Katalog

“Geçmişi Unutturulan Adam: Hakkı Behiç” O bir mikrokozmosdu... r Gamze AKDEMİR elma Hanım, ilk olarak aile kökenlerinin, Hakkı Behiç’in siyasi ve kültürel görüşüne hangi yönde ışık tutup temel hazırladığını anlatmanızı rica ediyorum. Hakkı Behiç hali vakti yerinde, görgülü, kültürlü bir ailede ilk doğan çocuk ve oğlan olarak titizlik ve sevgiyle yetiştirilmiş, zamanın en iyi, en yeni okullarına yollanmış; ailesinden aldığı dinsel ve toplumsal öğretileri, töre ve davranışları içselleştirmişti. Bir yandan ailesine duygusal bakımlardan sevgi, saygı ve görev duygusuyla bağımlıydı bir yandan da akılcı bir davranışla kendi ailesini yaşadığı toplumdaki orta sınıf aile düzeni ve davranışları için örnek alıyordu. Örneğin babasının tutucu olduğunu biliyor ve ne düşündüklerini anlıyor, saygı duyuyor; babasının davranışlarını genelleyerek toplumun o kuşaktan tutucu kısmını daha iyi algılıyor; düşündükleri ve yaptıkları, yeniliklere tepkilerinin ne olabileceğini önceden kestirip tedbir alabiliyordu. Kız kardeşlerine, özellikle yaşı itibarıyla Kerime Hanıma bakıyor, onunla konuşarak, tartışarak onu anlayıp o kuşak kadınlarının isteklerini, özlemlerini, eğitim ve yenilik, eşitlik arzularını anlıyor ve yazılarında yenilik önerilerinde bunlara yanıt, çare arıyor, gerekli telkinleri, tavsiyeleri yapıyordu. Ailesinde Çerkezlerin olması bir yandan Çerkezlere yakınlık duymasına yol açarken diğer yandan toplumun çokkökenli, çokkültürlü yapısının ayırdına varmasını sağlıyordu. Zaten ailenin Kafkasya ve Mısır bağlantıları bu çokkültürlülük algısını destekliyordu. Hakkı Behiç’in tüm düşünceleri ve eylemleri örtüşüyordu. Örneğin, erkek kardeşini sanat okuluna yazdırması meslek eğitiminin gereğine inanmış olmasını yansıtır. Burada ailesi ona eğitim konusunda yazdığı önerilerini uygulamaya geçirme olanağı tanımıştı. Hakkı Behiç, ailesini yakından tanıyarak onların düşüncelerini, duygularını, gelecek için özlemlerini kendi dünya görüşünün B Belma Ötüş Baskett Kızı Niyaz Bayiç’in anlattığına göre Mustafa Kemal’le trende tanışıyor ve İstanbul’a beraber geliyorlar. Mustafa Kemal, kumandanı olduğu Yıldırım Orduları grubu lağvedilince Güneydoğu’dan ayrılıyor ve Adana’dan trene biniyor. Hakkı Behiç, Akka’dan Bursa’ya tayinini çıkarmak için İstanbul trenine biniyor. Güneydoğu cephesindeki yenilgiden sonra ve İstanbul’un işgali arifesinde amaçları, kaygıları aynı. Bu durumda vatan için ne yapılabilir? Trende tanışınca bu amaç birliği onları onları yaklaştırıyor ve kader birliğinin başlangıcı oluyor. Sıvas Kongresi’nde, Ankara’da Meclis’te ve geceleri yemek sofralarında, bazen Hakkı Behiç’in evinde sürüyor. Mustafa Kemal’in etrafında din ve asker kökenli kişiler çoğunlukta. Hakkı Behiç siyaset bilimiyle maliye okumuş ve yazarlık deneyimi olduğundan bu ayrıcalıklı durumu onu çok yararlı yapıyor. Ayşegül Baykan 23 Nisan 1922, Ankara Hükümeti kurulmuş... Bozkırın ortasında gözlerini