Katalog

JOHN STUART MILL’DEN ‘FAYDACILIK’ MERHABA eçen yüzyıl Alman tiyatro ve şiirinin en önemli ismi kabul edilen, yapıtla- G rı ölümünden 66 yıl sonra da seve- Faydacılığın revizyonu! rek okunan, 48 tiyatro eseri, 2 bin 300 şiir ve 200 öyküyle yitirilmeyecek izler bırakmış John Stuart Mill, Faydacılık (İletişim Yayınları) isimli yapıtını genel bir öncü, sosyalist-devrimci Bertolt Brecht (10 Şubat 1898-14 Ağustos 1956) kapağı- olarak faydacılığın sanıldığı gibi basit ya da ahlakı tamamen dışlayan bir mızda. İnsanlığın 20. yüzyılda yaşadığı iki akım olmadığını kanıtlama isteğiyle kaleme almıştır. O, insanı ahlâklı dünya savaşı Brecht’in de yaşamını çok et- kilemiştir. Bunu sadece tiyatro eserlerinde olmaya iten dışsal ve içsel yaptırımların diğer ahlaki sistemleri benimsemiş değil, şiirlerinde, mektuplarında ve öyküle- kişiler için olduğu kadar faydacılığı yaşam biçimi olarak içselleştirmiş rinde de görmek olanaklıdır. Şiirlerden bir kişiler için de bağlayıcı olduklarından kuşku duymamaktadır. seçkinin toplandığı Açların Ekmeği’nin ya- zarının şu görüşü de dikkat çekicidir: “Bü- İktisat alanında giriştiği revizyonlar yanında ahlak, hukuk ve siyasette yük ve ünlü şiirler kanımca insanlık için bi- de faydacılığı temellendirerek revizyona giden Mill’in çalışmalarından rer belgedir”. Sokağı anlatır Brecht, burju- va karşıtıdır. “Sen dünyayı değiştireceksin” faydalanmak isteyen herkes için Faydacılık önemli bir kaynak. der. Doğu Berlin’de ölümünden önce şun- ları söyler: “Arkamdan yazın, ‘Brecht rahat- sız edici biriydi!’ Bu, ölümümden sonra da ileri süren düşünürler ile adeta alay değişmeyecek!” Ahmet Arpad’ın yazısı... etmektedirler. ATA DEVRİM Üçüncü sayfamızda John Stuart Mill’in Fay- Bu bağlamda, kamu yararı için ça- dacılık’ını merceğe aldığı “Faydacılığın reviz- lışan ve başkalarının mutluluğu adı- yonu!” başlıklı yazısıyla Ata Devrim yer alıyor. nlü filozof, siyasetçi ve iktisatçı na kendi mutluluğundan feragat eden Sabri Gürses, Nobelli Rus yazar Aleksandr John Stuart Mill’e göre ahlak ve kişilerin her türlü saygıyı hak ettikle- İsayeviç Soljenitsin’i (11 Aralık 1918-3 Ağustos hukukta, bilimlerin tersine teori- Ü ri de söylenmelidir. 2008) ve hem Stalin döneminin bitişinin hem leri önceleyen belirli ön kabuller söz ko- Mill, insanların eğitim sayesinde de Rus edebiyatının kendi geleneğine dönü- nusu olamaz; eylem, mutlaka bir amacı kendi kişisel çıkarları ile toplumun şünün bir simgesi olmuş, çalışma kampında gerektirir ve eylemin yasaları bu amaç ta- geçirdiği sekiz yılın romanı İvan Denisoviç’in çıkarlarını bir kesişim noktasında bu- rafından biçimlenir. Amacın doğru ya da Bir Günü’nü merceğe alıyor. luşturabileceklerinden emindir. meşru oluşunu bize bildiren bir doğal ye- Mehmet S. Aman, Prof. Dr. Emre Kon- Her şeyden önemlisi, erdem, fay- timiz yoktur. Önceden belirlenmiş genel gar ile ülkemizde 2000-2021 yılları arasın- dacılar açısından mutluluk için baş- yasalardan söz etmek de olası değildir. Bu da yaşanan zorlu süreci “haftalık tanıklıkla- vurulan bir araç değil, bir amaç ola- yasaların da temellendirilmeleri gerekir. rı” ile sunduğu; Atatürk’ün