Katalog

zafer olduğunu dile getiriyor. İsmet Paşa da anılarında 1924 Anayasası ile hangi dinden, mezhepten ve köken- cunu bildirilmesini istedi. İsmet Paşa bundan büyük mutlu- şunları söylüyor: den gelirse gelsin Türkiye’ye vatandaşlık bağıyla bağlı luk duydu, sevinci Atatürk’e coşkulu bir teşekkür mesajıyla “Mudanya Mütarekesi’nden sonra Lozan Konferansı mille- olan herkesi Türk sayarak ülkemizde her türlü ayrımcılığın belirti ve antlaşmayı imzaladı. tin Avrupa ortasında davet olunduğu büyük bir imtihandı. ortadan kaldırılacağı ortaya koyuldu. İsmet Paşa’nın Ankara’ya gelişinde kendisini karşılayan- Türkiye medeni âlem ortasında, davası açık ve kesin ola- n Konferansta Yunanistan ve Venizelos’un talepleri, ade- ların başında Atatürk ve diğer devlet yetkilileri vardı ancak rak müdafaa edecek medeniyet ve siyasi bir seviye midir? ta kan parası olarak Karaağaç’ın Türkiye’ye verilmesi ko- Başbakan Rauf Orbay yoktu. Birkaç gün sonra Rauf Orbay, Acaba ortadaki manzara Anadolu’nun dağlarından şu ve- nusu nasıl bir gelişim göstermiş, yer bulmuştur? başbakanlıktan ayrıldı. ya bu tesadüfün sonucu mudur? Yoksa bir milletin belli bir Yunanistan temsilcisi Venizelos konferansta ülkesinin bek- hedefe doğru giriştiği şuurlu bir mücadele midir? Lozan lentilerinin destek bulamamasından sonra İsmet Paşa’yı ziya- BOĞAZLAR... imtihanında işte bu soruların cevabı verilmiştir.” ret etti. Yunanistan’ın İzmir’e asker çıkarmasını destekleyen n Lozan Konferansı’nın ikinci perdesinde çözüm bekle- ve teşvik eden devletlerin Lozan’da kendilerini ortada bırak- yen öncelikli sorunlar nelerdi? DÜNYA ÇAPINDA TARTIŞMASIZ BİR ZAFER! tığını söyledi. Yunanistan ve Türkiye arasında dostluk iliş- Sorunların neredeyse tamamı ikinci bölümde ele alındı. n Dünya Lozan’ı nasıl karşılamıştır? kilerinin kurulmasını arzu ettiklerini belirtti. İsmet Paşa anı- Özellikle kapitülasyonlar konusunda tartışmalar konferansın İngiltere’nin en önemli devlet adamlarından Churchill larında daha sonra ve Ankara’da ve Atina’da yaptıkları gö- sonuna kadar sürdü. Edirne’nin Karaağaç ilçesinin Osman- “Dünya Bunalımı” isimli kitabında şunları yazıyor: rüşmelerin Türkiye ve Yunanistan arasında dostluk ilişkile- lılara verilmesi de konferansın son aşamasında sağlanabildi. “Lozan Antlaşması Sevr Antlaşması’nın kesinlikle karşı- ri sağlanmasına yardımcı olduğunu belirtiyor. n Konferansta barışın sağlanıp sağlanamayacağını be- tı oldu. Daha önce Türkiye, barışı dikta etmekle kalmayıp n Venizelos’un İsmet İnönü’ye ortak Slav tehlikesine lirleyecek en önemli konulardan Boğazlar’a ilişkin müca- Türk devletini ölüme mahkum etmeye de hazır olan büyük karşı işbirliği teklifinin arka planını bugünle de bileştire- dele nasıl verilmiştir? devletler, şimdi eşit koşullardaki görüşmelerde bulunmak rek yorumlar mısınız? Türkiye’nin önerisi üzerine konferansın boğazlar konu- zorunda kaldılar. Türkler İstanbul’u yeniden ele geçirdiler Venizelos, İsmet İnönü’ye Yunanistan’ın bütün komşuları- su bölümüne Sovyet Rusya da katıldı. Rus delegesi Çiçe- ve Doğu Trakya’nın önemli bir bölümünü geri aldılar. Ya- nın tehdidi altında olduğunu söylüyor. İsmet Paşa’nın görüşü- rin, boğazlar konusunda Türkiye’nin tam yetkili kılınması- bancı devletlerin her türlü denetim ve yönetimi yok edildi. nü soruyor. İsmet Paşa, Türk-Yunan dostluğunun bu açıdan nı desteklediğini belirten bir konuşma yaptı. Daha sonra İs- Kapitülasyonlar kaldırıldı.” önem taşıdığını eğer iki ülke arasında sağlam dostluk ilişki- met Paşa kendisiyle yaptığı iki görüşmede desteğine teşek- Lozan’da ABD’nin gözlemcisi olan John