ufka dikip ülkesi ve halkı için güzel günleri çağıran Hakkı Behiç (Bayiç), çok geçmeden düşlerinin Ankara’nın o sert ayazında parçalandığını, büyük bir inançla 1920 yılında kurduğu Türkiye Komünist Partisi’nin bir mizansene dönüştürüldüğünü görüp köşesine çekilir. Ardından el konulan arşiviyle birlikte de ülkenin tarihi, belleği bir kez daha yaralanır. Behiç’in yeğeni Belma Ötüş Baskett, “Geçmişi Unutturulan Adam” isimli çalışmada, bu el konulmuş hafızadan yola çıkarak bir Hakkı Behiç portresi ve Zeynep Kâmil’e uzanan bir OsmanlıTürk aile tarihi sunarken Ayşegül Baykan, hafızasızlığın ve dilsizliğin teorik analizini yapıyor. Baskett ve Baykan’la “Geçmişi Unutturulan Adam: Hakkı Behiç” üzerine söyleştik. S A Y F A 1 4 n “KOMÜNİZME ADANMIŞ BİR YAŞAM” Yeni Dünya gazetesi ve asker kaydedip örgütlediği, Ankara’daki ilk komünist örgüt Yeşil Ordu yaşamında birer dönüm noktası. Bunu ve Çerkez Ethem kırılması sürecinde yaşananları, hangi temel sebep ve sonuçlar eşliğinde yazdınız? Yeni Dünya gazetesiyle başlayan sürecin temelinde Hakkı Behiç’in Hakkı Behiç ailesiyle 1958’de Kahire’de. (Ayaktakiler, soldan: Oğul Mümtaz, kızı Binnaz, kardeşlekomünist idealleri var. Ankara’daki ilk ri Şükrü ve Müzeyyen, Mısırlı bir vekil. Oturanlar, komünist örgüt Yeşil Ordu’yu örgütlersoldan: Kardeşleri Ahmet Muhtar, Muzaffer, Kerime, Msırlı vekilin hanımı, Hakkı Behiç’in kızı ken ve asker kaydederken ideal yönetim Niyaz ve vekilin kızı). biçimi olarak komünizme inanmışlığı var temelde. Bir de Hakkı Behiç Çerkezleri bir parçası yaparak yani ailesini, Türk toptanıyor ve onlara güveniyor. Bu kısımları lumunun bir mikrokozmosuna dönüştüreyazmadan, zamanın belgelerine ve neşrirek toplumu daha iyi anlıyor, gereksinimyatına baktım ve aile fertlerinden dönem lerini ve verilecek yanıt, alınacak tedbirler anılarını dinledim. ve yapılacak yeniliklere bir başlangıç nok Çalışma, Hakkı Behiç’in yolundan hiç tası, bir temel dayanak bulmuş oluyordu. dönmediği ideal komünizm ülküsü ve bu yolMUSTAFA KEMAL İLE AYNI AMAÇ daki hayal kırıklığını nasıl ortaya koyuyor. İÇİN BİRLİKTE YÜRÜDÜLER Hakkı Behiç gerektiğinde az öz konuşuyor. Hayal kırıklığını siyasal hayata Mustafa Kemal’le nasıl tanışıyorlar ve küsüp tüm görevlerinden istifa ederek ve hukukları nasıl sürüyor? bir daha görev üstlenmeyerek ortaya koyuyor. Yaşamı tümden değişiyor. Ankara’da siyasal yaşamın odağındayken İstanbul’un sakin bir semtinde inzivaya çekiliyor. Hakkı Behiç’i romantik milliyetçi olarak tanımlıyorsunuz. Neden? Hakkı Behiç karakteri itibarıyla çok duygulu ve romantik bir mizaca sahip; Sivas Kongresi sonrası, Ankara yolunda Atatürk ile, Hakkı Behiç ailesinde çok vatansever ve sol önde (üstte), 23 Aralık 1919. Altta ise 1931 seçimleri, BeykozHakkı Behiç (soldan dördüncü) Soldan: Refik Halit Karay, Muhittin Baha Pars, Hakkı Behiç, Adnan Adıvar. 1 7 E Y L Ü L 2 0 1 5 C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1 3 3 5