Katalog

¯ YAMADA TORAJIRO’DAN amada Torajir¯o’nun Japon Y Aynası’ndan Resimli Türkiye ‘Japon Aynasından Gözlemleri (Çeviren: Selçuk Esenbel / Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları) ülkemizin önde gelen Japon tarihçisi Ayşe Resimli Türkiye Gözlemleri’ Selçuk Esenbel’in giriş yazısı ve açıklayıcı dipnotlarıyla örnek bir yayın. Kitapta, Esenbel’in ayrıntılı değerlendirmesini, iş insanı Yamada Torajir¯o’nun 1911’de Tokyo’da yayımlanmış eseri izliyor. Resimlendirme Toyama Akira’ya ait. Torajir¯o, İstanbul’da, bugünkü İstiklal Caddesi’nde on yıllarca Nakamura Sh¯oten isimli, Japon Mağazası / Oyuncakçısı diye bir mağaza işletmiştir. Osmanlı ile Japonya arasında ithalat ve ihracat da yapmaktadır; buradan tütün, deri; oradan ipek, porselen gibi. 1925’te Osaka’da Japonya-Türkiye Ticaret Cemiyeti’ni kurmuş ve başkanlığını yapmıştır. Cumhuriyet’in ilanının 7. yıl dönümünde Atatürk’ün daveti üzerine Ankara’ya gitmiş ve kendisiyle görüşmüştür. Onun misyonu, sadece iki ülke arasında ticaret olarak açıklanamaz, bir tür diplomat görevi de ifa etmiştir. tarihsel girizgâh ile, Osmanlı devlet teş- senin öncüsüdür. (s. xiii.) SELİM KARAHASANOĞLU kilatına ve İstanbul’daki saraylara ait bil- Torajir¯o, Osmanlı ülkesi ile Japonya Istanbul Medeniyet Üniversitesi Tarih Bölümü gi ile başlamaktadır. İstanbul’a ilk gelişi- arasında ithalat ve ihracat yapmaktadır: nin de rastladığı Ramazan ayına özel bir Buradan tütün, deri; oradan ipek, porse- “Japonya ile Türkiye arasında gidip geldiğim 18 yılı aş- kısım ayıran yazar, şehrin abidevi yapıla- len gibi. (s. viii.) 1925’te Osaka’da Japon- kın zaman zarfında Avrupa’nın doğusundaki bu atmosfe- rından bazılarını bir bir anlatıyor. ya-Türkiye Ticaret Cemiyeti’ni kurmuş ri, kültürü görüp tetkik etmek için epeyce fırsatım oldu. Türk evi ile de ilgilenen Torajirv¯o, te- ve bu kurumun başkanlığını da yapmıştır. Yine de burasının şartları hakkında hâlâ tam vâkıf ola- mizlik ve hijyen anlayışına dikkat çek- Cumhuriyet’in ilanının 7. yıldönümünde madığım hususlar şüphesiz kalmıştır (vurgu benim S.K.). mektedir. Böylece, o, adeta Japon genel Atatürk’ün daveti üzerine Ankara’ya git- Bu âlemde beş kıtanın genel ahval ve şeraiti hakkın- okuyucu kitlesi için bir Osmanlı tarihi reh- miş ve kendisiyle görüşmüştür. da mütalaada bulunarak, ülkemizin kaderini tayin etmek beri hazırlamaktadır. Dönemine kadarki Görülüyor ki, misyonu, sadece iki ülke gibi emelleri olan insanlar varsa da, benim isteğim bu padişahların listesini dahi veriyor oluşu, arasında ticaret olarak açıklanamaz, bir tür değil ve bunu yapmak istemiyorum. İstanbul’un mekânsal tanıtımını yapma- diplomat görevi de ifa ettiği anlaşılıyor. Bu derlemede sadece duyduklarımı, gördüklerimi ça- sı bu görünümü güçlendiriyor. Eserin Tokyo’da basımı aşamasında lakalem kaydettim. Bu cüretimle, ileri gelen dostlarımın Torajir¯o’nun mekânsal düzleme ait söy- bazı değerli takdim yazıları da talep edi- bir nebze iltifat ve tebessümlerine mazhar olmayı istiyo- lediklerinden İstanbul’un 100 yıl içerisin- liyor. Bu takdim yazıları dahi Esenbel rum sadece.” (s. 39) de yaşadığı kimi değişimleri de izleyebiliyoruz. Örneğin çevirisinde yer bulmaktadır. Bu yazıların ilki eski Mali- Böyle diyor Yamada Torajir¯o (1866-1957) kitabının ya- köprü denince 20. yüzyıl başında ne anlaşılıyordu, bugün ye Bakanı Baron Sakatani Yoshir¯o’ya ait. zım nedenini dile getirirken. Bence