Katalog

USTA YAZAR İLE ‘DOKUMANIN ARKA YÜZÜ: ÇEVİRİ SANATI ÜZERİNE DEĞİNİLER’ VE ‘MAİMONİDES: AKLA İNANÇ’ ADLI KİTAPLARI MERKEZİNDE ÇEVİRİ VE YAZINI ÜZERİNE KONUŞTUK. Alberto Manguel: ‘En iyi haliyle çeviri, bir dizi diyaloğu açar. Kendi kültürünün dışında kalan fikirleri anlamanı sağlar!’ Okumanın Tarihi, Kütüphanemi Toplarken, Merak, Okumalar bir yanımızla zaten bildiğimiz şeyleri ifade edecek kelimeleri Okuması gibi okuma eylemi üzerine yazılmış birbirinden güzel bulmak için okuruz. metinlerin yazarı olan Alberto Manguel, tüm yapıtlarında Cervantes’in çeviriyi “bir duvar halısının arka yüzüne okuma ve anlatma eylemlerine duyduğu derin hayranlığı, bakmaya” benzeten düşüncesinden esin alan ve Yapı Kredi edebiyatı bir yaşam biçimi olarak kavrayışını ve dilin sınırlarını Yayınları tarafından yayımlanan Dokumanın Arka Yüzü: Çeviri sorgulayan düşünsel derinliğini yansıtır. Sanatı Üzerine Değiniler (Çeviren: Orhan Düz) ve Maimonides: Akla Gençlik yıllarında Jorge Luis Borges’e kitap okurken İnanç (Çeviren: Şahika Tokel) adlı kitapları merkezinde yaptığımız masalsı, fantastik ve ansiklopedik anlatıların nasıl bir sarmal halinde söyleşide Manguel, okumanın, yazmanın ve çevirinin aynı yaratıcı iç içe geçerek yükseldiğini keşfeder: eylemin farklı biçimleri olduğunu bir kez daha hatırlatıyor. Bu yekpare, edebi bütünlük içinde anlatılmış ve anlatılacak Yağmurlu bir Lizbon sabahında Alberto Manguel ile yaptığımız bu tüm hikâyeler bir aradadır. Manguel’e göre her zaman söyleşiden umarım sizler de en az benim kadar keyif alırsınız. ye çalışmak gerekir. Kitabı tamamen söküp başka söz- AYŞENUR TANRIVERDİ cüklerle, başka bir dilbilgisiyle, başka bir tonla yeni- den inşa eder ve yine de özde bir şeylerin aynı kalma- ‘DİL, DÜŞÜNME BİÇİMİMİZİ sını umarsınız. ŞEKİLLENDİRİR!’ Ancak kötü yazıldığını düşündüğünüz bir metni çe- Çok dilli bir eğitim aldınız ve çocukluğunuzdan n virdiğinizde bu kez onu yeniden yazmak zorunda ka- itibaren Fransa, İngiltere, İtalya gibi farklı ülkeler- lırsınız -bir tür hayalet yazar gibi çalışarak- çünkü de yaşadınız. hem kurgudaki hem de üsluptaki hataları düzeltmeniz Dokumanın Arka Yüzü: Çeviri Sanatı Üzerine De- gerekir. Ve bu çok daha zor bir iştir. ğiniler* adlı kitabınızda dili “farklı ses ve ağırlıkla- ra sahip ama anlam ve değer bakımından aynı söz- ‘ÇEVİRMENİN ADI KAPAKTA DAHA cük kümelerinden oluşan bir tür şenlikli Babil” ola- BÜYÜK HARFLERLE YAZILMALI, YAZARIN rak tanımlıyorsunuz. ADI İSE PARANTEZ İÇİNDE OLMALI(!)’ Çok dilli bir ortamda büyümek dil ile olan ilişkinizi Sizce günümüzde çevirmenler maddi ve manevi n nasıl şekillendirdi? olarak yeterli değeri ve takdiri görüyor mu? Çocukken öğrendiğimiz dil, düşünme biçimimizi şe- Hayır ama eskisine göre daha fazla. Geçmişte çevir- killendirir. Benim Almanca ve İngilizceyi aynı anda menlerin takdir gördüğü bazı dönemler olmuştur ama öğrendiğim gibi eğer birkaç dili birden öğrenirsek İn- bunlar çok sık yaşanmazdı. gilizce düşünürken düşündüklerimizin Almanca, İs- Örneğin İngiliz edebiyatında, Alexander Pope, panyolca, İtalyanca, Türkçe, Fransızca ya da konuştu- Homeros’u çevirdiğinde ona “Tam olarak Homeros ğumuz diğer dillerde düşündüklerimizle aynı olmadı- değil ama harika bir çeviri, harika bir metin” denmiş- ğını fark ederiz. ti. Fakat bu tür övgüler nadirdir. Bu da şu anlama gelir: Biz dili bir araç olarak kul- Bugün çevirmenlik büyük ölçüde yaratıcı bir iş ola- landığımızı