Katalog

Oğuz Atay bir tutunamayan mıydı? Selçuk Orhan, “100 Soruda Oğuz Atay”la tembel ve üşengeç okuru hedeflemiyor ama sonuç olarak onlar için de kolaylık sağlıyor. Orhan, kitabıyla yazarın kültleştirilmesini sağlayan iddiaların doğruluğunu da düşünmemizi sağlıyor. “ Kült”ün sözlük anlamı “tapınma, tapma.” “Bağnazca ve sorgusuz sualsiz bir bağlılık” tanımının da uygun olduğunu düşünüyorum. Bir yazar ya da eser “kült” olarak tanımlamaya başlanıldığında, o yazar ya da eser hakkında “sorgulama, şüphe ve muhalefet istenmiyor.” Olduğu gibi kabul edecek, bol bol övecek aleyhte tek bir söz bile etmeyeceksiniz. Kafka, Che Guevara, James Dean, Marilyn Monroe... İkonlaştırılıp putlaştırılıyor, dokunulmaz hâle getiriliyor. Yaşam Öyküleri bu mitosu yaratacak şekilde uyarlanıyor, bilinmezlere büründürülüyor. Söylentiler ve efsanelerle oluşturulmuş bir hayat hikâyesi yakıştırılıyor. Bunların en tipiği Kafka’dır. “Genç yaşta ölmesi, hayattayken hiç tanınmamış bir yazar olması, ‘ben ölünce tüm eserlerimi yakın’ vasiyeti, despot baba, kırık aşk hikâyeleri, kötü iş koşulları, yoksulluk, azınlık olmak...” Bunların çoğunun yakıştırma olduğunu anlatan çok önemli eserler var. Reiner Stach’ın ilk iki cildi Türkçeye de çevrilen binlerce sayfalık dev eseri Kafka (Sel Yay.) ve James Hawes’in Hayatınızı Mahvetmeden Önce Neden Kafka Okumalısınız’da (Sel Yay.) iki örnek. Oğuz Atay da böyle konumlandırılan bir yazar. Kısa yazarlık serüveninde iyi eserler verip genç yaşta ölmesi onu kültleştirmeye yetti. Tutunamayanlar’la yaşamı arasında da bağlar, benzerlikler kurulabilirse kültlüğü güçlenecek, sarsılmaz hâle gelecek. O amaçla efsaneler oluşturuluyor. Yaşarken tanınmamış, yazdıkları yayımlanmamış, ödül almasa bile eserlerine önem verilmemiş, anlaşılmamış, edebiyat çevreleri onunla ilgilenmemiş, dışlanmış, reddedilmiş ve tabii tutunamamış, yalnız kalmış. Her kült yazar ya da sanatçı gibi öldükten sonra meşhur olmuş, önemsenmiş, gerçek değerine ulaşmış. Oğuz Atay hakkında yazılanların çoğunun yakıştırma olduğunu düşünüyorum. Kafka örneğinde olduğu gibi efsaneyi yaratmada uygun olanlar alınıyor, öne çıkartılıyor, aksine bilgiler ise görülmüyor, bilinmez kılınıyor. İYİ BİR TERKİP Oğuz Atay’ın kültleşmiş diğer yazarlardan önemli bir farkı var, yakın geçmişte yaşadı. 12 Ekim 1934 doğumlu, 43 yaşındayken 12 Aralık 1977’de vefat etti. Ailesinden kişiler ve arkadaşları hayatta. Birinci elden bilgiler almak, tam ve eksiksiz yaşam öyküsünü yazmak mümkün. Nitekim, Yıldız Ecevit’in 580 sayfalık Ben Buradayım (İletişim Yay.) adlı Oğuz Atay biyografisi var. Çok okunduğunu da anlıyoruz; altıncı baskıda. Ama onu kültleştirenlerin bu büyük emek ürününü Selçuk Orhan, okura doğru bilgi vererek “gerçek” Oğuz Atay’ı anlamalarını hedefliyor. ne kadar okuduğunu bilemiyoruz. Tembel ve üşengeç okura hap gibi şeyler gerek. Selçuk Orhan 100 Soruda Oğuz Atay’la (Nisan 2018, Karakarga Yay.) tabii ki bu tür okuru hedeflemiyor ama sonuç olarak onlar için de kolaylık sağlıyor. Kitabın arka kapağında yazıldığı gibi “Selçuk Orhan, Oğuz Atay’ın kişisel, edebi ve sosyal varlığını, kimi sıkça sorulan, kimiyse akla gelmesi zor sorulara yanıtlar vererek çözümlüyor.” Genel okur için samimi olarak Oğuz Atay’ı tanımak, eserlerini öğrenmek isteyenleri hedefleyerek yazılmış bir kitap. Edebi çevrelerin tartışması gereken soruları da var. Selçuk Orhan’ın önsözün ilk cümlesinde belirttiği gibi Oğuz Atay’ın alaya aldığı bir “yerleşik kalıp”, “100 Soruda”. Yaşasaydı ve bu kitabı görseydi çok eğlenecekti. Selçuk Orhan bunu bilerek bu handikapa rağmen okura doğru bilgi vererek “gerçek” Oğuz Atay’ı anlamalarını hedefliyor. Sevdiği yazara karşı bunu görev bilmiş. Oğuz Atay’ın alaya