Katalog

“20. YÜZYIL BAŞLARINDA ANADOLU VE TRAKYA’DAKİ RUM YERLEŞİMLERİ” Rum yerleşimleri galaksisi Ari Çokona’nın “20. Yüzyıl Başlarında Anadolu ve Trakya’daki Rum Yerleşimleri” incelemesi, başlatılması cesaret, tamamlanması sabır ve karınca çalışkanlığı gerektiren bir girişim. Çokona’nın kitabı literatürdeki bir boşluğu doldurmaya geliyor. Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Rum cemaatlerinin topluca kaydını tutmaya daha önce kimse kalkışmamıştı. Kitabın en belirgin başarısı ise şekilci bilimsellik taslama, lirik duygusallık ve milliyetçi retorik tuzaklarından kaçınabilmiş olması. evangelia balta “Antik kalıntılardan mı desem yoksa Ortodoksluktan mı, Yunanlıların yerleşimleri ayrı bir galaksi oluşturur.” göç eden yoksul kitlelerdir. TRAKYA’DAN, ANADOLU’NUN EN ÜCRA KÖYÜNE KADAR... Ari Çokona, kitabında, yok oluşundan hemen önce gelişiminin zirvesine ulaşan bu oluşumun izlerini sürüyor. 20. yüzyılın üçüncü on yılının başlarında, İmparatorluğu’nun görkemli payitahtının ışıltılı bir dönemini sığdırmaya çalışan 60 göz kamaştırıcı sayfa! İstanbul 20. yüzyıl başlarında kültür, eğitim ve hayırseverlik alanlarında iyi örgütlenmiş, imparatorluğun ekonomisini kontrol eden, Patrikha As kratisoun oi horoi. (Halaylar Devam Etsin.) A(Dionisis Savvopulos’un şarkısı, 1983.) ri Çokona’nın ‘20. Yüzyıl Başlarında Anadolu ve Trakya’daki Rum Yerleşimleri’ kitabı, yüz yıl öncesinin Osmanlı Rum yerleşimlerinin ‘galaksisi’ni anlatıyor. Megali İdea milliyetçiliğinin topografyası, Rum nüfusun Doğu Akdeniz havzasındaki dağılımına, yüzyıllar boyunca ekonomik ve kültürel alanda Rum milletinin en büyük gelişimini gösterdiği Osmanlı eyaletlerine odaklanır. Bu insanlar, kadim Bizans İmparatorluğu’nun artıkları ya da hayatlarını kazanmak üzere Balkanlardan ve Yunanlıların yoğun yaşadığı geleneksel yurtlardan Anadolu toprağına Anadolu’daki Rum varlığı dramatik ve geri dönülemez bir şekilde tarihten silinecektir. Birkaç yıl içinde ve Yunanlıların ‘Küçük Asya Felaketi’ adını verdiği yıpratıcı savaştan sonra 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması, müreffeh Rum kitlelerinin ata topraklarından kopartılarak Yunanistan devletine mülteci olarak sığınmalarını gerektirecektir. Ari Çokona, yurtlarından temelli ayrılışlarından birkaç yıl önce, Rumların Anadolu’daki yerleşimlerini kaydetmeyi üstlendi. Bu yerleşimleri Trakya, Kuzeybatı Anadolu, Karadeniz, Ege, İç Anadolu, Akdeniz ve Doğu Anadolu bölgelerindeki dağılımlarına ve Osmanlı idari sistemine göre sınıflandırdı. 20. yüzyıl başlarındaki İstanbul Rumlarının varlığını ve faaliyetlerini de ayrı bir bölümde inceledi. İçlerine Osmanlı ne sayımına göre küçük burjuva ve burjuva 300 bin Rum’a ev sahipliği yapıyordu. Bu dernekler ağı başkentin sınırlarını aşarak Anadolu’nun derinliklerine kadar uzanıyor, memleketlerinde kalan hemşerilere yardım ediyor, İstanbul’da elde edilen muazzam zenginliğin bir kısmıyla kiliseler ve okullar inşa ediyor, yoksul köylerin cemaatlerine maddi ve manevi destek veriyordu. İstanbul Rumlarına ayrılan 60 sayfa, hastane, okul, kilise, dernek, gazete ve dergilerin adlarıyla, hayırsever, banker, öğretmen, din adamı, bilim insanı, sanatçı ve entelektüellerin hikâyeleriyle dolu. can erok Trakya’dan başlayarak Halep vilayetinin Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde kalan en ücra köylerine kadar, ekonomik ve sosyal hayatlarına ilişkin kısa bilgiler eşliğinde Rum yerleşimlerinin nüfusları ile kilise, okul ve derneklerinin adları veriliyor. Bu topraklarda doğan ve ünleri dünyaya yayılan sanatçı, bilim insanı ve entelektüeller tanıtılıyor. İçlerinden, sanatçı kimliklerine büyük saygı duyduğum ikisini örnek vermekle yetineceğim. Memleketini mahlasında yaşatan Vizeli şair ve öykücü Yorgo Viziinos ile ödüllü sinema filmi Ame rica, America’da (1962) köyü nün kilisesine de yer veren İoannis Kalfoğlu’nun, 1899’da, Karamanlıca olarak yazdığı ‘Mikra Asia Kıtası’nın Tarihî Coğrafyası’ adlı çalışmasının kapağı. Üstte: Trabzon Ayios Grigorios Katedrali. Altta: İzmir rıhtımı. Kayseri’nin Kermira (Germir) köyünden yönetmen Elia Kazan (Kazancıoğlu). KÜÇÜK ASYA SORUNU Çokona’nın ‘20. Yüzyıl Başlarında Anadolu ve Trakya’daki Rum Yerleşim Üstte: Trabzon Frondistirion Lisesi, Altta: Samsun Ayia Triada Kilisesi. leri’ incelemesi, başlatılması cesaret, tamamlanması sa bır ve karınca çalışkanlığı gerektiren bir girişim. Ari Çokona’nın kitabı literatür deki bir boşluğu doldurmaya geliyor. Osmanlı İmparatorlu ğu’ndaki Rum cemaatlerinin Anadolu’nun çeşitli yerlerinde Rum mimari varlığının ve kültürünün izleri hâlâ görülüyor. Bunlardan bazıları: Üstte; Giresun Ayios Nikolaos Kilisesi. topluca kaydını tutmaya daha önce kimse kalkışmamıştı. 20. yüzyıl başlarında ‘Ksenophanis’ dergisinin ilk sayı >>larında Anadolu’nun bazı bölgeleri hakkın 14 12 Ocak 2017 KItap