Katalog

26 ARALIK 2004 / SAYI 9i Nermin Bayçın Osmanlı da sıfırları atmıştı Prof. Dr. ŞEVKET PAMUK BÜ, Atatürk Enstitüsü ve Ekonomi Bölümü Sıfırları atılan YTL'nin tanıtımında bu yeni birimin daha guvenilir, daha sağlam olacağı vurgulanıyor. Osmanlı tarihinde, YTL gibi ya da benzeri bir para operasyonu hiç yaşandı mı, yaşandıysa sonuçları neler oldu? Osmanh'da sıfırlan atmaya yakın ıkı operasyonla karşılaşıyoruz Bu operasyonlar o donemın para rejımı olan madenı sıkkeler uzerınden Ancak neden sonuç ılışkılen açısından gunumuzle çok buyuk benzer ükler gostenyor Tıpkı, son 30 yılda yaşadığımız gıbı, Osmanlı devletı de, butçesı açık verdığınde, ozellıkle savaş donemlerın de ek gelır sağlamak amacıyla, sıkkeler ıçın dekı gumuş mıktarını azaltıyor Buna tağ şış denılıyor Bu da enflasyona yol açıyor O zaman da orneğın, bir akçe edenndekı ma lı, ıkı akçeye almaya başlıyorsunuz Bu ozel lıkle kentlerdekı sabıt gelırlılen olumsuz etkılıyor Devlet tağşışler sayesınde kısa va de ıçın odemelerını gerçekleştırebüıyor, a ma değışık toplumsal kesımlerde de dıre nış baş gostenyor •Hangi kesimlerde? En başta yeniçenlerde Şnflasyon karşı sında altm guçlen duşen bu kesunın, bir sorumlu, daha doğrusu "kelle" ıstedıklerı, bazı kışılenn asıldıkları çok ıyı bıhnen olay lar Devlet bu nedenle barış zamanlarında pek tağşış yapamıyor Ama savaş sırasında daha kolay "Kutsal bir savaştır" dıyerek tağşışe meşruıyet kazandınlmaya çalışılı yor Orneğın, en fazla tağşış yapan sultan II Mahmut, savaş sırasında bastırdığı sık kelere "cıhadıye" adını vermış Yeniçeriler isyan çıkardıklarına gore enflasyon çok yuksek olmalı... O donemın enflasyon hızı bıraz farklı Son 500 yıllık bir surece baktığınuzda fiyatlarınl DunyaSavaşı'nadek300, butanh ten gunumuze ıse 100 müyon kat arttığını goruyoruz Fark çok buyuk, ama neden ve sonuçlar çok benzıyor Tağşış ve enflasyo nun yıne hızlı olduğu 17 yuzyılda, Osmanlı para bırımı olan akçe oylesıne değer yıtınyor kı, sonunda kayboluyor Darphanelenn faalıyetlen duruyor Pıyasada son do nemın dolan gıbı, kokenlerı "grosso" ya da "groschen"den gelen ve Osmanlıların "gu ruş" dedıklen buyuk Avrupa sıkkelen dolaşmaya başlıyor Ikıncı Vıyana kuşatması 1. Roma altın sikkesî (Augustus). 2. Osmanlı gütniıs sikkesi. Hayat güzelliklerle dolu... Fark edin. Etrafınıza bir bakın... Neredeyse herkes, hayatmı güzelleştirmek için bir mucize arayışında Oysa mucıze, hayatın ta kendisi Hayatın güzellıklerini keşfetmek ıçın. yenı Hayat Sabun'la tanışın nın yenılgıyle sonuçlanmasmın ardından Osmardı devletı nıhayet reform yapabılecek gucu toplayabılıyor Ve 1690 yılında, YTL gıbı yenı bir para bırımı oluşturuyor Akçenin yanında mı? Hayır Akçenin artık satın alma gucu kal mıyor TL gıbı Onun yenne buyuk gumuş sıkkelerın basımına geçılıyor Ve adına da "cedıd" yanı "yenı kuruş" dıyorlar 1 kuruş da 120 akçeye eşıtlenıyor Bu operasyon ba şarılıoluyor 18 yuzyılda uzun bir banş do nemı var Butçede buyuk açıklar gorulmu yor Parasal ıstıkrar sağlanıyor OSMANLI'NIN TASHİHİ AYARI Ikinci operasyon ne zaman oluyor? 