düşünsek de aslında dilin kendini ifade et- rak kabul ediliyor ve giderek daha fazla yayınevi, çe- mek için kullandığı araç biziz! virmenin adını kitabın kapağında belirtmesi gerektiği- Edebiyatta bunun pek çok örneğini bulabiliriz. Ör- ni düşünüyor. neğin Shakespeare, Hamlet’e “to be or not to be” Nobel ödüllü Polonyalı yazar Olga Tokarczuk, çe- (“olmak ya da olmamak”) dedirttiğinde, bunu yalnızca virmenlerinin isminin kendi adıyla birlikte kapakta yer alması yoksa bunun arkasında başka nedenler de var mı? İngilizce yazdığı için söyleyebilmiştir. konusunda ısrarcıdır; bir ödül aldığında da bunu çevirmeniyle İki temel neden var: Daha idealist olanı -yani beni ilk hareke- Eğer İspanyolca yazıyor olsaydı bunu aynı şekilde söyleye- paylaşır. Bu son derece cömert bir tavır. te geçiren- okuduğum dilde yazılmış ama o dili bilmeyen arka- mezdi çünkü İspanyolcada “to be” fiilinin iki karşılığı vardır: Ben bunu yapmıyorum ama bir adım daha ileri gidip şunu daşlarımla sevdiğim kitapları paylaşma isteğiydi. “ser” (varoluşsal olarak olmak) ve “estar” (fiziksel olarak ol- söyleyebilirim: Çevirmenin adı kapakta daha büyük harflerle Örneğin, büyük Meksikalı yazar Amparo Dávila’nın öyküle- mak). İhtimaldir ki Türkçede de benzer bir durum vardır. yazılmalı, yazarın adı ise parantez içinde olmalı(!). rini İngilizceye çevirdim ki arkadaşlarım onun eserlerini keşfe- Çünkü eğer Rusça okumuyorsanız Dostoyevski okurken as- ‘ATATÜRK’ÜN DİL REFORMUNUN MODERN TÜRK debilsinler. lında Dostoyevski’yi değil çevirmenini okuyorsunuz. YAZARLARININ DÜŞÜNME BİÇİMİNİ ETKİLEYİP ‘KELİMELER DÜNYASINDA İYİ KAZANÇ YOKTUR’ ETKİLEMEDİĞİNİ ANLAMAYA ÇALIŞTIM’ ‘HER ÇEVİRİ BİR AĞITTIR!’ Diğer neden ise tamamen pratiktir. Yaşamımın büyük kıs- Tanpınar’ın rotasını izleyerek Türkiye’nin beş şehri üzerine Kitabınızdan bir söz hatırlıyorum: “Her çeviri bir ağıt- n mında geçimimi sağlamakta zorlandım. yazdığım kitaplarda, Atatürk’ün dil reformunun modern tır.” Sizin için bu ağıt, çeviri sürecinde kaybolan anlamla mı Bildiğiniz gibi kelimeler dünyasında iyi kazanç yoktur, tabii Türk yazarlarının düşünme biçimini etkileyip etkilemediğini ilgilidir, yani bir kaybın ağıdı mıdır? birkaç büyük “çok satan” yazar arasına girmediğiniz sürece. anlamaya çalıştım. Evet. İlk söylediğim şeye geri döneceğim: Sadece yazarlık yaparak geçinemezsiniz. Dolayısıyla Türkçe bilmediğim için kesin bir sonuca varamadım ama Dil, ne düşündüğümüzü belirler. Bir düşünceyi, o düşünceyi ben de özellikle sevmediğim bazı kitapları çevirmek için Atatürk sonrasında ortaya çıkan edebiyatın önceki dönemin doğuran dilden, o düşünceye yabancı olan başka bir dile bazı teklifleri kabul ettim. edebiyatından oldukça farklı olduğu açık görünüyor. çevirdiğinizde onu uyarlamak, gizlemek, o diğer dilde doğal Bu ise muazzam bir emek ister çünkü bir kitabı çevirmek ge- Yine de bunlar sadece sezgiler, Türkçe bilmediğim için bun- görünecek bir biçime sokmak zorundasınız. ları doğrulayamam. nellikle o kitabın en dikkatli okuru haline gelmek demektir: Bunun en açık örneği -örneğin bir romanda- farklı arka Sizin için çeviri, okuma yoluyla edindiğiniz edebi Sözcüklerin nasıl birleştiğini, düşüncelerin nasıl açıldığı- planlardan gelen karakterlerin farklı tonlamalarla konuşması n heyecanı daha geniş bir kitleyle paylaşmanın bir yolu mu, nı tam olarak anlamak ve metnin gizli bağlantılarını keşfetme- durumunda ortaya çıkar. >> 6 4 Aralık 2025