadar pek çok alanda uzman kişiden oluşan etik komite bu kararı verdi. Prof. Dr.JACQUES DONNEZ Belçika (Belçikalı lenf kanseri hastası Quarda Tourıat'tn, dondurulan yumurtalık dokusunu, kemoterapıden sonra, yumurtalıklarına naklederek hamile kalmasını sağladı.) Kadınlar bir hastalıkları varsa yumurtalıklarını kaybetme riskine karşı yumurtalık dokusunu dondurabilirler. Bizim yumurtalıklarını dondurduğumuz hastalar kanser olmuş ve bir daha çocuk sahibi olma şansı olmayan bir hastalardı. 1995 yılında çalışmalara başladık. Lenf kanseri olan bir hastanın yumurtalıkları üzerinden 5 kesit yumurta dokusu alarak 196 derecede dondurduk. Kemoterapi öncesi dokuları aldık. Dondurduk ve 5 sene sakladıktan sonra bebek sahibi olmak isteyince yumurtalıklarına naklettik. Bir süre sonra hamile kaldı. Belçika'da bu sadece kanser hastalarına uygulanıyor. Kanunlar bu şekilde düzenlendi. 1 lerkese uygulanmıyor. Teknik olarak herkese yapılması mümkün, ama bunun menopozun sonu olabilcceğini sanmıyorum. Prof. Dr. GIANPIERO PALERMO Cornell Üniversitesi (Tüp bebekte, mıkroen/ek sıyon yönteminm ılk uygulayıcısı) Genom hakkında bilgilerimiz nedeniyle artık insanı 100 yıl hastalıksız yaşatacak teknolojiye sahip olduğumuzu söyleyebilirım. Uzun yaşamı sağlamak için ailelerde ve 23 günlük embriyoda genetik tanı yöntemini kuüanabiliyoruz. Böylelikle ileride ortaya çıkabilecek hastalıklar hakkında aileyi uyarabiliyoruz. Bizim çalışmasını yaptığımız konulardan biri de kadınların geç yaşlarda dünyanın önemli piyano virtüözlarından biri olacağı konusunda kuşkum yok." Ova Hoca, bana Hannover, Müzik ve Tiyatro Yüksekokulu Öğretim Üyesi Prof. Christopher Oakden'nin Eren'den bahseden bir mektubunu gösterdi: "Halen on altı yaşında olan bu genç şimdiden duyguyla, etkileyici bir güzellikle ve inançla çaldığı çok geniş bir repertuvara sahip. Mükemmel bir yeteneğe ve en zor işlerin bile üstesinden kolaylıkla gelebilecek bir kapasitesi var. Müzik diline hâkimiyeti, çok iyi olan kulağı ve yüksek zekâsı, çaldığı her ölçüde kendini belli etmektedir" diyordu Prof. Oakden. Ova Hoca beni Eren Aydoğan'la tanıştırdı: 2001'de 8. Uluslararası Cemal Reşit Rey Piyano Festivali kapsamında Avusturya Kültür Merkezi'nde resitaller verdim. 2003 yılında Moskova Konservatuvan'ndan Mikhail Lidsky'nin Master Kursu'na katıldım. 2004 yılında Istanbul Belediyesi CRR Gençlik Festivali kapsamında Istanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarı Senfoni Orkestrası eşliğinde solist olarak çaldım. Müzik dışında? Felsefe ve matematikle ilgilenmekteyim. Santranç oynarım. Geleceğe ait düşünceleriniz? Önce çok iyi bir konser piyanisti olmak istiyorum. Sıranın bestelemeye geleceğini de düşlemekteyim. Ova Hoca, Eren'in geçenlerde bir bestesini çalarak "Hocam bunu bir yerde duymuştum. Acaba kimin?" diyerek kendini yokladığını söyledi. Eren Hocasını gülerek dinliyor. Uluslararası iddiaya sahip olabilmem için son bir adımı daha atmam ve çok iyi bir hocanın yanında iki yıl kadar çalışmam gerek. Eren'in bu son adımı atabilmesi için atla deve olmayan bir sponsorluk gerekiyor. Bu son adım, Türkiyemize uygar âlemde onurlanarak izleyeceğimiz önemli bir temsilci kazandıracak. Kültür Bakanlığı'nın ve kültürü önemseyen özel kurumlarımızın dikkatini çekmek istiyorum... • Anneliğin yaşı var mı? Diyelim ki menopoza girmenize çeyrek kaldı ya da erken yaşlarda kansere yakalandınız ve kemoterapi nedeniyle anne olmanız neredeyse imkânsız hale gelecek... Ne yaparsınız? Anne olma düşlerinize bir son mu verirsiniz, yoksa kendinizi tıptaki gelişmelerin kucağına mı bırakırsınız? Peki, 60 yaşında anne olmaya göz dikmeniz doğaya ve doğacak çocuğunuza bir haksızlık değil mi? Geçen yıl 60 yaşında anne olan bir kadın, doğum, ölüm, yaşamak