Katalog

nı netliği, idamlara karşı olduğunu tckrar tekrar söylerken de gösteriyor: "Güçlii birku rııcıı mcclis kurulabilscydi, Adnan Menderes ve diğer iki arkadaşı idam edilmezdi. Biz ihtilalin yumuşak götürülmesi taraftarıydık; çünkü ihtilali halka dayandıımak istiyorduk. Oysa idamlar, düşmanlıkJarı artırır." Numan Esin ve on üç arkadaşı, 27 Mayıs ihtilali'nden beş ay sonra, 13 Kasım'da tasliye edilip kendilerine önerilcn elçilik görevini siyasi rüşvet sayarak iki yıl boyıınca yurtdışında sürgündc yaşamayı kabııl cderler. llıtilal süresince savundukları görüş doğrultıısunda siyasct yapma diişünceleri gerçek lcşnıez. Girişimleri de sonuç suz kalır vc dağılırlar. Türki ye'yc döndiiklerinde CI IP'ye katılanlar kısa sürede parti ör gütü içinde işe yaramaz hale getirilir. Aralarından sadecc Tiirkeş, ölene kadar siyasete devam eder. Yassıada'da Adnan Menderes'i cllcri kelepçeli, ezik ve yılmış bir ınahkum olarak gördüğünde içinden "Allalı kiınseyi bu dııruıııa düşürnıesin" diye geçiren Nunıaıı Esin, on yıl sonra bir gün, gözlerini Kontrgerilla'nın Ziver Bey Köşkii'ııdeki işkencehanesinde açar. Bomba Davası'ndan on ay lıapis yatar. Çıktığında bir yandan iş hayatını sürdürürken diğer yandan da Vatan ga zetesi aracılığıyla politik nıiica delesini sürdürür. 'Hedef, ulusal kimliği olan sol olman Cüiııcy, Emil (îalıp Sandalcı, Tiirkkaya Ataiîv, llhanıi Soysnl, Kcmal Sülkcr gibi isimlcrin de ycr aldıgı ya zar kadrosııyla kısa sürcde önemli gazeteler arasına ka tılmıştır. Ancak, Numan Esin'in •ınılarını çarpı cı kılaıı, sadecc ış vc politika dünyasıyla ilgili anıları değil elbettc. Esin'in, tastiyc cdilen 14'lcrden biri olarak lspan ya'ııııı başkcnti Madriıl'e giltikten sonra diğer arkaılaşlarına karşı izledi^i ilkdi tıırıım da kayda değeı nitcliklcr taşımaktadır. İki yıllık ıızaklığın ardm dan Madrid'dcn Istanbııl'a ılöndüktcn sonra vaşadıgı haval kırıklığı, idealist bir sııbayııı bcklcntilcrinı ılc v.ınsıtmaktadır aslında: " l % 0 Türkiyesi'ne görc, o zamanki Avrupa çok ileriydi. Bugün dc ilcri ama, aramızdaki bazı mesalelcr kapanmıştır. Insan üzülüyor. 'l'abii biz mcsclcyc hcp yurtscvcrlık açısından l>akı yoruz. Ualkmıı/ı ıvı gıvınmiş, neşeli, mutlu gordüğiimüz zaman seviniyoruz, öylc görmcdi gimiz zaman iizüliiyoruz. I ler zanıan söylediğim gibi, tstıklâl (laddcsi'ndcn aşağıya incrkcn, kapkara elbisclcr içinde ınsan lar görüyorsunu/. Rengârcnk bir kalabalık değildir. Bizim Türk halkında rcııkli giyinmc yoktur. Eskidcn vardı. Anadolu köylüsünün giysilcrinc bakın. Allar, rnorlar, kırmızılar, yeşiller, en canlı renklcnyle kadınların üzerindetlir. Al şalvarı, ycşıl cepkcni, nıor ba^lığıyla nc kadar güzeldir. l)ç beş renk lıcpsi bir arada, ciimbüş gıbı hşkırır. Ama şctıiıler kapkaranlık. Kapkara bir scl gibi akar