Grew, Lozan’ı leri kurulduğu takdirde Yunanistan Türkiye’den hiçbir tehdit kür etti ancak bu yaklaşımın sonuna kadar savunulması ha- şöyle değerlendiriyor: “İsmet Paşa Lozan’da büyük bir dip- beklemeyeceğini bu nedenle diğer komşulardan gelebilecek linde konferansta bir sonuca varılmasının mümkün olama- lomatik zafer kazanmıştır. Bütün İtilaf Devletleri diplomat- tehditlere karşı daha güçlü olacağını söylüyor. yacağını ve savaşın yeniden başlayacağını söyledi. Netice- ların sırtını yere getirmiştir. Bu olayı inkâr etmenin yara- de İsmet Paşa kararlı ancak netice alıcı tutumuyla boğazlar rı yoktur. Belki bu, tarihte kazanılmış en büyük zaferdir.” konusunda bir çözüme varılmasına yardımcı olmuştur. Rusya Dışişleri Bakanı Çiçerin, “12 yıl süren savaşlar- dan sonra zayıf düşmüş kabul edilen Türkler dünya MONTRÖ’YE GİDEN SÜREÇ... güçlerini dize getirdi” diyor. n Lozan Antlaşması’nın imzalanmasından sonra Ünlü tarihçi Bernard Lewis Lozan’dan şöyle söz ediyor: Montrö’ye giden süreçte Türkiye açısından tamamlanma- “Lozan’ın Türkiye için en büyük önemi bugünkü Türkiye sı gereken üç önemli konuyu nasıl ortaya koyuyorsunuz? Cumhuriyeti’nin içine aldığı bütün topraklarda Türk ege- Lozan Antlaşmasının Boğazlar Sözleşmesi birçok açıdan menliğinin tam olarak kurulmasıdır… Aynı zamanda uzun eskisine göre önemli bir ilerleme olmakla birlikte bazı nok- yıllar boyunca bir aşağılama, boyunduruk sembolü ve öf- talarda Türkiye’nin beklentilerinin gerisindeydi. ke kaynağı olan kapitülasyonlar kaldırıldı. Böylece Türkiye, Özellikle boğazlar ve Marmara’nın sahillerinde oluşturu- Birinci Dünya Savaşı’nın yenilmiş devletleri arasında ken- lan askersizleştirilmiş bölgenin günün değişen şartları içinde di yıkıntısı içinden yeniden ayağa kalkmayı başaran tek ül- kaldırılması Türkiye’nin güvenlik çıkarları için gerekliydi. ke oldu. Galip güçlerin kendisine dayattığı barış şartlarını Ayrıca Türkiye’nin başkanlığında da olsa boğazlardan ge- reddetmiş ve kendi şartlarını kabul ettirmişti.” çişi düzenleyen bir komisyonun varlığı da sorun yaratabile- Tarihçi Toynbee de şöyle diyordu: “Türk delegasyonu Mi- cekti. Yeni bir dünya savaşının bulutlarının dolaştığı bir dö- sakı Milli’yle belirlenmiş olan toprak konuları, kapitülasyon- nemde yakın bir savaş tehlikesinin varlığı halinde Türkiye’nin lar, borçlar ve diğer milli çıkarlar konularında bir adım bi- haklarını ve yetkilerini düzenleyecek bir madde de yoktu. le geri atmamıştır. Hemen her konudaki milliyetçi istekleri İşte Montrö Sözleşmesi, Lozan’ın Boğazlar Lozan’da İtilaf Devletleri tarafından kabul edilmiştir. Sözleşmesi’nin yerini alarak bütün bu eksiklikleri gidermiş Dünya tarihinde bir eşi olmayan bir olayla karşılaşılmış, ve ülkemizin güvenlik çıkarlarına hizmet etmiştir. yenilmiş, parçalanmış bir ulusun, bu harabe içinden ayağa kalkması ve dünyanın en iyi ulusları ile eşit şartlar içinde ‘ALTAN ÖYMEN’LE BİRLİKTE karşı karşıya gelmesi ve bu büyük savaşın galiplerini dize BİR KİTAP TASARIMIZ VAR’ getirerek istediklerini kabul ettirmesi şaşılacak bir şeydir. n Lozan Antlaşması’ndan sonra yaşanan özellikle han- Neticede Lozan’da Türkiye büyük bir zafer kazanmıştır, gi gelişmeler dikkat çekicidir? yeni bir devletin ötesinde bir millet oluşturmuştur.” Lozan’dan kısa süre sonra Ankara’nın başkent oluşu, 1924’te hilafetin kaldırılarak Türkiye’nin laik devlet olma İNÖNÜ: ‘GÜZEL, KUTSAL, HER TÜRLÜ yolundaki kararlılığını ortaya koyması; 1924’te Meclis’te HAYAT ŞARTLARINA MALİK VATANIN kabul edilen çağdaş, özgürlükçü, demokratik anayasanın GELİŞMESİNİ SAĞLAMAYA DERHAL kabul edilmesi; Avrupa ülkelerinden yıllar önce kadınla- BAŞLAMAK LAZIMDIR!’ ra seçme ve seçilme hakkının tanınması; büyük bir hukuk n İnönü, aydınlarımız ve gençlerimizin antlaşmayı na- devrimiyle Türkiye’nin medeni hukuk, ceza hukuku, ticaret sıl bir düşünüş biçimiyle değerlendirmesini önermiştir? n İncelemenizde ortaya koyduğunuz gibi Lozan’da İs- hukuku gibi alanlarda çağın en ileri düzeylerine getirilme- met Paşa’nın başarıyla yürüttüğü diplomatik mücadele İsmet İnönü’nün 23 Ağustos 1923’te TBMM’de si; Latin harflerinin kabulü, eğitim devrimi kıyafet devrimi, sonucunda Türkiye’nin büyük bir zafer kazandığı yaygın Lozan’da elde edilen kazanımlar hakkında söyledikleri ay- şapka devrimi; takvimin, tartıların, ölçülerin Avrupa ülke- dınlara ve gençlere verilmiş bir mesaj niteliğindedir. İnönü bir düşünceydi. leriyle ahenkli hale getirilmesi, tüm bu devrimlerle medeni Fakat İnönü’nün aynı düşüncenin Ankara’daki hükü- o konuşmasında şöyle diyor: milletler arasında yerini alması, çok partili rejimin temelle- met tarafından da paylaşıldığına ilişkin kuşkuları vardı. “Birlik içinde bir vatan, iç ayrılıklardan arındırılmış bir rinin atılması Lozan Antlaşması’ndan sonra gerçekleştiri- Öyle ki Başbakan Rauf Orbay bu kuşkuları doğrulayan len devrimlerin sadece bir kaçıdır. durum, tabii olmayan mali yükümlülüklerden kurtulmuş bir tavırlarıyla ilk elden dikkat çekiyordu. Anlatır mısınız? hal, savunma hakkı mutlak, kaynakları bol ve serbest bir n Sonraki incelemeniz üzerine birkaç ipucu vermenizi Konferansın son aşamasında Başbakan Rauf Orbay’la İs- vatan. Bu vatanın adı Türkiye’dir. Barış devresi gelmiştir. rica ederek bitirelim söyleşimizi. met Paşa, arasında bazı sorunlar yaşandığı doğrudur. Kon- Çöküşten Zafere Lozan benim 12. kitabım oldu. Tüm bu Tarif ettiğim güzel, kutsal, her türlü hayat şartlarına malik vatanın gelişmesini sağlamaya derhal başlamak lazımdır.” feransın en son aşamasında Yunanistan’ın savaş borcu- kitaplarda başta dış politika olmak üzere, Türkiye’yi ya- nu parayla ödeyemeyeceği anlaşıldığı sırada İsmet Paşa kından ilgilendiren konularda gençlerimizle, aydınlarımız- n Bu bağlamda antlaşma Atatürk Devrimleri’nin ger- Yunanistan’ın Karaağaç’ın Türkiye’ye bırakılması ile bor- la, siyasetçilerle, basın mensuplarıyla ve toplumun diğer çekleştirilmesinde nasıl bir rol oynamıştır? Lozan Antlaşması Türkiye Cumhuriyeti’nin geleceği- cunu ödeme çözümünün yegane gerçekçi çözüm olduğunu kesimleriyle araştırmalarımı ve düşüncelerimi paylaşmaya savunuyordu. Ancak Rauf Orbay aksi görüşteydi. çalıştım. Bundan sonra da bu çalışmalarımı sürdürmeyi dü- ne ışık tutan bir metindi. Lozan’dan üç ay sonra ilan edilen İsmet Paşa Lozan Antlaşması’nın her noktası üzerinde şünüyorum. Cumhuriyet devletin şeklini, yapısını, ilkelerini ve hedefle- İlk olarak değerli kuzenim Altan Öymen’le birlikte, mutabakatıyla varıldığını Ankara’ya bildirdi ancak birkaç rini ortaya koydu. Yüzyıllar boyunca büyük devletler tara- gün antlaşmayı imzalaması için yetki telgrafı gelmedi. Bu Cumhuriyetimizin ilk dönemlerinde Türk eğitim hayatına fından Osmanlı İmparatorluğu’nu içeriden çökertmek için durum İsmet Paşa’yı çok üzdü ve Atatürk’e doğrudan doğ- büyük katkılarda bulunan amcam Hıfzırrahman Raşit Öy- bir vasıta olarak kullanılan azınlıklar konusu, Türkiye ve men ve babam Münir Raşit Öymen’in hayatlarını ve eserle- ruya başvurarak durumu anlattı. Yunanistan arasında, varılan mutabakatla büyük ölçüde çö- rini anlatacak bir kitap yazmayı planlıyoruz. n züme kavuşturuldu. Atatürk çektiği telgrafta antlaşmayı imzalamasını ve sonu- 12 4 Ağustos 2022