Katalog

FIGEN YILMAZ’DAN ‘DÜNYAYLA SÖYLEŞEN ŞAIR ATAOL BEHRAMOĞLUYAŞAMI VE ŞIIRI’ ‘Yaşam için militan, şiir için sadelik ve politika!’ Figen Yılmaz’ın Dünyayla Söyleşen Şair Ataol BehramoğluYaşamı ve Şiiri; Behramoğlu’nun şair, devrimci, denemeci, çevirmen, yayıncı, gazeteciyazar ve akademisyen kimliklerine, tüm bu alanlardaki verimine, mücadelesine ve şiirinin dönüm noktalarına ilişkin analitik bir çözümleme. GAMZE AKDEMİR gamze.akdemir@cumhuriyet.com.tr n “Dünyayla Söyleşen Şair Ataol BehramoğluYaşamı ve Şiiri” geniş kapsamlı bir inceleme. İlk olarak bölüm içeriklerinden söz eder misiniz? Çalışmamızda Ataol Behramoğlu’nun daha çok biyografisi üzerinde durduk. Ancak bunu yaparken şiirini esas aldık. Şairin hayatını aydınlatacak, şiirinde dönüm ya da kırılma noktası olabilecek eser ve olaylara yer verdik. Bu yolla şiiri ile desteklenmiş bir monografi kurmaya çalıştık. Dünyayla Söyleşen Şair sekiz bölüm. Birinci bölümde, doğumu, çocukluğu ve ilk gençlik yıllarını, liseyi bitirinceye kadar olan devresi ile anlattık. İkinci bölümde; Ankara yılları; ilk şiirler, eylemli hayat, evlilik, askerlik, Ant Soruşturması, Halkın Dostları dergisi ve Avrupa’ya ilk gidiş anlatıldı. Üçüncü bölüm, gurbet yıllarına ayrıldı; Londra, Paris, Moskova üçgenindeki hayat. Dördüncü bölümde yurda dönüş, Militan ve Sanat Emeği, annesinin ölümü, 12 Eylül 1980 darbesi, mahkemeler, tutukluluk devresi, çekilen sıkıntılar ele alındı. Beşinci bölümde Avrupa’ya ikinci gidiş, Paris’teki yalnız ve sıkıntılı hayatı ve bilimsel çalışmaları işlendi. Altıncı bölümde yeniden vatana dönüş, vatanın havasına karışma, art arda şiir kitapları; bunlarda bireysellikle toplumsallığın iç içe verilişi incelendi. Yedinci bölüm, akademik hayatta yaptıklarına ayrıldı. Sonuç bölümünde de yapılanlar özetlendi. lık, Yelken, Yeşil Ilgaz, Çağrı gibi dergilerde şiirleri yayınlanmaya devam etti. Bütün şiir dönemlerinde “Melankoli”den açık ya da kapalı izler vardır. İlk dönem şiirlerinde küçük bir orta Anadolu şehri Çankırı’nın dar sosyal hayatının verdiği iç sıkıntıları, ilk aşkı, sarhoş akşamlarına arkadaş sokaklar, sokak lambaları, uzaklara özlem, tren sesleri, kırgın, ümitsiz eve dönüşler vardır. İlk Ankara yıllarında yazdığı şiirlerde de aynı hava hakimdir; Garip Hareketi, Orhan Veli, Cahit Sıtkı, Attila İlhan şiiri ve İkinci Yeni etkisi vardır. 1962’de Türkiye İşçi Partisi’ne üye oldu. Bu, hem hayatında hem de şiirinde önemli dönüm noktası olur. 1960’ların başından itibaren Türkiye’de görülen çeşitli siyasi ve kültürel açılımlar, özellikle sol ve Marksist felsefenin, çeviri yoluyla yaygınlaşması sosyalist devrimci eylem ve ideolojik şiire zemin oluşturdu. Behramoğlu için bunu; “yaşam için militan, şiir için sadelik ve politika” olarak formülleştirebiliriz. Nâzım Hikmet’in şiirlerinin serbestlik kazanması, onun şiirlerine sosyal gerçekçilik yolunda esin kaynağı oldu. Artık düşünülen sosyalist devrimi besleyecek bir şiir kurma gereksinimi kendini gösterdi. 