alabileceğini de düşünerek kitaptaki sorular 96’da ya da 79’da bırakılsa hoş bir espri olur muydu? Olabilirdi, 100 rakamına ulaşmak için bazı soruların gerek olmasa da iki ya da daha çok parçaya ayrıldığını ya da zorlama sorular üretildiğini düşünebiliriz ama ben çalışmayı bütün olarak sevdim, ilgiyle okudum ve “100 Soruda” esprisinin de uyduğunu düşündüm. Oğuz Atay gibi hayatı alaya alan, mizahla bakmaya çalışan bir yazara biraz da neşeli, rahat yaklaşmakta fayda var. Zaten hakkında yeterince “ciddi” eser, doktora tezi yazılmış, yazılıyor. Tanpınar ve Orhan Pamuk’la birlikte akademisyenlerin üzerinde en çok çalıştığı ve çalışacağı modern yazar olduğunu öngörebiliriz. Hem popüler hem de üzerinde çalışılabilecek çok malzeme var eserlerinde. “Modern mi, postmodern mi, metinlerarası bağlar kuruyor muydu, modernizmin başyapıtları ile ilişkisi neydi?” şeklindeki sorulardan tutun Kemalizm eleştirilerine, aydınları alaya almasına, solculuğa sert tavrına kadar yeterince tartışılacak konu var. Selçuk Orhan, Kemal Tahir bağlantısına dikkat çekerek milliyetçiliğini sorgulamak gerekir mi diye sormamıza neden olduğu gibi sinema, müzik gibi sanatlarla ilişkisine de dikkati çekiyor. Yılmaz Güney’in Arkadaş filminin ilk üç dakikasının senaryosunun Oğuz Atay’a ait olduğu iddiası gibi ilginç tezleri de kayda geçiriyor. Yani kitapta hemen akla gelen sorular da hiç bilmediğimiz şeyler de var. İyi bir terkip, güzel bir başlangıç kitabı. OĞUZ ATAY ÜZERİNE YAZANLAR Selçuk Orhan, 100 Soruda Oğuz Atay’da yazarın kültleştirilmesini sağlayan iddiaların doğruluğunu da düşünmemizi sağlıyor. Yaşarken tanınmamış mıydı? Hayır 1950’lerin sonunda İkinci Yeni şairlerini yayımlayan Pazar Postası’nda yazmaya başladığından beri sanat ve edebiyat çevrelerinin içindeydi. Türkiye’nin tüm önemli kültür insanlarının çalıştığı Meydan Larousse ansiklopedisinin redaksiyonunda yer aldı. Onu işe öneren de eleştirmen Adnan Benk’ti. Ödül alması dahil hayatının birçok aşamasında yazar ve sanatçı dostlarının desteği olduğu biliniyor. Cevat Çapan, Halit Refiğ, Metin Erksan, Vüsat O. Bener ve Barlas Özarıkça ile dostluğu kayıtlara geçmiş. Yaşarken sadece kitapları değil bir çok yazısı da yayımlanmış. Yeni Dergi, Soyut gibi dönemin önemli dergilerinde öyküleri çıkmış, gazetelerde yazmış. Diğer kitapları da May, Bilgi gibi büyük yayınevlerinde çıkmış. Bir Bilim Adamının Romanı’nı da TÜBİTAK desteği ile yazmış. Her yazar gibi daha fazlasını istediğini, ilgiyi yeterli bulmadığını düşünüyorum. Bizi yanıltan da onun bu beyanları. Tutunamayanlar, çoğu ilk romana nasip olmayan bir şekilde ilgi görmüş. Recep Bilginer, Nezihe Araz, Oktay Akbal, Selim İleri, Atilla Özkırımlı, Mehmet Seyda, Güven Turan, Murat Belge, Abdullah Uçman, Zühtü Bayar, Faruk Haksal, Burhan Günel, Ahmet Cemal, Hilmi Yavuz... Oğuz Atay yaşarken yazanların listesi uzayıp gidiyor, hem de her görüşten insanlar. Doğan Hızlan, Mehmet Seyda, Pakize Kutlu röportajlar yapmış. Türkiye’nin tek televizyon kanalı TRT’de de programa katılmış. Youtube’a bakın göreceksiniz. Günümüzde hangi hakkı yenmemiş, dışlanmamış yazarın ilk romanı hakkında bu kadar çok yazılmış, konuşulmuş merak etmemek elde değil. Oğuz Atay’ın ömrü vefa etseymiş yaşarken arzu ettiği üne kavuşacakmış. “Oğuz Atay bir tutunamayan mıydı?” soruma gelirsek... Arkadaşı Barlas Özarıkça şöyle diyor: “Parayı, iyi yaşamayı, akıllı olmayı severdi, uzun boylu olmaktan memnundu. Oğuz’un döneminde mühendislik, toplumsal hiyerarşide favori meslekti ve tabii ki mühendisliği seçmişti. Yaşarken kitaplarındaki kişiliklerin aksine, kıyıda köşede sessiz kalmış bir tip değildi, merkezde, görünür yerde olmaktan hoşlanıyordu” (s.193). n 8 26 Temmuz 2018 KITAP