insanlar. (s.252)" şaca^ız' dcdim. Dij^er nrkadaşlar pek taraftar degildi, ama sonıınıla, 'Pcki' denildi. Biz salonda otıırduk. ()rtaya bir sandalyc gctirip koydular. Biraz sonra da Adnan Mendcrcs'i getirdiler. Zavallı bir durumdaydı. Bitmiş, tükenmiş, erimiş bir adam. F.l biseleri üzerinden düşüyor. Bitkin vaziyettc sandalyeye oturdu. Baktık, çok fazla gergin bir ha va var, kalktım, sigara ikram cttim. ( ) tarihte Yeniee sigarası içiyorum. ()nıın da aynı sigarayı içliğini duymıışrıım. Sigarasını yaktını. Bu onu rahatlattı biraz. Sonra daha samimi bir lıavada, 'Biz sorgulama heyeti dcğiliz. Sizi sorgulamaya gclmcdik, soh betc gclılik' dedim. Buııun üzcrinc biraz daha rahatladı. Yü zündcki o gcrginlik kayboldıı. Keıulisinc çeşitli sorular yönclttik. Bcn fikirlerini öğrennıek için soruyordum, ama arkadaşlardan biraz suçlayıcı sorular da gcldi. ()rncgin bcn şıınu sordıım: 'Kürt sorıınıı, 'I'ürkiyc'nin en önemli sorunudur. Siz hükümct olarak ne yapınayı düşünüyordıınıız?' Şöyle ilginç bir ya nıt verdi: 'Bizim çözümümüz demokrasiydi. Halka vcrcceg'imiz serbestliklc bu işc bir çözüm gelcceği kanaatindeydik. ( ) yönde harckct cttik. Böyİccc, lıalkı yonelime ve ülkcyc bagianıa yolunu scçtik.'(s.l58)" Uzun alıntıda dikkat çckcn diğcr önemli nokta, DP lidcri Adnan Mendercs'in Kürt sorunıına ilişkin tcspitleri. Araılan 4^ yıl gcçtikten sonra, Kiırt sorunıımın Mendercs'in o gün Yassıada'da gcnç subaylara söylcdiği 'dcmokrasi 1 yöntemiylc çözülnıeye çaltşılması, aradan gcçen yılların boşuna yaşanma dıgını göstcrmcsi açısından hay li çarpıcı. Hiç kuşkusuz bıında, "Evct, biz kendimizi daıbeci olarak de£il, 27 Mayıs dcvrımcisi olarak görüyoruz. Biz lıalktan kopıık, halka karşı bir hiiıcket içinde asla bıılıınmadık. Biz, ılemokrat yapıda insanlardık (s.l 57)" pcrspcktitinin biiyük payı var. BOMBA DAVASINDA İŞKENCE PATLIYOR 12 Mart dönemi, 27 Mayıs'ın ihtilâlci kadrosu içinde ycr alıp da daha sonra sol likirlcrc zih nini açanlar için hiç dc kolay geçmez. 12 Mart yönetimınin gözaltına aldıgı isimlcrdcn biri dc Numan Esin'dir. Esin, Bom ba Davası sanıklarımlan biri olarak gözaltına alınmış vc 14 gün ışkcncc gördükien soma mahkcmcvc çıkartılmışrır. Cicrçi o günc kadaı da işkcncc idıliaları vaygın bir biçinıde konu şulmaktadır ama Numan Esin'iıı mahkcmedc scrgilcdif<i tavır, konunıın birdenbire Türkiyc gündcmınc gelmesini sag lamıştır. KcıuÜsindcn dinlivorıız: "Mahkemcnin işkcncc i/leri ııi şu aııda görnıesini ıstiyorum dedim ve hemen ayakkabılarımı çıkardım. 1 lâkim nıüthiş şaşırdı, öncc nc yap.ıcağını bilemeıli, kızdı. 'Şu an, bıır.ula mııaycnc istiyorunı' dedim. Bu olay, i.