Katalog

nı, göstergelerin zamanın bıraktığı izler olduğunu anlar. Okur tüm bu romanları okumamış olsa bile Balzac’ı “Güldürü ögesini çok iyi kullanmasına karşın mutsuzlu- sevebilir, oysa Proust bize yedi ciltten oluşan Bu arada kendisini de yaşlandığının farkına varır. ğu Proust’tan daha iyi anlatan bir yazar var mı?” diye in- Ayrıca Saint-Loup ve çocukluk aşkı Gilberte Swann’ın (Swann’ların Tarafı-Du côté de chez Swann / 1913; san kendine sormadan edemiyor. Olağanüstü bir gözlem- Çiçek Açmış Genç Kızların Gölgesinde-À l’ombre kızının Guermantes ailesinden biriyle evlendiğini görür. ciydi, kendisini ve başkalarını bu kadar gülünçleştiren bir des jeunes filles en fleurs / 1919; Guermantesl’arın Anlatıcının çocukluğunda hiçbir zaman bir araya gelme- yazar yoktur herhalde. Kolayca mizahtan hicve geçen ina- Tarafı-Du côté de Guermantes / 1920-21; Sodom ve yen Swann’larla Guermantes’lar barışmış birbirlerine yak- nılmaz bir ironi yeteneğinin yanında paha biçilmez taklit- Gomorra-Sodome et Gomorhe / 1921-22; Mahpus-La laşmış ve birleşmişlerdir. Anlatıcının hep arzu ettiği burju- leri ve pastişleri de unutulmamıştır. prisonnière / 1923; Albertine Kayıp-Albertine disparue va Swann’ların tarafıyla soylu Guermantes tarafı bir ara- Güldürünün tüm biçimlerini ustalıkla kullanmıştır. 9 / 1925; Yakalanan Zaman -Le temps retrouvé / 1927) ya gelmiştir; bu bir anlamda Fransız toplumunun barış- Yarattığı kurmaca kişileri gerçek kişilerden daha iyi tanı- tek bir roman verir. masının imgesidir. rız. Kısacası Proust’un romanı hem dünyanın en hüzünlü Bu romanlardan son üçü yazarın ölümünden sonra ya- Proust okurun ilgisini çekmek için bir olaya başvurmaz; hem de en komik romanıdır. Gerçek bir insanlık güldürüsü yımlanmıştır. Proust uzmanlarına göre bu romanlar ya- kahramanları o kadar eğlendirici, o kadar cana yakındır diye adlandırılan, yedi ciltten oluşan Kayıp Zamanın yım tarihleri sırasına göre okunmalıdır, tek başına hiçbi- ki ne iş yaptıkları okuru ilgilendirmez bile. Kayıp Zama- İzinde ne bir macera ne de bir aksiyon içerir. Okur bu ro- ri diğerlerinden bağımsız olarak anlaşılamaz. nın İzinde her şeyden önce bir gerçeğin araştırılmasıdır, manı okurken kendini yeni bir ritme, yorumlamalara ve Kısacası Kayıp Zamanın İzinde, baştan sona, baş- zaten romanın başlığı da bu arayış izleğini ortaya koyar. sapmalara hazırlamalıdır. Kısacası Proust’un romanı tin- ka bir yaşamın, anlatıcının çocukluğundan (“Combray”, Kısacası Kayıp Zamanın İzinde zamanını, geçmişini sel bir yolculuktur. Swan’ların Tarafı) yaşlılığına dek (Yakalanan Zaman) yitiren ve onu yeniden bulmaya çalışan bir adamın 1 Bedrettin Tuncel, Seçme Yazılar, (Yay. haz. Alpay Ka- anlatılan tek bir öyküdür. öyküsüdür. Başka bir deyişle, bu yapıt bir yeteneğin, bu bacalı), Yapı Kredi Yay., İstanbul, 2001. Balzac bir romandan diğerine, kahramanlarını dolaştı- yeteneğin gerçekleşiminin romanıdır. 