Katalog

SİREN BORA’DAN ‘BİRİNCİ JUDERIA - İZMİR’İN ESKİ YAHUDİ MAHALLESİ’ İzmir kültüründe Museviler İzmir Musevi Cemaati Vakfı ve Gözlem Yayın tarafından yayımlanan incelemede, İzmir’de Musevilerin ilk yerleşimleri, tahrir¹ ve cizye² defterlerindeki kayıtlar eşliğinde aktarılıyor. yaşadığını bildiğimiz Yahudilerin, Os- lerinden İzmir’in 1896 yılını aktaran Fran- nın tanımıyla “canlı EFDAL SEVİNÇLİ manlı yönetiminin “ilk tahrir (1528-29)” sızca Yıllığı’ndaki “Yahudi Meslek Sahip- bir organizma ola- ve “ikinci tahrir (1575-76)” kayıtlarında, leri” listesine, haritalardan Başbakanlık rak gördüğü mahal- iren Bora’nın, Birinci Juderia - varlıklarıyla karşılaşmıyoruz. Osmanlı Arşivi’ne, Alliance İsraéllite Uni- le” ölçeğinden bakan bu araştırmayı, tüm İzmir’in Eski Yahudi Mahallesi Ancak Siren Bora, Türklerin İzmir’i verselle ve Sinagog Arşiv Belgeleri’ne, fo- okurlara öneriyorum. S isimli yeni incelemesi, İzmir’in aldıkları (1426) günlerde, toplam bin toğraflara, ilk kez gördüğüm, 1913’te Şimdiden, kişi adlarından yer adlarına, tarihine, Yahudi yerleşimlerinin oluşturdu- kişinin yaşadığı, bu küçük liman kasaba- çizilen, İzmir’in mahallelerini, sokaklarını yeni sorularım var!.. Merak bu ya, dünya- ğu mahallelerden bakarak yapılan bir sında, Musevîlerin de yaşadığını, bunun gösteren Ernest Bon haritasına kadar tam nın en zengin ailesi Rothschild’ların yolculuk sunuyor. kanıtı olarak bir sinagoglarının olduğunu, bir bilgi kaynağı Birinci Juderia. soyundan bugün İzmir’de yaşayan İlk kez bir tarihsel incelemede, mahal- bu dinsel yapının camiye çevrildiğine İsrail devletinin kuruluşuyla (1948), tüm kimse var mı? le ölçeğinin temel alındığı bir yapıtla karşı yönelik bilgileri paylaşıyor. (s. 38-39) dünyada olduğu gibi Türkiye’de de Ya- Ve büyülü Sason sözcüğü. Biliyorsu- karşıyayım. Bora’nın bu yolculuğa, Kara- Manisa’dan, Tire’den, Portekiz’den, hudilerin, özellikle genç nüfusun, İsrail’e nuz elbette, şimdi Batman’ın bir ilçesi, taş Hastanesi ve Çevresinde Yahudi İzleri Selanik’ten gelip İzmir’e yerleşen, çoğun- göç ettiğini biliyoruz. kökeni İbranice olan Sason ve dağları! (İzBB Kent Kitaplığı / 2015) yapıtıyla baş- luğu eğitimsiz, çok fakir bir millet olan Bir dilde, geçmişle kurulan bağın, dilbi- ladığını, Karataş Yahudi Mahallesi’nin, Musevilerin, özellikle 19. yüzyılda Aziziye GÖÇ KAVRAMI limsel açıdan çok güzel bir örneği bence… “İkinci Juderia”nın İzmir’deki tarihsel Koleji’yle başlayan Alliance İsraéllite Uni- İspanya’dan, Portekiz’den kaçarak İzmir’de ve dünyanın birçok kentin- önemini bizlere daha önce anlattığını da verselle ile hız kazanan eğitim, öğretim 1492’de Osmanlı’ya sığınan, Selanik’e, de Sason soyadlı kişiler. Hz. İbrahim’i, vurgulamalıyım. çalışmaları, bu toplumu hızla değiştirir. İstanbul’a, İzmir’e ve çevrelerine yerle- Urfa’yı, Harran’ı ve Sason’u düşünün. İncelemede, açılan ziraat okulları, hasta- şen, bu topraklara kültürleriyle renk ve- Bitmeyen Yahudi göçlerinin İzmir’e YEDİ YAHUDİ MAHALLESİ neler, Yahudihaneler, yetimhanelere, ren Musevilerin, 450 yıl sonra Tire’den, uzanan küçük bir noktası mı desem? Beş ana bölümden oluşan yapıtın akıcı anlatımında, bir okur olarak sizi kendine salgın hastalıklardan korunma amaçlı Manisa’dan, İzmir’den, İstanbul’dan Göçler bitmiyor ki… karantina evleri Lazarettolar, İzmir ticaret vb. İsrail’e gidenlerinden sonra, bugün Biliyorum, toplumbilim açısından, çeken sözcüklerin, başlıkların peşine yaşamında etkin olmuş Yahudilerin yanın- İzmir’de, en azı 100-150 yıllık İzmirli dünyayı değiştiren, insanlığı değiştiren en takılıyorsunuz: Tahrir, Yahudi göçleri, Juderia, da farklı meslekleri sürdüren, İkiçeşmelik olan, çok az Musevi yurttaşımız yaşıyor. büyük kuram, Göç Kuramı… n cizye defterlerindeki vergi mükellefi Yahu- ve çevresini saran yedi mahalle belgeler Türkiye Cumhuriyeti’ne, Mustafa Kemal’e, ve yeni bilgilerle sunuluyor. bilime, çağdaşlığa gönülden bağlı, bizimle ¹ Kayıt ya da tescil diler, Havra sokağı, sinagoglar, yedi Yahudi mahallesi... 