kurduğu Türkiye rak mutluluğun bir parçasıdır. Söz gelimi Kant, maksimlerin pratik Cumhuriyeti’nin adım adım, hangi tarihsel yasalara dönüşümü konusunda metafi- duraklardan geçtiğini, “şahsım devleti”ne ADALET VE EŞİTLİĞİN zik bir ölçüt öne sürmüştür: Kişinin or- nasıl gelindiğini ortaya koyduğu Aymazlığın FAYDACILIKLA GİZİL İLİŞKİSİ! taya koyduğu davranış tüm rasyonel ki- İbretlik Öyküsü’nü konuşuyor. Mill’in görüşünde yalnızca ahlak şilerce benimsenecek türden olmalıdır. Mahfi Eğilmez, Ahmet Baybars Göğez’in değil, hukuk da faydacılığın ilkeleri Mill, bu ölçütü faydacılık çerçevesin- 1390 Belediye 1390 Test Sorusu: Yerel Yö- ile temellendirilebilir; yasa karşısın- de açımlar: Kişiler, kolektif çıkarları- netimler Test Kitabı, Türkiye’nin Doğalgazla da bireylerin eşit olması, her birinin na uygun düştüğü için maksimi bir yasa İmtihanı, Belediyelerde Sistematik Sorunlar çıkarlarının eşit biçimde gözetileceği ve Çözümler-Sayıştay Raporları kitaplarını olarak kabul ederler. Resim: George Frederic Watts anlamına gelir. değerlendiriyor. Özellikle hayvanların arzuladığı haz- Diğer bir deyişle, toplumdaki herkesin Çağdaş Bayraktar, Mavi Vatan kavramı- lar ile yaptığı karşılaştırma ile Mill, “yük- su haz için özgürlüğünü yitirmiş olanın mutluluğa ayrıcalıksız olarak erişmesi ge- nın mimarı Cem Gürdeniz ile Türkiye’nin sek hazlar” öğretisi için ilk ipucunu verir. aldığı hazzın hiç de mükemmel olmadığı deniz gücünü tarihsel, toplumsal, kültürel, rektiği şeklindeki düşünce Bentham’ın “en Hayvanların hazları basit ve çok boyutlu- görüşüne erişen kişi artık bu haz ile ilgili siyasal, askeri boyutlarıyla ele aldığı Kültü- büyük mutluluk ilkesi” ile uyumludur. luktan uzaktır. İnsan varlığını hazza ulaştıran hiçbir kıskançlık duymayacaktır. rü ve Görgüsüyle Denizcilik’i konuşuyor. Bu çıkarımlara dayanarak Mill, adalet şeyler ise çeşitlidir ve bu çeşitlilik içerisin- Mill, insanın biricik amacının mutluluk Y. Bekir Yurdakul, İsmet Bertan’ın okul ve eşitlik gibi toplumsal amaçların fay- de ahlaki duyguların verdiği haz da vardır. olduğu şeklindeki önermeye de kuşkuy- olgusunu, tarihle ilişkimizi, doğayla inat- dacılıkla olan gizil ilişkisini açık kıldığı- Faydacılar, daha arzu edilebilir ve daha la yaklaşır. Mutluluk sık sık elde edilebi- laşmalarımızı, onca hazinesiyle bu topra- nı iddia eder. değerli hazların olduğunu unutmuş görün- lir bir şey değildir ve elde edildiğinde de ğın bize atalar mirası değil çocuklarımı- John Stuart Mill, Faydacılık isimli ya- mektedirler. Daha değerli hazlar ile Mill, zın emaneti olduğunu düşünmeye çağırdığı kalıcı değildir. pıtını genel olarak faydacılığın zannedil- nicelik değil nitelik açısından üstün olan Bozuk Pusula’sını merceğe alıyor. Daha önce sözü edilen alçalma ya da diği gibi basit ya da ahlakı tamamen dış- hazlardan söz etmektedir. Bu, basitçe şöy- Zeynep Bilgin, Ömür Kahraman ile İtalya’nın özgürlüğü yitirme gibi ve bunlara ek ola- layan bir akım olmadığını kanıtlama iste- le açıklanabilir: güneyindeki Puglia eyaletini, şehirleri, kasa- rak çeşitli biçimlerde mutluluk için bedel ğiyle kaleme almıştır. Ufukta çok