Katalog

STÉPHANE MALLARMÉ (18 MART 1842-9 EYLÜL 1898) Gizemli yaşamın hermetik şairi! Fransız edebiyatında önemli bir yere sahip ve halen yapıtları en çok yorumlanan şairler arasında yer alan Stéphane Mallarmé (18 Mart 1842-9 Eylül 1898) ilk gençliğinde, hayranlık ve tutkuyla okuduğu Edgar Allan Poe’nun ve şiirde ustası kabul ettiği Baudelaire’in yapıtlarının etkisiyle şiir yazmaya başlar. Şiirlerinde gerçekliğin çirkinliğine vurgu yapar, çeşitli yollardan kaçış temasını ele alır Mallarmé. Şiiri ruhani bir macera olarak algılar. Onun için şiir metafizik bir amaca yönelen ve gerçekliği yeniden kuran bir sanat olarak yaşanmalıdır. Sembolizm akımının kurucularından Mallarmé, şairin anlaşılmaz olma pahasına yeni bir dil yaratması gerektiğini savur. şart olduğuna göre, şiir kutsal bir görevin nes- FERDA FİDAN nesi haline gelir. Şair böylece bu girişimin ni- teliğine uyan bir gizemin ortaya çıkmasını sağ- ‘KİTAPTAN BAŞKA BOMBA lar çünkü “Kutsal olan ve kutsal kalmak isteyen TANIMAM!’ her şey gizemle sarmalanmıştır.” Bir gün, bir gazeteci Stéphane Mallarmé’ye Geçen yüzyılda Andre Gide, Camille Claudel Fransız meclisinde anarşistlerin yaptığı bom- ve Paul Valéry’nin yanı sıra bir ölçüde sürrea- balı suikast hakkında ne düşündüğünü sordu- listlere de ilham veren Mallarmé’nin düşüncesin- ğunda, şair “Ben, kitaptan başka bomba tanı- de şiir okumak metodik ve bilişsel bir eylemdir. mam!” diye yanıt vermişti. Salt bu yanıt bile Bu yüzden “Şiir, anahtarını okuyucunun ara- şairin gerçeklikten çok uzak bir dünyada, ede- ması gereken bir gizemdir” diyerek şiirsel dili biyatla yoğrulan bir yaşantıyı seçtiğinin kanı- tı sayılabilir. gündelik dilden neden açıkça ayırdığını ve gü- Mallarmé ilk gençliğinde, hayranlık ve tut- nümüzde bile neden hermetik bir şair olarak ta- kuyla okuduğu Edgar Allan Poe’nun ve her nındığını anlamamıza yardımcı olur. şeyden önce şiir alanında ustası kabul ettiği MALLARMÉ’NİN DEGAS’A YANITI: Charles Baudelaire’in yapıtlarının etkisiyle şi- ‘SEVGİLİ DOSTUM, ŞİİR FİKİRLERLE ir yazmaya başlamıştı. DEĞİL SÖZCÜKLERLE YAZILIR!’ Henüz 20 yaşındayken yazdığı ve “Ten ha- Ona göre şair anlaşılmaz olma pahasına yeni zindir ne yazık ki! ve bütün kitapları okudum” bir dil yaratmalıdır. Aslında Mallarmé şu gerçe- dediği şiirindeki gibi gerçekliğin çirkinliğine ği açıkça savunur: Anlam sadece şiirin unsurla- vurgu yaparak çeşitli yollardan kaçış teması- rından biridir ve bütünden çıkarılması olanaksız nı ele almıştır. sayılmamalıdır, tıpkı sonradan soyut sanatçıların Bu metinlerde erişilemez bir ideale öfkeye va- nesnel biçimleri resimden çıkarabildikleri gibi. racak kadar saplantılı özlemini ifade ederken din- ginliğe ulaşmak için boşuna çabalar, her şey onu Aklında bir sürü fikir olduğu halde