^ kcncc konıısunun, Türkiyc'de birdenbire patlamasına yol açtı. Daha öncc dc işkcncc iddiaları vardı, ama ismi dııyulmamış sanıkların iddiaları olarak kalmiş tl. HkdelaeskiMilliBırlıkKo mitcsi üvesi bir kurmay sııbay, bir işadamı ışkcnceye ııgradığını iddia cdiyorılu. Davayla bir likte iddia, bütün gazetclcrc manşer oldıı. Altan Oynıeıı Mil liyet'tc başmakalc ya/dı. llhan Selçuk kendi köşcsindc ırdclcı\\. Iş Meclis'e yansıdı. Mcclis'te cski arkadaşlarımız Sııphı Karaınan ve Kâmil Karavclıoglu sözlü sorıı verdiJer. Başbakan Naim Talıı ile Başbakan Yardımu sı Kcmal Satır hcmcn sıkıyönc lim hakkında soruşlurma açtır dılar. Sıkıyönetim Kumaııdanlıgı telaşlanılı. (s.M)4)" D Ümit E. UYANIK atan, özgürlüğü, adalcti, fırsat eşitlig'ini, bclki biraz daha ötede sosyalizmi arayan bir gazctcydi. Ama Moskova'da vcya Sofya'da dcstek arayan bir gazete değildi. Vatan gazetesinin ulusal bir kimliği vardı. Ben bıııuı hcr zanıan öıule görmüşümdür ve bizim yazar kadrosunda da o titiz liği hissctmişinıdir. Omeğın Aziz Nesin. Biiyük yazar, biiyük ıısta! Bugünün konusu olan Irak Türklüğü sorunıınu, Aziz Nesin o larihlerde yazabilmiştir. Baas Partisi'nin baskısına, zulmiinc karşı, Irak Tüıklügünün sesinin duyunılması vc korıın ınası gerektiğini; sorunun valnızca Türkçülük, Turancılık mcselesi olmayıp ınsanlık soru IHI lıaline gcldiğini Türk sohına örnek olacak s,ckilde ilade ctmiştir. Azerbaycan Tiiıklüğü için dc aynı şcyi yaznuştır. Bu konu uzıın yıllar Türkive'de, Ulkücü vc Turancı mcselesi olarak gorülmüştür vc solcular Sovyetler Birliği'ndcn dc çckindiklcıi için üstüııc gilmcmişlcrdir, ama Aziz Ncsin gitmiştiı. Aziz Ncsin kişilikli bir yazardı. Yani Türkiye soluıuın bazı hasralıklarındnn uzak, ulusal kimli gini kaybctmcycn bir insandı. Sol böyle olursa ancak kendi hnlkından saygı bıılur. Ama dış odakların oyııncagı halinc gclir se, dogmları istcr söylcsin, ister söylemesin, kendi halkından destck bıılamaz. Bizim Vatan'da yarattığımız ulusal kimligi olan bir sol görüntüdür (s.HOYukarıdaki çarpıcı satırlar, 27 Mavıs ihtilâlınin güçlii ısımlc rindcıı Nunıaıı Esin'in Doğan Kitapçılık taralından ycni ya yımlanan, "Devrim vc Demokrasi, Bir 27 Mayısçının Anıları" isimli kitabında ycr alıyor. Esin, hem 27 Mayıs'ın perde arkasını, hcm kendisinin dc aralarında ycr aldığı 1l'lcrin tasliye sürecini ve bu tasf'iyeden sonra yaşa nan dikkat çckicı gelişmelerı, ış hayatındaki dcncyimlcrini, politikayla ilişkisini bütün dctaylarıyla anlatıyor. ()ratla da kalmı yorüstelik. I F'ylıil I'//")'tc Vatan gazetesiııi satııı alarak ılogrııdan basın di'ınyasına da giri yor. Numan Esin'in satın alma sıyla birlikte yazar kadrosunu genişleten Vatan, aralarında Yaşar Kcmal, Aziz Nesin, Yılmaz "V GİZLİ ÖRGÜTLER... TSK içinde ihtilalcı gizli ör gütlenmclerin geçmişi l'MO'lara kadar ıızanır. îlk başarılı gi rişim olan 27 Mayıs 1 lareketi, aynı zamanda ordu içinde hırklı kııtııplaşma ve cunta oluşıımlarına da kapı aralar. L Nitckim 12 Mart l )71'cgclene kadar iki ayaklanma girişinıi bastırılır. ikincisindeTalat Aydemir ve Fethi Gürcan asılarak cezalandırılır. 