Katalog

Sovyet edebiyatının sonu: Soljenitsin! Reddetmediği ama bizzat almaya da gitmediği Nobel Edebiyat Ödülüne “Rus edebiyatının vazgeçilmez geleneklerini takip ederken sergilediği etik kuvvet” nedeniyle değer görülmüş Aleksandr İsayeviç Soljenitsin’in (11 Aralık 1918-3 Ağustos 2008) mirasının ilk parçası Sovyet edebiyatını sona erdiren romanıdır: İvan Denisoviç’in Bir Günü. 1962 yılında Yeni Dünya dergisinde yayımlanan roman hem Stalin döneminin bitişinin, hem de Rus edebiyatının yeniden kendi geleneğine dönüşünün bir simgesi oldu. Bu otobiyografik romanın konusu, Soljenitsin’in, daha önce varlıkları yadsınan bir çalışma ıslah kampında (gulag) geçirdiği sekiz yılın romanıydı. Gulag Takımadaları İngilizce ve Fransızcaya çevrilirken, 12 Şubat 1974’te yayımladığı “Yalanla Yaşama” adlı, kültürün bütün alanlarında ve kurumlarında doğruyu söylemeyi savunan yazısı 13 Şubat günü SSCB’den sınır dışı edilmesine yol açtı. Önce Batı Almanya’ya gitti, sonra 1976’da ABD’de Vermont şehrine yerleşti. Beklentilerin tersine, Sovyetler’e yönelik eleştirileri aşırı olmadığı gibi, Sovyet dışı dünyayı destekleyici değildi. Soljenitsin, Nabokov’un Yetenek’te kurgusal olarak yapmaya çalıştığı şeyi yapıp Sovyet edebiyatını fiilen sona erdirdi ve onun yıkılmasını görmek istediği SSCB’nin dağılışına bizzat tanık oldu, dahası Yeni Rusya’nın ideologlarından biri oldu. Ülkeye dönüşü Gorki’nin dönüşü gibi oldu: 1990’da doğduğu Ryazan şehrine ilk heykeli dikildi, eserleri tiyatro, opera ve sinemaya uyarlandı, İlk Çember 2006’da televizyon dizisi olarak yayımlandı, Gulag Takımadaları 2009’da lise müfredatına girdi. Nabokov’un hayal bile etmediği bir zaferdir bu. döneminin bitişinin, hem de Rus edebiyatının yeniden ken- Ahmatova da, “Bu romanı iki yüz milyonluk Sovyetler Bir- SABRİ GÜRSES di geleneğine dönüşünün bir simgesi oldu. Bu otobiyogra- liğinin her bir yurttaşı okumak ve ezberlemek zo-run-da- fik romanın konusu, Soljenitsin’in daha önce varlıkları yad- dır” diyecek kadar etkilenmişti. usya Federasyonu Başkanı Vladimir Putin, 11 sınan bir çalışma kampında geçirdiği sekiz yılın romanıydı. Altı yıl önce Pasternak’ın eserini sert bir şekilde engelle- Aralık 2018’de Moskova’nın Taganka semtinde 1945’te, 27 yaşındaki asker Soljenitsin’in mektuplarında yen Hruşçov’un, Stalin dönemine bu romana izin vermesi Soljenitsin’in 100. doğum gününe adanmış hey- Stalin’e hakaret ettiğini saptayan yetkililer onu bu tip, Sov- sonucunda, eser Kasım 1962’den itibaren yüzer binlik tiraj- R kelin açılışını yaptı. Soljenitsin’le Putin’in ilk yet yönetimine karşı suç işlediği saptanan kişilerle dolu zo- larla tekrar tekrar basıldı. görüşmesi, Putin’in 2000 yılında ilk kez başkan seçildiği runlu çalışma ıslah kampına (gulag) göndermişti. Ceza so- zaman Soljenitsin’in evinde olmuştu. Yedi yıl sonra, 89 ya- na erdikten sonra da Kazakistan’a sürgüne gönderilmiş, GÜN DOĞUMUNDAN GÜN BATIŞINA şındaki Soljenitsin ağır hastayken Putin onu bir kez daha, ağır kanser olduğu anlaşılınca Taşkent’te tedavi olmuştu. ACITAN, AĞRITAN KAMP HAYATI! “insani çalışmalardaki üstün başarılarından dolayı” dev- Tvardovski yazdığı önsözde romanın gerçekleri tüm çıp- let onur madalyasını vermek üzere ziyaret etti. ‘Ş-854: BİR SİYASİ MAHKUMUN HAYATI’ laklığıyla anlatmadığını söylüyordu: “Bu romanda Sovyet Her ne kadar kesin bir onay vermese ve eleştirileri olsa Stalin’den sonra iktidara geçen Hruşçov’un başlattı- hukukunun çiğnenmesi sonucunda ortaya çıkan acımasız- da, yazar yeni hükümete olumlu bakıyordu. Ülkeye Sovyet ğı Stalin’den arınma ya da buzların erimesi denen dönem- lık ve keyfiyetin korkunç gerçeklerinin kasıtlı olarak anla- Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dağıldıktan sonra, 1994’te de, yani kamplardaki