Katalog

Y G eryüzü Kitaplığı CELÂL ÜSTER [email protected] “Charlie’nin Çikolata Fabrikası”nın Penguin’deki yeni kapak tasarımı tepki aldı Bir kapağın öyküsü eçen hafta gazetemizin Kültür sayfalarında birkaç açıdan ilgi çekici bir haber vardı. Dünyanın en sevilen ve en çok okunan çocuk kitaplarından “Charlie’nin Çikolata Fabrikası”nın Penguin yayınlarından çıkacak yeni basımının kapak tasarımı kimilerince tepkiyle karşılanarak eleştiriliyor, yayınevi yöneticileri de bu eleştiriler karşısında kendilerini savunuyorlardı. 1935’te kurulmuş olan Penguin’in Modern Klasikler dizisinden yayımlanacak yeni basımın kapağında oyuncak bebek ya da taş bebeği andıran bir genç kız görüntüsünün yer alması, kimilerince “tüyler ürpertici” ve “yanıltıcı” olarak niteleniyordu. Pek çok ödül kazanmış ünlü çocuk edebiyatı yazarı Giles PaleyPhillips, kitabın kapağındaki genç kızın “Lolita’ya benzediğini” söylüyor; “İnsanlar ‘Charlie’nin Çikolata Fabrikası’nın bir çocuk kitabı olarak kalmasını istiyorlar” diyordu. Joanne Harris’i anımsayacaksınız. Joanne Harris’i anımsayamazsanız, “Çikolata”yı mutlaka anımsayacaksınız. “Çikolata”, 1999 yılında yayımlandığında, Sunday Times gazetesinin çok satanlar listesinde hızla birinci sıraya yükselmiş, Harris de aynı yıl Yaratıcı Özgürlük Ödülü’ne değer görülmüştü. Romanın, başrollerini Juliette Binoche ile Johnny Depp’in paylaştıkları beyazperde uyarlaması ise Harris’in ününü daha geniş yığınlara yaymıştı. “Charlie’nin Çikolata Fabrikası”nın yeni kapağına tepki gösterenler arasında Harris de bulunuyordu. Harris, “Yetişkin okurlar için neden farklı bir kapak tasarımı gereksin, anlayamadım” diyordu. “Ama asıl önemlisi, ‘yetişkin’ kavramının ‘uygunsuz bir biçimde cinselleştirilmiş’ anlamına geldiğine kim karar verdi acaba?” ÇOCUK EDEBİYATININ ÖTESİ... Penguin yayınlarının yöneticileri ise yeni kapak tasarımının, çocuk edebiyatının yerleşik kavramlarını altüst eden Roald Dahl’ın yapıtının “aydınlık ve karanlık yanlarını vurguladığını” ileri sürüyorlar; “Charlie’nin Çikolata Fabrikası”nın olağanüstü kültürel etkisini yansıttığını belirterek Dahl’ın kitabının Penguin’in Modern Klasikler dizisine alınan pek az çocuk kitabından biri olduğunu vurguluyorlardı. S A Y F A 6 n 2 1 Yine Penguin yayınlarından bir sözcü, kitabın Modern Klasikler dizisinden çıkacak yeni basımının “yetişkin okurlara yönelik olduğunu” söylüyordu. Sözcü, kapak resminin Roald Dahl’ın yapıtındaki, “annesiyle babasının şımarttığı” Veruca Salt ve “sabahtan akşama kadar cak cak ciklet çiğneyen” Violet Beauregarde gibi kız çocuklarını temsil etmek gibi bir mesajı olmadığını; kaldı ki, “Charlie’nin Çikolata Fabrikası”nın çocuk edebiyatının ötesine geçen bir kitap olduğunu belirtiyordu. Haberi okuduktan sonra, okurların attıkları tweetlere bakayım dedim. Yeni kapak tasarımına karşı çıkanlar çoğunluktaydı. Bir okur, “Charlie’nin Çikolata Fabrikası’nı böyle bir kapakla cinselleştirmek hiç de uygun düşmemiş” derken; bir başka okuyucu da kapak tasarımcılarını iğneliyordu: “Bilirsiniz, kapak tasarımcıları ki tapları asla okumazlar!” Bir okur da Penguin’in yeni kapağını, bugüne kadarki en büyük yayıncılık yanlışlarından biri olarak niteliyordu. Gel gör ki kapağı olumlu karşılayanların sayısı da az sayılmazdı. Okurlardan biri, “Kapak, Roald Dahl’ın ustalıkla gülünç kıldığı yaramaz, şımarık çocukları