19 yuzydda Sultan II Mahmut (1808 1839) yıllan, Osmanlı tarıhının en hızlı enf lasyon donemıdır Rusya, Mısır ıle yapdan savaşlar, Yunanıstan'ın bağımsızlığı, bir yandan da modernleşme çabaları, yenı bir ordunun kuruluşu Bunlar çok buyuk kaynaklar gerektırıyor ve savaşlann fınansmanı ıçın yıne alışılagelen yonteme başvuru luyor Ama tepkıler de çoğalıyor Mahmı 1826'da "Vaka yı Hayrıye" hamlesıyleta şışe karşı en guçlu toplumsal muhalef< gosteren yenıçen ocağını ortadan kaldı yor Kuruşun gumuş ıçerığını de hızla d şurmeye devam edıyor Içındesadecebal kalana dek Sonra da fıyatlar alıp başını gidiyor.. O zaman halk bu duşuk değerlı sıkke n metalık olarak adlandırıyor Metelık st cuğu de buradan gehyor 19 yuzyıl, C manlı ekonomısının dışa açılmaya başlac ğı bir donem Ingılızler, para basmak ye ne bellı bir standart tutturulması yonun onen getırıyorlar Hatta eğer sorun çık. sa, kredı vermeyı teklıf edıyorlar Gun muzle çok paralellıkler gosteren bir duruı Osmanlı oncelerı dış borç olayına kuşl ıle bakıyor, ama enflasyondan da haylı b nalmış Sonunda, 1844 yıknda, I Abdı mecıt yenı bir para operasyonu yapıyor 1 ışleme, "tashıh ı ayar" denıyor Dığer dey le para ayarının duzeltılmesı Para değerinin sabitlenmesi anlatnı mı geliyor? Yrd. Doç. Dr. EBRU VOYVODA ODTU iktisat Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. TANER BERKSOY Bilgi Univ. İktisat Fakultesi Oğretim Üyesi Fakirleştik duygusu getirecek îyımser ve kotumser tabloların gerçekleşme olasılıkları eşıt gıbı Ancak benım ınsanlarda gozlemledığun genel hava yoksullaşacaklarını hıssedeceklerı yonunde Ozellıkle ucretlı kesımlerde maaşları bir anda mılyonlardan kuruşlara ınecek Bu da fakırleştıklerıne daır bir hıs yaratabılır ve tuketımı engeller însanların paralarına guvenerek ona yatınm yapması, tasarruflannı bu parayla yapması başka bir şeydır, tuketmekten korkması, yoksullaştığını duşunmesı başka bir şey Yıne de ınsanlar tuketımden kaçınırsa enflasyonu duşurme hedefi açısmdan olumlu bir sonuç doğar 0 YTL'nin mesajı: Bana güven YTL operasyonunun ardında "guven mesajı" var însanların paralarına guvenmelerının onundekı engellerden bırı de "bol sıfır"dı Paradan altı sıfır atma operasyonunun tumu psıkolojık etkı yaratma uzenne oturuyor YTL ıle hem ıç hem de dış pıyasalara guven mesajı verdmek ıstenıyor Devlet, "bız geçmışte enflasyonu onleyemedık, ama bunu başardık ve surdureceğız" dıyor 90 'lı yıllarda tepe taklak gıden ve hızla değer kaybeden paranın bugun yatırım ıçın uygun bir araç olduğunu gostermek ve kuçuk yatırımcıya "bu parayla yatırım yapın, bu paradan kaçmayın" mesajını vermek ıstıyorlar •