mahkûmların serbest bırakıldığı, si- tılması söz konusu değil. Yazar kamp hayatının en sıradan dönmüştü; Gorbaçov ve Yeltsin tarafından verilen ödülle- yasi suçların affedildiği ve kültür alanında serbestlik adım- günlerinden birini gün doğumundan batışına dek ele almış. ri reddetmişti. Putin’le görüşmesi ve ödülü kabul etmesi larının atıldığı dönemde, Soljenitsin de serbest bırakılmış, Fakat bu ‘sıradan’ gün bile okurun kalbini romanın sayfa- onun gözünde de birçok şeyin değiştiğinin işaretiydi. Sov- 1956’da Moskova’nın güneyindeki bir köyde matematik larında ona böylesine yakın ve canlı bir şekilde dikilen in- yet sonrası yeni eğitim ve kültür çalışmaları konusunda da- öğretmeni olarak çalışmaya başlamıştı. sanların kaderi için acıtıyor, ağrıtıyor.” nışılan kişilerden biriydi artık. Burada kamp hayatını “Ş-854: Bir Siyasi Mahkûmun Bir Roman bazı kesimlerden gerçekleri çarpıttığı ve Sov- Putin heykeli açarken, “Aleksandr İsayeviç’le görüşme- Günü” adıyla, öğretmenlik yaptığı bölgedeki kolhoz, yani yet ideolojisine kasten zarar verdiği yolunda sert tepki ve mizi iyi hatırlıyorum” dedi, “onun bilgeliğini, sağduyusu- kollektif çiftlik hayatını da “Dürüst Biri Olmayan Köy Köy eleştiriler alsa da, okurlardan büyük bir ilgi gördü. Da- nu, derin tarih kavrayışını. Onun kalbi, ruhu, düşüncesi va- Değildir” adıyla hikâyeleştirdi. Bu iki eser Sovyet hayatı- hası, edebiyat dergilerine okurlardan kamplardaki hayata tan için hem derin bir acı, hem de sınırsız bir sevgiyle do- nın daha önce açıkça eleştirilmeyen iki kurumunun birbiri- ilişkin çok sayıda çalışmanın ve mektubun yağmasına ne- luydu. Bütün yapıtını bu hisler harekete geçiriyordu. Hal- ni tamamlayıcı eleştirisiydi. den oldu. kın gerçek, hakiki Rusya’sıyla milyonlarca insana acılar ve Soljenitsin Yazarlar Birliği’ne üye yapıldı. Yeni ağır işkenceler getiren totaliter sistemin özelliklerini birbi- AHMATOVA: ‘BU ROMANI (İVAN Dünya’nın Ocak 1963 sayısında Matriyona’nın Evi (Dü- rinden özenle ayırıyordu. Sürgündeyken de kimsenin ken- DESİNOVİÇ’İN BİR GÜNÜ) İKİ YÜZ rüst Biri Olmayan Köy Köy Değildir) ve Kreçetovka di vatanı hakkında küçümseyici, kötü konuşmasına izin ver- MİLYONLUK SOVYETLER BİRLİĞİ’NİN İstasyonu’nda Bir Olay öyküleri yayımlandı. memiş, bütün Rusofobi belirtilerine karşı durmuştu. Bizim HER BİR YURTTAŞI OKUMAK VE Aralık 1963’te İvan Denisoviç romanı Lenin Ödülü’nün için bugün sadece bir anma ve saygı günü değil, her şey- EZBERLEMEK ZO-RUN-DA-DIR!’ adayları arasında yer aldı. Fakat Hruşçov dönemi kısa sür- den önce onun edebi, sosyal ve felsefi mirasına, 20. yüzyı- Ş-854 adı kamptaki tutuklara verilen ve üzerlerine yazı- müştü, 1964’te o görevden alınırken, Soljenitsin’e kar- lın dokusuna işlemiş olan ve sadece bizim için, Rusya için lan numaralardan geliyordu. Yeni Dünya dergisinin editörü şı görüşler de sertleşmeye başladı ve Lenin’in ismini taşı- değil, bütün dünya için çağdaş kalmaya devam eden mira- Tvardovski, 8 Aralık 1861 günü büyük bir heyecanla oku- yan bir ödülü almasının uygun olmayacağına karar veril- sına yeniden ilgi göstermek için bir fırsattır.” duğu romana İvan Denisoviç’in Bir Günü adını verdi ve di. Yazdığı piyesler ve hikâyeleri yayımlatamıyordu. yayımlanabilmesi için dönemin yazarlarından destek istedi, SOLJENİTSİN’İN MİRASI... hatta sonunda 8 Ağustos 1962 günü bizzat Nikita Sergeye- KANSER KOĞUŞUNDA SOVYET EDEBİYATI! Soljenitsin’in mirasının ilk parçası Sovyet edebiyatını so- viç Hruşçov’a mektup yazdı. Derken KGB görevlileri, İlk Çemberde adlı, 1955-58 ara- na erdiren romanıdır: İvan Denisoviç’in Bir Günü. 1962’de Eserin müsveddesini okuyanlardan biri olan şair Anna sında yazmaya başladığı ve Stalin döneminin bilim Yeni Dünya dergisinde yayınlanan bu roman hem Stalin >> 6 11 Ağustos 2022