yetkinlikle temsil ediyor” diyordu. Bir okuyucu da yeni kitabın Çocuk Edebiyatı dizisinden değil, Modern Klasikler’den yayımlanacağını vurgulamıştı: “Yeni kapağı beğendim. Çocuk basımı için olmasa da Penguin Klasikleri için uygun bence. Kitabın esrarengiz, sarsıcı niteliğini yakalamış.” Kapağı, beğenmenin ötesinde, “mükemmel” bulanlar da vardı: “Şımarık çocuk kapağın merkezinde, anne ise neredeyse dışarıda bırakılmış. Yıkıcı ve zekice bir bu luş…” Tartışmalar ve farklı yaklaşımlar, sanırım, aslında birbiriyle bağlantılı sayılması gereken iki noktada toplanıyor. Biri, kapakta açıkça öne çıkan ve bir oyuncak bebek ya da taş bebeği çağrıştıran genç kız. Biri de “Charlie’nin Çikolata Fabrikası”nın, tartışma yaratan yeni kapak tasarımıyla Penguin’in Modern Klasikler dizisinden yayımlanacak olması. Kitabın yeni kapağında, Dahl’ın baş kahramanları Charlie Bucket, Willie Wonka ya da Joe Dede’nin Quentin Blake’in elinden çıkma çizimlerinin değil de öyküdeki şımarık kız çocuklarını çağrıştırdığı düşünülebilecek donuk bakışlı sarışın bir genç kızın yer alması, bence de metin ile kapak arasında bir kopukluk yaratıyor. Ne ki bu yeni basımın Modern Klasikler’den çıkması, başka bir deyişle “Charlie’nin Çikolata Fabrikası”nın, tıpkı Lewis Carroll’ın “Alice Harikalar Diyarında”sı gibi yetişkin kitapları arasına alınması, böylesi bir kapak denemesini haklı kılabilir. Kapak resmindeki tekin olmayan, irkiltici havanın, yalnızca çocuklar için değil, büyükler için de tedirgin edici öyküler yazmış olan Roald Dahl’ın tarzına uygun düştüğü düşünülebilir. BİR PAZARLAMA DENEMESİ Ama “Charlie’nin Çikolata Fabrikası”nın, Modern Klasikler dizisine alınmayı Carroll’ın “Alice Harikalar Diyarında” adlı başyapıtı kadar hak edip etmediği de hiç kuşkusuz tartışmaya açık. Kaldı ki Penguin’in bu yeni girişiminin, “Charlie’nin Çikolata Fabrikası”nın 1964’teki ilk basımının 2014 Eylülü’ndeki 50. yılı kutlamaları kapsamında bir pazarlama denemesi olduğu da neden söylenmesin! Yine de yeni kapak tasarımına yöneltilen eleştirilerde, yeni ve alışılmamış olana her zaman duyulan tepkilerin payı da varmış gibi geliyor bana. Örnekse son dönemde Sırma Köksal’ın genel yayın yönetmenliğini üstlenmesiyle birlikte Can Yayınları’nın kitaplarının kapak tasarımlarında Utku Lomlu tarafından gerçekleştirilen kökten değişiklik de bazı tepkiler almıştı başlangıçta. Ama çok geçmeden, köklü yayınevlerinin de bir zaman sonra kılık kıyafet değişimine gereksinim duyabileceği anlaşılmadı mı? “Charlie’nin Çikolata Fabrikası”na dönersek. Önümüzdeki Eylül ayında bu çok okunan, çok konuşulan kitabın yayımlanışının 50. yılının kutlanacağı anlaşılıyor. Yalnızca yazarların değil, kendi alanında kökten değişimlere yol açmış kitapların yıldönümlerinin de kutlanması, sanırım, kitap kültürünün yerleşikliği ve yaygınlığının bir sonucu. Bizler ise kitapların kutlandığı değil, yasaklandığı, sansürlendiği, sakıncalı bulunduğu bir ülkenin çocuklarıyız. Schopenhauer, “Kitaplar, basılı insanlıktır” demişti. Çok uzak geçmişe değil, yakın geçmişte kitaplar hakkında açılan davalara baktığımızda bile “Bizde, kitaplar, yasaklı insanlıktır” demek gerekiyor belki de… n K İ T A P S A Y I 1 2 7 9 Roald Dahl’ın “Charlie’nin Çikolata Fabrikası” Penguin’in Modern Klasikler dizisine alınan pek az çocuk kitabından biri. A Ğ U S T O S 2 0 1 4 C U M H U R İ Y E T