fazla doyum olasılığı olsa baları, köyleri, plajları, tarihi, gelenekleri, kül- ödenmesi gerekir. O, insanı ahlâklı olmaya iten dışsal ve bile, eğer haz veren şey ancak onursuz in- türü, geleneksel mutfağıyla keşfe çıkardığı Kimisi sakin bir yaşamı tercih ederek içsel yaptırımların diğer ahlaki sistemle- sanların isteyebilecekleri bir şey ise onurlu Puglia’da Bir Ömür’ü konuşuyor. bu bedellerden tamamen kaçma yolunu ri benimsemiş kişiler için olduğu kadar bir insan bu hazdan vazgeçecek ve bu haz- Ayşe Deniz Yurdakul, Maureen Murdock’ın seçebilir. Gerçekte heyecan verici bir ya- faydacılığı yaşam biçimi olarak içselleş- zın yokluğuna katlanma kararlılığını ser- dişil mitleri, Tanrıçaları, kadınsı rüyaları kul- şantı da çoğunlukla kolektif etkinlikle- tirmiş kişiler için de bağlayıcı oldukların- gileyecektir. Ama bu, mutluluktan tama- lanarak sıra dışı bir yolculuk sunduğu Kadın ri ve deneyimleri gerektirir. Dolayısıyla dan kuşku duymamaktadır. Kahramanın Yolculuğu’nu inceliyor. men vazgeçme anlamına gelmez. Kişi be- bencil bir insanın sıklıkla mutluluğa eriş- Sonuç olarak, iktisat alanında giriştiği re- Güncel, Vitrindekiler ve Mustafa Başaran’ın lirli bir hazdan vazgeçme ve yokluğa kat- mesi olanaklı değildir. hazırladığı Bulmaca ile düşün trafiği sürüyor! vizyonlar yanında ahlak, hukuk ve siyaset- lanma kararlılığını sergileme gücü ile hoş- nutluk duygusunu tadacaktır. te de faydacılığı temellendirerek revizyona İyi okumalar... ERDEM, FAYDACILAR VE giden Mill’in çabasına tanık olmak ve ça- Düzeltme: Geçtiğimiz hafta üçüncü say- MUTLULUK! VAZGEÇME BECERİSİ İLE lışmalarından faydalanmak isteyen herkes famızda Adnan Binyazar’ın Değiniler kö- John Stuart Mill, yaşamları büyük bir için Faydacılık’ın önemli bir kaynak. n KISKANÇLIK ARASINDAKİ TERS şesinde yer alan, “Ruşen Keleş’in aşkı…” yoksulluk içinde geçen kitlelere dikkat YÖNLÜ İLİŞKİ! başlıklı yazısında, “12 Mart Muhtırası”nı çeker. Onlar zorunlu bir mutsuzluğun Mill’e göre bu vazgeçme becerisi ile Faydacılık / John Stuart Mill / Çevi- ilan eden Kenan Evren” şeklinde ya- kıskançlık duygusu arasında ters yönlü hüküm sürdüğü yaşamları ile mutluluk ren: Barış Özkul / İletişim Yayınları / yınlanan cümlenin doğrusu “12 Mart bir ilişki vardır. Onursuz ya da söz konu- olmadan yaşamın olanaksız olduğunu 117 s. / 2022. Muhtırası”nı ilan eden Memduh Tağmaç” olacaktır. Düzeltir, özür dileriz. l İmtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına: Alev Coşkun l Genel Yayın Yönetmeni: Arif Kızılyalın l Yayın Yönetmeni: Gamze Akdemir l Tasarım: Bahadır Aktaş l Grafik: Mehmet S. Aman l Sorumlu Müdür: Özgür Soyer l Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ l İdare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok. No: 2, 34381 Şişli- İstanbul l Tel: 0 (212) 343 72 74 (20 hat) Faks: 0 (212) 343 72 64 l Reklam Genel Müdürü: Esra Bozok l Reklam Rezervasyon: Tel: 0 (212) 343 72 74 Mail: reklam@cumhuriyet. com.tr l Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. AŞ, Yenibosna Mah. 29 Ekim KITAP Cad. No: 11A/41 Bahçelievler - İSTANBUL. l Yerel süreli yayın l Cumhuriyet gazetesinin ücretsiz ekidir.