2 Correspondance Générale de Marcel Proust, yay. rır, rollerini küçültüp büyüterek tüm bir toplumun panora- haz. Robert Proust ve Paul Brach, Paris, Plon, Coll. La masını verirken okur yüzlerce dram ile karşı karşıya kalır. PROUST’A EN BÜYÜK HAKSIZLIK! Palatine, 1930’dan 1936’ya (altı cilt) (Correspondance Oysa Proust’ta tek bir güldürü vardır. İşte bu da bi- Proust’un romanı özyaşamöyküsüyle öyle sıkı bir iliş- Générale de Marcel Proust publiée par Robert Proust et ze Proust’un romanının neden bu kadar uzun olduğunu ki içindedir ki yazarın yaşamöyküsünü bilenler genellik- Paul Brach, Paris, Plon, Coll. La Palatine, 1930 à 1936). gösterir. Çünkü Proust’un insanları oldukları gibi gös- le yapıtın özyaşamöyküsel olduğu kanısına kapılırlar. Ayrıca Corr-Proust, édition numérique de la correspon- termek için zamana gereksinimi vardı. “İnsanları oldu- Bu Proust’a yapılabilecek en büyük haksızlıktır, çün- dance de Marcel Proust, . ğu gibi göstermek” deyimiyle, yazar insanların değiş- kü yapıt aslında gerçeği arayan bir adamın büyük mace- 3 Marcel Proust’un Mektupları, yaz haz. Philippe Kolb, tiklerini, kendilerine rağmen onları değiştiren şeyin de rasını anlatır. I-XXI cilt, yirmi bir ciltlik eksiksiz basım, Plon yay. Paris. “zaman” olduğunu vurgulamak istemiştir. İnsanlar ol- Anlatıcı Guermantes’lerdeki sabah çayında gerçek ya- (Correspondance de Marcel Proust, tomes I â XX1, èdition dukları gibi, yani yarın aynı olmayacaklardır; değişken, şamın başka bir yerde, edebiyatta olduğunun farkına varır. complète en 21 volumes de Philip Kolb 1 janvier 1970) Anlatıcı yazar olur, bir konu araştırmasına bile gereksinim kestirilemez, öngörülemez olacaktır. 4 Romanın kahramanlarından Albertine’e esin verdiği duymadan yaşamış olduğu, yani yitirdiği yıllara geri döner. söylenmektedir. ZAMANIN İZLERİ... 5 Ernest Hemingway bu otelinin barının müdavimiydi. Anlatıcı Guermantes Düşesinin evinde gençliğinden ta- EĞRETİLEMELER... 6 Anonim, Binbir Gece Masalları, Alfa Yay., İstanbul, 2018 nıdığı tüm kişilerle birlikte bir sabah çayına davetlidir. Ön- Proust’un en dikkat çekici özelliklerinden biri de sürek- 7 Marcel Proust, Kayıp Zamanın İzinde (À la recherche ce hiç kimseyi tanıyamaz. Toplumsal statüsü değişmiş dul li eğretilemeye (metafora) başvurmasıdır. Bir biçem beti- du temps perdu), Çev. Roza Hakmen, Yapı Kredi Yay., İs- kalan zengin kentsoylu Madame Verdurin yeniden evlen- sinden metafizik bir kanıt yaratır, biçemin ölümsüzlüğüne tanbul, 2006. miş ve Guermantes Düşesi olmuştur. Değişmiştir. Diğer inanır. Bunu Proust’tan daha iyi yapan başka bir yazar ol- 8 İnsanlık Güldürüsü’nü oluşturan pek çok roman Türk- davetlilerin yüzlerine maske taktıklarını sanarak kendisi- madığı söylenir. Aslında yazarın sırrı basittir. çeye çevrilmiştir. ni bir maskeli baloya gelmiş gibi hisseder. Okur bu anlatı ustasının betimlediği “Martinville’in 