Katalog

ÖLÜMÜNÜN 220. YILINDA PIERRE CHODERLOS DE LACLOS (18 EKİM 1742 / 5 EYLÜL 1803) Kelimelerin amansız gücü: ‘Tehlikeli İlişkiler’ 1789 Devrimi sırasında Jakobenlerle siyasi ilişkiye giren Pierre Choderlos de Laclos, orduda general olarak görev aldı ve 1803 yılında Napolyon’un yanında İtalya seferine çıktığında, Taranto kuşatması sırasında dizanteriden öldü. Tehlikeli İlişkiler (Çeviren: Nurullah Ataş / Can Yayınları) Laclos’un insanlara zarar vermeyi amaçlayan habis zekânın acı sonuçlarını betimleyerek, yazının insan yaşamındaki etkisini vurgulayan, kelimelerin insan zihni üzerindeki amansız gücü ile edebiyatın büyüleyici etkisi üzerine yazdığı ve 1782’de yayımlattığı başyapıtıdır. Farklı karakterlerin birbirlerine yazdıkları 175 mektuptan oluşan bu mektup romanı büyük bir başarı kazanmasına karşın, soyluların kural tanımaz ahlaksızlığını tasvir ettiği için bir skandala da neden olmuştur. yımlayarak çelişkiye düştüğü de göz önüne alınırsa, FERDA FİDAN metnin asıl amacı okuru kitabı bir roman olarak al- gılamaya yönlendirmektir. MEMUR ÇOCUĞU, YAZAR, GENERAL! Bazı yazarlar vardır ki sayısız başyapıtlar yara- LACLOS: ‘AHLAKSIZLARIN TEMİZ tarak unutulmazlar arasında yer bulmuşken, Pier- KALPLİLERİ YOZLAŞTIRMAK İÇİN re Choderlos de Laclos gibi bazıları ise daha zoru- BAŞVURDUKLARI YOLLARI ORTAYA nu gerçekleştirerek tek bir eserle edebiyat tarihine ÇIKARMAK AHLAKA BİR HİZMET SAYILIR.’ geçmeyi başarmıştır. Ama hemen ardından gelen önsözde Laclos, bu 1782’de yayımlanan Tehlikeli İlişkiler (Çeviren: kez redaktör kisvesi altında, 17. ve 18. yüzyılların Nurullah Ataş / Can Yayınları) adlı roman hakkın- pek çok romanında olduğu gibi, gerçeklik hissi ya- da iki asırdan fazla süredir uzun ve detaylı analiz- ratmak için, kitabını gerçek mektuplardan oluşan bir ler yapıldığı halde, yazarın biyografisi hakkında derleme olarak sunarken kendini bir ahlakçı olarak çok az bilgimiz vardır. tanımlar: “Bir kitap yazmaya karar verdim: Alışılmışın dışı- “Bana göre, ahlaksızların temiz kalplileri yozlaş- na çıkacak, ses getirecek ve ben gelip geçtikten sonra tırmak için başvurdukları yolları ortaya çıkarmak dahi yeryüzünde yankılanmaya devam edecek bir ya- ahlaka bir hizmet sayılır.” pıt!” diyerek romanını yazmaya koyulduğunda Lac- Dolayısıyla bu iki giriş metni arasındaki farklılık los, taşrada bir garnizonda kendini hapsolmuş hisse- zor bir çelişkidir ve dönemin okurları hangisine ina- den ve bir memur çocuğu olduğu için kariyeri sınıf- sal önyargılar nedeniyle engellenen genç bir subaydı. nacaklarını şaşırmışlardır. Laclos’nun eserinin nasıl Tehlikeli İlişkiler başlığıyla yayımlattığı mektup algılanacağı konusunda okurun aklını karıştırmak is- roman büyük bir başarı kazanmasına karşın aynı za- tediği açıktır. manda soyluların kural tanımaz ahlaksızlığını tasvir AŞKI, ÖNLEM ALINMASI GEREKEN ettiği için bir skandala neden oldu. EN BÜYÜK TEHLİKE OLARAK BETİMLER! 