bir türlü ölüme ve hiçliğe döndürür çünkü annesinin ve şiir yazamadığını söyleyen Edgar Degas’a ver- kız kardeşinin genç yaşta ölümleri, Mallarmé’ye diği yanıt bu görüşün özetidir: “Sevgili dostum, çocukluğundan başlayarak tüm çalışmalarını et- şiir fikirlerle değil sözcüklerle yazılır!” kileyecek ölüm takıntısını aşılamıştır. Ancak böylece şiir derinlik kazanacak ve Bir anlamda bu takıntıyı aşmak için mutlak yalnızca inisiye olanların anlamını çözebile- olanın arayışına girişen Mallarmé, şiiri ruhani ceği büyü kitapları gibi kolayca erişilemeye- bir macera olarak algılar; zira şiir, görünüşün ötesinde- cek kapalılıkta bir metin olarak karşımıza çıkacaktır. yaşamda sadece bir pazarlık kozu olan zayıf bir dil kul- ki gizli anlamları ışığa çıkarmak için en etkili yazınsal Mallarmé’nin yaşamı boyunca şiire bir dine tapar gibi landığına inanıyordu: “Aşiret sözcüklerine daha katık- yöntemdir: “Şiir, varoluşun boyutlarındaki gizemli an- bağlanmış olmasının nedeni budur. sız bir anlam vermemiz gerekiyor.” lamın, öz ritmine indirgenmiş insan dili aracılığıyla ifa- Şiirlerini yaratırken sözdizimini ve sözcüklerin gele- Yani şiirsel dil işlevsel dilden yola çıkarak yeniden keş- de edilmesidir: Böylece, yaşantımıza özgünlük kazandı- neksel anlamını kırmayı amaçlar ve en basit bir nesne fedilmeliydi. Bu da anlam üzerinde çalışarak, tek anlamlı- ran yegâne manevi görevi oluşturur.” karşısında dahi, onu tanımlamaya çalışmaktan özellikle lıktan çok anlamlılığa geçerek, sözcükleri arındırma işle- kaçınır: Önemli olan “Bir nesneyi değil, onun yarattığı miyle olanaklıydı. Bir başka şiirinde aynı fikri şöyle yine- MALLARMÉ: ‘ÇOK KESİN ANLAM/ etkiyi resmetmektir.” BELİRSİZ EDEBİYATINIZI RAFA KALDIRIR!’ ler: “Çok kesin anlam/ Belirsiz edebiyatınızı rafa kaldırır.” Bu ancak semboller aracılığıyla yapılacak bir telkin Dünyanın doğrudan betimlenemeyeceği fikri üzerine ONA GÖRE ŞİİR, RUHANİ VE KUTSAL tekniğidir ve basit gibi görünse de uygulamada şairi her kurulu ve öncüsü olduğu sembolizm akımının prensip- BİR MACERA; ŞİİR OKUMAK METODİK sözcük üzerinde uzunca düşünmeye zorlar: leri gereğince hep bu gizli anlamları kavramak istemiş VE BİLİŞSEL BİR EYLEMDİR!! “Bir nesneyi adlandırmak, azar azar tahmin etmenin ve tüm yaşamı bu yüce bilgiye ulaşmak için umutsuzca Mallarmé için şiir metafizik bir amaca yönelen ve mutluluğundan elde edilen hazzın dörtte üçünü ortadan çabalamakla geçmiştir. gerçekliği yeniden kuran bir sanat olarak yaşanmalıdır: kaldırmaktır. Bir nesneyi telkin etmek: asıl düş budur. Zira Mallarmé sözcüklerin yetersiz kaldığı bir edebi- yatın bu amaca ulaşamayacağına ve insanların günlük Mutlak olana ulaşmak için görünüşün ötesine geçmek Sembol ise bu gizemin kusursuz kullanımıyla oluşur.”>> 6 23 Mart 2023