9 Bu romanların tümü Roza Hakmen tarafından Karşısındakilerin saçlarının beyazladığını, yüzlerinde çanları”nı ,“Guermantes düşesinin kırmızı ayakkabıları- kırışıklar oluştuğunu, kimilerinin hafifçe kilo aldığını ay- nı”, Bergotte’un ölümünü, “Vinteuil sonatının küçük tüm- dilimize çevrilmiş olup Yapı Kredi Yayınları’ndan yayım- rımsayınca, anlatıcı bunun bir kılık değiştirme olmadığı- cesini” nasıl unutabilir? lanmıştır. n Marcel Proust, Kayıp Zamanın İzinde ve modern roman! Marcel Proust, Kayıp Zamanın İzinde ile roman sanatının bir bölümünü kapatıyor, modern romanı başlatıyordu. Artık kahramanlar, Honoré de Balzac’ın, Émile Zola’nınkiler gibi romandan romana dolaşmıyor, rolleri değişmiyordu. Tek bir roman söz konuydu. Bu romanda kahraman yaşlanıyor, konum değiştiriyor, ilişkileri farklılaşıyordu. Ve anlatıcı da onlarla birlikte yaşlanıyordu. Başkahraman ile anlatıcıyı birleştiren “ben”in Proust’ta yeni bir kimliği vardı. Roman sanki Sainte-Beuve’e Karşı denemesinde savunduğu “toplumsal ben” ile “mahrem ben” arasındaki farkın bir uygulamasıydı. Kayıp Zamanın İzinde konusunda yapılan özgün çalışmalar Proust’un yalnız roman sanatına getirdiği yenilikleri, onu diğer romancılardan ayıran özellikleri bilimsel olarak, yansız bir biçimde açıklamakla kalmayıp, onun niçin büyük bir yazar olduğunu da göstermektedir. pek benimsemeseler de genç Proust ailesini birçok kez ba Proust oğlunun ikinci özelliğini kabullenip duruma AYŞE (EZİLER) KIRAN İlliers’de ağırladılar. kayıtsız kalmayı yeğledi. Anne ise oğlunun eşcinselliği- Proust, bugünkü adıyla İlliers-Combray’a yalnızca ço- ni sanatla aşabileceğini, iyi bir yazar olacağına inancı ile “Arzu çiçek açtırır, cukluğunda gitmiş olsa da bu kasaba ve çevresinde yapı- yaşadığı sürece oğluna her konuda destek oldu. sahiplenme ise her şeyi soldurur.” lan geziler, baba evi, orada pişen yemekler, çörekler Ka- Proust daha lise yıllarından başlayarak öyküler, dene- Marcel Proust 1 yıp Zamanın İzinde’nin özellikle “Combray” başlıklı meler yazıyor ve dar bir çevrenin ilgisini çekse de yayın- arcel Proust çok ayrıcalıklı bir ailenin oğ- bölümü ve anlatıcının çocukluğunu şekillendirmiştir. lamayı başarıyordu. Bu gençlik yazılarında Kayıp Zama- lu olarak dünyaya geldi. Annesi, çok varlık- Proust’un astım hastalığının ortaya çıkmasından sonra nın İzinde’nin izlekleri belirmeye başlamıştı: Mlı ve kültürlü bir ailenin kızıydı. Babası, mü- gençlik yıllarında eşcinselliği de görünür oldu. Bilim ve Yalnızlık, kıskançlık, eşcinsellik, sonradan görmelik, tevazı taşralı bir ailenin çok başarılı oğluydu, saygın bir siyaset çevrelerinde çok sayılan ve sevilen anne ve baba kendini beğenmişlik, görmemişlik, arkadaşlık, sanata doktor ve bilimadamıydı. Babasının ailesi gelinlerini Proust bu durumdan çok büyük sıkıntı duyuyorlardı. Ba- düşkünlük, müzik bilgisi ve sevgisi... >> 6 17 Kasım 2022 Çizim: EVA KLOS