1789 devrimi sırasında Jakobenlerle siyasi iliş- Yapıtta aşk, önlem alınması gereken en büyük teh- kiye giren Laclos orduda general olarak görev al- like olarak betimlenir. Kurbanlarını ahlaki ve toplum- dı ve 1803 yılında Napolyon’un yanında İtalya se- sal çürümeye sürükleyebilen, Tourvel ve Cécile de ferine çıktığında, Taranto kuşatması sırasında di- Volanges gibi en masum kalpleri bile ele geçirebilen zanteriden öldü. aşk, kurbanlarını köleleştiren zalim bir Tanrı’dır. Oy- ‘YAYINCI’ İMZASI ALTINDA YAZDIĞI sa kıyıcı bir hovarda olarak tanınan Valmont’un aslın- UYARI METNİNDE KİTAPTA DERLENMİŞ Pierre Choderlos de Laclos, “yayıncı” imzası altında da duygusal tabiatını bilinçsizce bastıran bir karakter oldu- MEKTUPLARIN KURMACA OLDUĞUNU yazdığı bir uyarı metninde kitapta derlenmiş mektupların ğu ilk satırlarından itibaren ima edilmiştir. SAVUNUR! salt bir kurmaca olduğu tezini savunur. Nedeni ise karak- Valmont’nun eski sevgilisi Merteuil’e karşı hâlâ duy- Tehlikeli İlişkiler’de eskiden iki sevgili olan, Vikont terlerin aşırı ahlaksız davranışlarıdır: guları vardır ve Tourvel’i elde etmeyi başarırsa da ödülü de Valmont ve üstün bir riyakarlıkla çevresinde iyilikse- Aydınlanma dönemi insanları eğiten ve iyiliğe teş- Merteuil’le tekrar beraber olmak olacaktır. Tourvel’i baş- ver ve faziletli bir kadın imgesi yaratmayı başarmış Mar- vik eden bir evreyi başlatmış olduğu için bu olayların 18. tan çıkardığında da aslında yeni bir kurban olarak gördüğü kiz de Merteuil, naif insanları baştan çıkararak eğlenme- yüzyıl Fransa’sında geçmesi imkânsızdır. bu genç kadına aşık olduğunun farkında değildir. yi yaşam tarzı olarak benimsemiş iki alaycı ve kurnaz Tam bir insan sarrafı olan Merteuil ise bunu hemen se- METNİN ASIL AMACI OKURU KİTABI aristokrattır. Valmont bir erdem simgesi olan Madame de zer ve ona bir kadına âşık olduğu anlaşılırsa komik duruma BİR ROMAN OLARAK ALGILAMAYA Tourvel’i elde etmeye kararlıdır. düşeceğini ve çapkın unvanını yitirip bütün dostlarına rezil YÖNLENDİRMEKTİR! Merteuil ise genç Cécile de Volanges ile evlenmeye olacağını söyleyerek onu bu birlikteliğe son vermeye iter. Ayrıca romanın sonunda Cécile ve Tourvel’e neler ol- hazırlanan eski sevgilisi Comte de Gercourt’tan intikam Günümüzde Tehlikeli İlişkiler’i okurken elbette kurma- duğuna değinen yayıncı, kitaptaki mektupların gerçek dı- almak için Valmont’un genç kızı baştan çıkarmasını ister. ca mektuplardan oluştuğunu biliyoruz ama romanın sonu şı olduğunu öne sürer: Planları başarıya ulaşır: Tourvel, Valmont’a aşık olurken, açık uçlu olduğundan, yazarın tam olarak hangi yaşam “Günümüzde 60 bin franklık bir serveti olan bir genç kı- Cécile de Valmont’tan hamile kalır ve Markiz’in aceleyle görüşünü ön plana çıkarmak istediği konusunda zın rahibe olmaya karar verdiğini ya da genç ve güzel bir sevgilisi yaptığı genç Danceny ile aşk yaşamaya başlar. kesin bir sonuca varmak zordur. kadının kederden öldüğünü görmemiz mümkün değildir.” Ama Valmont, Tourvel’e -farkında olmadan- gerçekten Valmont’un ayrılık mektubunu aldığında bir hovarda- âşık olunca öykü tamamen dramatik bir yöne kayar. Bir Yayıncının argümanları Aydınlanma’nın her türlü ah- nın oyuncağı olduğunu anlayan Tourvel, hasta düşerek hovarda için âşık olmak bir zayıflıktır. laksızlığa son verdiğini iddia edecek kadar saf göründü- ğünden, bu metin ironik bir giriş olarak okunabilir. kahrından ölürken Valmont da Cécile’in sevgilisi Dan- Merteuil ona bu olay duyulursa alay konusu olacağını söy- leyerek Tourvel’e bir ayrılık mektubu yazmaya ikna eder. Ayrıca yayıncının bu mektupları kınadığı halde ya- ceny ile yaptığı kılıç düellosu sonucu ölür. >> 8 7 Eylül 2023