ve sahip olmak hırsı üzerinden, kafamıza böyle yığınla soruyu takıverdi. Biz de geçen hafta Istanbul'da düzenlenen "13. Dünya In Vitro Fertilizasyon Yardımla Üreme Teknikleri ve Üreme Genetiği Kongresi"ne katılan bilim adamlarına bu soruları yönelttik. Hem bu alandaki son uygulamaları öğrendik hem de geç yaşta çocuk doğurmaya dair neler düşündüklerini... Şule Köktürk A merikan Cornell Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. KUTLUK OKTAY, yumurtalık dokusunun dondurulması ve daha sonra çözülerek yumurtalığa ya da deri altına nakledilmesi yöntemini geliştirdi. Türkiye'de erken menopozun yaygın bir sorun olduğunu açıklayan Oktay'la yöntemini ve uygulanabilirliğini konuştuk: Önce sıklıkla uygulanan yöntemlerden söz edebilir miyiz? En kolay yöntem donör yumurtası. ABD ve Avrupa ülkelerinde yaygm olarak yapılan üygulama ve ne yazık ki ülkemizde yasal değil. Bu nedenle bir çok insan çevre ülkelerdeki tüp bebek programlarına gidiyor ve ne olduğu belli olmayan donörlerden yumurtalar alınıyor ve naklediliyor. Bu ne kadar sağhklı? îyi, sağlıklı bir donör seçildiği zaman çok sağhklı bir yöntem. Yüzde 6070 başarı oranı var. Anne de sağlıklı olduktan sonra, rahim yaşlanmadığı için, kadın menopoza girse bile az bir österojen hormonu ile rahimin embriyoyu kabul etmesi sağlanıyor. Başka hangi yöntemler var? Yumurtalıkların dondurulması yöntemi var ve gittikçe başarılı hale gelebiliyor. Bu yöntem le dünyada 130 kişi çocuk sahibi oldu. Eşi olmayan kişiler de ileride yumurta dondurabilecekler. Sizin geliştirdiğiniz yumurtalık dokusu dondurma yöntemini anlatır mısınız? Bir hasta tıbbi nedenlerle menopoza girecekse, yumurtalık dokusunun dondurulup saklanması mümkün. Kemoterapi öncesi, göbekten girilerek yumurtalığın bir parçası veya tümü alınarak dondurulup saklanıyor. Hastanın tedavisi bittiğinde bu küçük parçalar ya kadının içine ya da yine benim geliştirdiğim yöntemle deri altına yerleştiriliyor. Deri altında yumurtalar gayet güzel büyüyor, sonra bunlar toplanıp tüp bebek yapılıyor ve hastanın hamile kalması sağlanıyor. Rahim içine konursa doğal yoldan da doğum sağlanıyor. Bu yöntemle kaç hamilelik sağlandı? Üç. Hangi hastalarda uygulanıyor? Bizim hastamız lenf kanseriydi. Yumurtalık kanserlerinde bu işlem kesinlikle yapılmıyor. Kemoterapi yumurtaları öldürdüğü için yumurtalık dokusunu sakladık. 2.5 yıl hiç yumurtlamadı. 3 yıl sonra yumurtalık dokusunu çözüp tekrar yerleştirdik. Yaklaşık 68 ay sonra hastanın yumurtalıkları gelişmeye başladı. Hormonları da çalışmaya başladı ve kendiliğinden hamile kaldı, ama kalp atışı olmadığı için kürtaj yaptık. Hastayı evine gönderdik. 3 hafta sonra deri altında yumurtaların büyüdüğünü hissetti. Kadın 2.5 yıl menopozda kalmasına karşın, deri altına doku yerleştirildikten sonra birbiri ardına mucizevi bir şekilde hamile kaldı. Bizim yaptığımız nakil, sanki menopozda olan öbür yumurtalarını canlandırış gibi. Belki de nakil ettiğimiz yumurtalık dokusunda, kök hücreler var, bu öbür yumurtalığa yerleşip canlanmasını sağlıyor. Tetikleme mekanizması nedir, bunu araştırıyoruz. Çocuğun gelişiminde bir sorun yok.: Bu yöntemle menopoz sona erdirilebilir mi? Bu hasta için menopoz şu anda bitti, ama bu yumurtalık da bir gün menopoza girecek. însanlık için bitti diyebilir miyiz? Hayır. Bizim yaptığımız erken menopozu geri çevirmek ya da geciktirmek. Her kadın için kullanılabilir mi? Bugün için tavsiye etmiyoruz. Gelecekte... Eğer bu yöntemle 10 hastadan 5 'i hamile kalırsa ve başanlı olursa neden olmasın. Ama, bizim amacımız erken menopoza gireni bu çileden kurtarmak, 80 yaşmdaki insanın hamile kalmasını sağlamak değil. Sosyal açıdan da sorunlar var. ABD'de embriyo nakli 50 yaşından sonra yapılmaz.