1641 ve 1775 yıllarına ait “Yahudi kader birliği yapan Yahudi kökenli yurttaş- ² İslam ülkelerinde Müslüman olma- Antik dönemden başlayarak İzmir’de Taifesi”ni gösteren cizye defterleri örnek- larımızın bu topraklardaki tarihlerine, yazarı- yanlardan alınan vergi türü CEM SELCEN’DEN ‘Keskin Nişancı’ Bilimkurgu, polisiye ve distopik yapıtların kavşak noktasında konumlanmış Keskin Nişancı (Doğan Kitap), sokaklarda insan vurarak kelle başı rakamlarla, istatistik ve algoritmalarla yaşamını sürdüren bir keskin nişancı ve küçük bir zümre tarafından yaşamın her alanının kontrol edildiği tekinsiz bir sistemde geçiyor. kadar değil, kesinlikle daha fazlası var. polisiyelerine kadar MURAT BEŞER Üstelik polisiye romanlara özgü bir uzanan bir tatta... biçemde, bilimkurgu romanlarındaki Uzmanlık gerektiren düşlerle ve bir de dünyada son iki yılda ayrıntılar, entelektü- em Selcen’i iki kere tanıdım, biri yaşananların bıraktıklarıyla, dijital plat- el ve felsefi yorum- uzaktan diğeri yakından. İlk tanı- formlardaki yeni kuşak dizilere taş çıkar- lar, politik tercihler C dığımda uzaktan olmasına karşın tacak cinsten bir kurgu ve temposu hiç de eksik değil. her haliyle işini düzgün yapan başarılı bir Zaman dilimle- düşmeyen bir aksiyonla buluşuyor. kişi olduğu belliydi. Sokaklarda insan vurarak kelle başı ri arasında dolanan Sahip olduğu birkaç mekân arasında bir rakamlarla, istatistik ve algoritmalarla ya- (sinemadaki libretto tanesi Beyoğlu kültür-sanat yaşamının, ge- şamını sürdüren bir keskin nişancı ve ya- havasında) bir kurgu ce yaşamının lokomotiflerinden birisiydi. ile ele alınan roman- şamın her alanının kontrol edildiği, küçük Yakından tanıdığımda anladığım Keskin Nişancı kaderine boyun eğmeyen- da yönetenlere, tepedekilere karşı şiddetli bir zümre tarafından insanların korkuyla Cem’in düzgün ve başarılı bir müteşeb- lerin kitabı... O nedenle de insan öldürerek bir alay söz konusu. yönetildiği tekinsiz bir sistemde geçiyor. bis olduğu kadar iyi de bir yazar oluşuydu. nüfus planlaması yapan devletlerin dün- Makineleştirilmiş, ruhlarını kaybetmiş Bu karakterler karikatürleştirilerek ve Bunu da (geç olduğunu kabul ediyorum) yasında geçen bu roman bana göre hayal zombilerden farkı olmayan insanlar ve sevimsiz özellikleriyle tarif ediliyor ancak altıncı kitabı Keskin Nişancı’yı ürünü değil, son iki yılda yaşananlara Keskin Nişancı’da. faturayı sokaktaki insana kesen sütü bozuk okuduğumda fark edebildim. bakacak olursak bir o kadar da gerçekçi. Cem’in argosu da yerli yerinde, lafını bir sistem bu. Doğan Kitap tarafından yayımlanan Oy hakkımı Keskin Nişancı’nın (evet esirgemiyor. Anlayacağınız yazar burada Keskin Nişancı bilimkurgu, polisiye ve Esin kaynağı totaliter devlet eleştirisini distopik, evet polisiye, evet bilimkurgu) taraftar hem de ne taraftar! distopik yapıtların kavşak noktasında içinde taşıyan 1984’e kadar uzanıyor. en çok gerçekçi bir roman olduğundan konumlanmış bir roman ancak sadece bu Yanı sıra John Le Carre’den İskandinav Yine de umutsuz değil kitabın sonu. yana kullanıyorum. n 16 9 Eylül 2021