1965’te yazdığı “Bir Gün Mutlaka” bu yolun bir anlamda manifestosu olarak, solcu ve sosyalist gençliğin eylem ve heyecan kaynağı oldu. “Onun Türküsü, BEHRAMAOĞLU ŞİİRİ VE “MELANKOLİ” n Ataol Behramoğlu’nun şiirini meydana getiren dönemlerarası etkenleri, yapıtlarındaki bireytoplumdevrim bağlamlarında evrimsel geçişkenliği, biçem geliştirimini, esin kaynaklarını ve etkileşim noktalarını hangi referanslarla ne yönde açımladınız? Behramoğlu “Melankoli” adlı ilk şiirini 5 Ocak 1960’ta Çankırı’da Yeni Çankırı gazetesinde yayınladı. Ankara’ya gittikten sonra, 1963’e kadar, Var Figen Yılmaz Guevara’nın”, “Yıkılma Sakın”, “Sana Seslenmek İçin” bu dönemin önemli örneklerindendir. Bu dönem şiirleri, biçim olarak düzyazı şiire yakındır. Bireysellik, toplumculuk ve sürrealizm iç içedir. Bu yeni şiirin gençlik, işçi ve halk kesimlerine ulaştırılabilmesi için bir dergiye ihtiyaç duyulur. Halkın Dostları bunun için çıktı. Behramoğlu, şiirin soyut duygu ve düşüncelerden değil hayatın içinden, yaşanmışlıklardan çıkıp gelmesini ister. 19701974 ParisMoskova hattında yazılan şiirler böyledir. 19741980 arası şiirlerinde yeni bir anlayış vardır. Toplumcu zemin üzerinde yükselmiş bireysellik ve doğa kendini gösterir. 1978’de çıkan Kuşatmada adlı şiir kitabında Behramoğlu hem içerik hem de biçim yönü ile bir yönelişin örneklerini verir. Şiire apaçık kendini koyar: Öfkesini, özlemini, acısını. 1980’lerin şiirlerinde toplum hayatı, kadın, aydın, eğitim, batı hayranlığı, sosyal adaletsizlik, çalışma ortamı gibi somut konular şiire girer. 1990’ların şiirini biçim olarak Yüksek Lisans çalışmaları sırasında takip ettiği “şiir” konulu derslerden edindiği tecrübe yönlendirir. Bilhassa batıdan soneyi, klasik şiirimizden gazeli bu şiirde biçim olarak seçer. Aşk İki Kişiliktir ve Yeni Aşka Gazel’de toplananlar şairin yeni anlayışlara yöneldiğini gösterir. Hayata Uzun Veda’da şiir adeta yeni bir statü kazanır. Şiir artık yaşananların tanığı durumuna geçmiştir. Yaşanılan, bir tür şiirsel belge olur. BARIŞ DERNEĞİ DAVASI, HAPİS VE SÜRGÜN n 12 Eylül darbesi sonrası hapis cezasına çarptırılınca Paris’e gitmek zorun Ataol Behramoğlu da kaldığı Barış Derneği Davası’nın Ataol Behramoğlu’nun yaşamı ve şiirinde yarattığı etkiyi nasıl incelediniz? Barış Derneği Davasında Behramoğlu, sekiz yıl ağır hapis, bir o kadar da sürgün cezası alır. Teslim olmak niyetinde değildir. Bir süre gizlenir. Sahte bir pasaportla Fransa’ya gider. Sorbon III’te yüksek lisans programına kaydolur. Hazırladığı Une Analyse Comparee Chez Mayakovski et Chez Nâzım Hikmet konulu tezle akademik hayata adım atar. Bir yandan da şiir okuma günlerine devam eder. Finlandiya’dan Avustralya’ya kadar pek çok ülkeye davetli olarak gider. Türk edebiyatını tanıtmak amacıyla Anka adıyla Fransızca bir dergi çıkarır. Türkiye Üzgün Yurdum, Güzel Yurdum; Kızıma Mektuplar, Yaşayan Bir Şiir, Eski Nisan, Bebeklerin Ulusu Yok, İki Ateş Arasında, Yiğitler Yiğidi, Uçan At Masalı’nı yazar. “NÂZIM HİKMET’İ ÖRNEK ALDI” n Behramoğlu’nun Nâzım Hikmet’le dopdolu yolculuğunu nasıl bir hatta irdelediniz? 1960’lardan bu yana Nâzım Hikmet üzerine en çok düşünen, onu hem bilimsel hem de duygusal olarak takip eden, okuyan, şiirinde örnek alan, işleyen, üzerinde araştırmalar yapanlar arasında Behramoğlu’nun önemli yer tuttuğunu gördük. Devrimci düşünce ve eylemi yücelttiği şiirlerinde Nâzım Hikmet’i örnek aldı, Nâzım Hikmet ve şiiri üzerine yazılar yazdı. n Dünyayla Söyleşen Şair Ataol BehramoğluYaşamı ve Şiiri / Figen Yılmaz / Tekin Yayınevi / 336 s. 6 3 Ekim 2019