etkileyici bir giriş ya- köprü denince neresi anlaşılıyor? Baron Sakatani de İstanbul’u görmüş bir Japon. Şöy- pıyor. Yani, onun ülkesinin gelişimi için bir başka ülke- Bugün İstanbullu, köprü ile Asya ile Avrupa’yı bağla- le anlatıyor: “Ben Türkiye payitahtın geldiğimde, o za- de olup biteni rapor etmek gibi pragmatik bir amacı yok- yan köprüleri anlarken, Torajir¯o’nun İstanbul yıllarında man Jön Türkler’in partisi iktidarı ele geçirip padişahtan tur; salt tarihe not düşmek, yaşamında önemli yer tutan bir Haliç’in üzerindeki köprüler anlaşılırdı. Haliç’in üzerinde- Meşrutiyet’i hayata geçireceğine ve Meclis’i toplayacağına zaman diliminin kaybolmasını engellemek istemektedir. ki köprüyü kullanmanın paralı oluşu da yine Torajir¯o’nun dair resmi olarak söz aldı. Halk bunu büyük tezahürat ile Torajir¯o’nun Tokyo’nun (o zamanki adıyla Edo) (s. bulunduğu dönemin İstanbulu’na özgü bir uygulamadır. karşıladı. Payitahtta bulunduğum günler zarfında, halkın vii.) çok uzağında, Kahire’den İskenderiye’den dolaşa- Yamada Torajir¯o, İstanbul’da kaldığı uzun müddette sa- hissiyatına şahit olup bu ahvali inceleyebildim.” (s. 26.) rak 1892’de geldiği İstanbul’da geçirdiği yıllar şüphesiz raya da çok sefer girip çıkma olanağına sahip olmuş, Sul- Bu aralık Yamada Torajir¯o İstanbul’da değildir. Şüp- çok özeldi ve elbette kayda değerdi. tan Abdülhamid’e hediyeler de sunmuştur. (s. xii.) hesiz Japonların dilinden okuduğumuz bu siyasal kesit, Peki, dış bir memlekette kısa ya da uzun süre yaşayan Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’nın Japon Ayna- Osmanlı-Türk siyasal tarihinin / rejiminin safahatı bakı- bir yabancı, o topraklarda neler olup bittiğine ne kadar sından Resimli Türkiye Gözlemleri adlı kitabı Ayşe Sel- mından ve Osmanlı-Türk anayasal gelişmeleri açısından vakıf olabilir? çuk Esenbel’in giriş yazısı ve açıklayıcı dipnotlarıy- da en ilginç dönemlerinden birine işaret etmektedir. Yamada Torajir¯o, yukarıda alıntıladığım epigrafta Os- la örnek bir yayın. Kitapta, ülkemizin önde gelen bu Ja- Torajir¯o, İstanbul’da bulunduğu dönemde, Japonya’da manlı Devleti’ndeki koşulları hakkıyla anlayıp anlamadı- pon tarihçisinin ayrıntılı değerlendirmesini, Yamada payitahta gelen misafirlerin mihmandarıdır. Üç No’lu tak- ğı konusunda tereddüttedir, eser içerisinde de bu tereddüt Torajir¯o’nun 1911’de Tokyo’da yayımlanmış eseri izli- dim yazısının yazarı, gazeteci Asahina Chisen’e öylesi- hali tekrar etmektedir: “…Türkiye’nin payitahtının koşul- yor. Resimlendirme ise Toyama Akira’ya ait. ne mükemmel ev sahipliği yapıyor ki, Chisen kendisini larını epeyce anlayabildim.” (s. 224) (vurgu benim S.K.) Yamada Torajir¯o bir iş insanı olup İstanbul’da Naka- evinde gibi hissediyor. Diyebiliriz ki Yamada Torajir¯o, Torajir¯o’nun Türkçeye hakimiyet kazandığını öğreni- mura Sh¯oten isimli bir mağaza işletmektedir. Mağaza, o İstanbul’u sadece kendisine ev edinen dönemdeki na - yoruz ki, bu gözlem gücü, kültüre hâkim olma anlamın- zamanki adıyla Cadde-i Kebir’de, bugünkü İstiklal Cad- dir birkaç Japon’dan biri değildir aynı zamanda gelenle- da epey önemlidir. (s. xiii.) desi’ndedir ve Japon Mağazası / Oyuncakçısı diye on yıl- rin de evde hissetmesini sağlayacak kadar misafirperver Torajir¯o, kişisel gözlemlerini vermeden önce, eserine bir larca Beyoğlu ziyaretçilerinin hayatını süsleyen müesse- bir kimsedir. n 12 29 Haziran 2023 Çizimler: TOYAMA AKIRA