12 Eyliil ise toplıınıda var olan bazı sorunlarm daha da deıinleşmesinden başka bir işe yaramaz. Askcri müdahalelerin sivil yönetimin basiretsizliğinden kaynaklandıgmı savıınan Numan Esin, bııgıin geldıgi nok tada yapılanların yanlış olduğumı düşünüyor. Bu göriişü, temcl olarak askeri müdahalelerin sonuçta yarardaıı çok zarara yol açtıgı tespitinden kaynaklanıyor. Dünyanın ve Tiirkiye'nin yaşadığı teknolojik, ekonomik ve politik gclişkinlik düzeyi vc uluslararası ilişkiler de askeri ınüdahalelerc sıcak bakınıyor. Devrim ve Demokrasi, Bir 27 Mayısçının Anıları'nı bir yandan yakın tarihimizin önemli bir kcsitini aydınlataıı anılar demetinden bir parça olarak nkıımak miinıkün. Ama aynı zamanda "tarilı yaratan adam olma" arzusuyla şekillcnen bir hayatın, tarihin tekerlekleri arasında nasıl ve ncrclerdeıı geçip ne bedeller ödeyerek, örselene örselenc sürdüğiine de tanıklık etmek ıııünıkün. • SAYFA 22 MENDERESİ ZİYARET Kitapta ycr alan çarpıcı tle taylardan birisı ılc 27 Mayıs'ın en civcivli günlerindc yaşanan bir Yassnula ziyarcti. llk kcz gün ışığına çıkan bu ayrıntı, sa dece 27 Mavısçı sııbayların dcgil, Adnan Mendercs'in ruh halinı vansıtması bakımıııdan da önemli unsıırlar ıçerıyor: "Sanırım ekim ayıydı. Bcn arkadaşlara dedim ki: 'Adnan Mcndcrcs'lc konuşmak islıyo runı. On scnc mcmlekctı idarc etmiş bu aılaııı. Aldık adanıları, koydıık Y,ıssıada'ya, ama lıiçbı riıniz konıışmadık. Kcndısıylc görüşüp doğıudan bir likir sahibi olalım.' ()rhan Erkanlı, Dündar Scyhan, Irfan Solma zcr, ü r h a n Kabibay, Fazıl Ak koyunlu ve bcn, Yassıada'ya gittik. Ada komııtanı 'l'arık Bcy'c istc^imizi soylcdık. 'Adamı rahatsız etmescııiz olmaz mı? Çok ürkek' dedi. Ben, 'Hayir, konu VEBİRÖNERİ TUStADveyaTarih Vaklı. ki mi olıımsuzlııkları ortaılan kal dırıp gcnç ncslin daha nitclikli bir bilgiyc kavuşabilmesi İçin birtakım dcrs kitapl.ırı ha/ırlı yor, hazniatıırıyor. F:ikrimızı so ran yok gerçi ama şayet sorsalardı, bu tür çabalar içinc gir nıek yerine, Numan Esin'in bu mühim kitabının hcm askcri, hcm de sıvıl liselcrdc, hatta iiııiversitclcrdc bir vakın larıh dcrs kitabı olarak okuıulm.ısı ıçın cllcrindcn geleıı çabayı göslermelcrini söylcrdik. Yazının başııula da altını çizmcyc çalıştığımız gi bi, mcmlcketin dünii, bugünü vc gelecegı açısından lıüyük öncın laşıyan bir bclgc nitclı ğindc bu kitap. • Devrim ve Demokrasi, Bir 27 Mayısçının Anıları/ Ntıınıin Esin/ Dı/ğtin Kitapl 47H s. K İ T A P 12 Mart yönetlmlnln gözaitına aldığı Islmlerden biri de Numan Esin'dir. Esin, Bomba Davası sanıklarından blrl olarak gözaltına alınmıs ve 14 gun işkence gördukten sonra mahkemeye Cikartılmıştır. C U M H U R İ Y E T S AY I 79 7