Katalog

'Reşat Nuri'nin Romancılığı' ve roman icin akıl notları F ethi Naci'nin, Tiirk romancılığına katkısının ne olduğıınu kaç kişi biliyor? Romancılığımıza neredeyse bir ömür verdiğini onun? Yüzlcrcc roman üzerine yazdığı binlerce sayfanın romancılığımız uzerine sunulmuş bir başyapıt konumunda olduğunu? Yazının sonunda varılacak yargıyı en başta deyivereyim size: 1. Fethi Naci'nin Tıirk romancılığına sağladığı katkıya karşın, hiçbir yazar, onun eleşriri anlayışı, roman sananna yaklaşımı üzerine tek kitap olsun yayımlamava yönelmemiştir. 2. Bu yapümadığı için, özellikle genç romancılar, görece Fethi Naci'nin ardından gidebileeeği varsayılan, dahası bu yolda ilerleyeceği umulan yazarlar, onun eleştiri anlayışıyla yöntemini, roman sanatı bağlamında diişüncelerini topluca değerlendiren bir kaynaktan yoksun kalmıştır. 3. Bu anlamdaki kaynak eksikliği, Fethi Naci'nin Tiirk yazını içindeki yerinin, taşıdığı değerin anlaşılmasını güçleştirmiş; böylefikle gençlerle arasına duvar lar girmiştir. Sevinelim ki, Fethi Naci, çok önemli bir çalışmasının ycni baskısıyla (ilk basımi: 1995) bir kez daha karşımıza geldi de konuya dönme fırsatı yakaladık: Reşat Nuri'nin Romancılığı (YKY, 2003). Türk romancılığında bana göre çok önemli yeri bulunan yapıtı, okurla yeniden buluştııran Yapı Kredi Yayınlarını, değerbilir tutunıu nedeniyle kutluyorum... Ancak kitaba karşı sessiz kalış da ayrı bir sorun... Sözgelimi son günlerde bir kitap daha geçti elime: Reşat Nuri Güntekin'in Oyun Yazarlığı (Kültür Bakanlığı yayını, 2000) Nihat Taydaş'ın kitabı ilgimi çekti, dahası "Reşat Nuri Cîüntekin'in Yazınsal Kişiliği ve Yazınımızdaki Yeri" başlığı altında bir bölum açıldığını da görünce, hevesle atıldım. Ânıa sonuç düş kırıklığı oldıı benim için. Çünkü kitabın 33 sayfası (25.57. sayfalar arası) andığım bölume özgulenmişti ama ne Fethi Naci'den ne de onun bu dev yapı tından tek satır olsun söz ediliyordu... Oyleyse iş başa düşiiyor... nerdeyse bülün Türkiye'yi dolaş mış ve bütun Turkiye'yi yazmıştır.' (16); "Reşat Nuri'yi yalnızca aydınların değil, değişik halk kesimle rinin de okumasının en önemli ne denlerinden biri, belki de birincisi, dilinin temizliğidir." (18); "...Be nöykiısel anlatımın Reşat Nuri ro manlarına yarar sağladığı.. da açık(tır): Önce kolay okunmayı sağlıyor..."(19) "Reşat Nuri, romanda 'biçim'i yalnızca değişen dil açısından düşün(ür)...." "... Benoy küsel anlatımı seçmesinin asıl nedeni 'konuşma dilinin daha az değişmelere tâbi'olması(dır)..." (214,215);"... (Ondan) günümüzdeki eleştiri yazılarında sık sık rastla(nan) 'ynzınsal dil' gibi, 'yananlam'gibi, 'ayrıntıların işlevselliği' eı bi terimlcrdcn haberli olmasını bekleme(k) gülünç olur, ama usta bir roman cı oldıığu için romanlarında... yan anlamları, işlevsel ayrıntıları bulup göstermek eleştirmenlere düşer." (215) Nitekim Reşat Nuri'nin romanlarında bol bol "işlevselliği olan ayrıntılar" görülür. (15) Bunlar, "romanabilınçli olarak yerleştirilmişayrıntılardır." (137)Kısaca denebilir ki, "Reşat Nuri, bir ayrıntı ustasıdır." (221) "Reşat Nuri'de yazınsal dili sağlayan 'yananlam'lara da çok sık rastlanır." (15); "Usta işi" " 'yananlam'örne(kleri)" görülür. (165) "Reşat Nuri'nin insanlar hakkındaki geniş bilgisi, gözlem yeteneği, insanlarla ilgili ayrıntıları kııllanma ııstalığı özellikle" dıkkati çeker. (156);Güzel,yerindegözlemleri vardır onun. (171); "Reşat Nııri, toplumsl gerçekJiği, romaıı kişilerinin konuşmalarıvla ya da genel değerlendirmelerle değil, yaşamın içinden gelen ayrıntılarlaveri(r) " (207,208) "Reşat Nuri'nin romanlarının Tiirk çeleştirilmeye gereksinimleri yok(tur); bu, açıkça görülü(r). Yapılacak şey, iyi ce eskimış bazı sözcüklerin ("Sayıları çok az!"dır.) Türkçelerini ya o sözcükten sonra ayraç içinde belirtmek, ya da dipnot olarak vermek" biçiminde düşünülebilir. (104, 105) "Reşat Nuri'nin, anlatımda, her za ilginç..." (254) Bu değerlendirmelerin ardından yar gıyı yine Fethi Naci versin: "Reşat Nuri, (elbette) usta (bir) roman yazar(ıdır)." (177) Fethi Naci, bir kez daha bu gerçekle yüz yüze getirirken bizi, aynı zamanda romancılarımızın yararlanabileceği çok önemli bir başucu kitabı da koyuyor ortaya. Nitekim onun Reşat Nuıi roman cıiığına dönük saptamalarından sonra, bunları romancılar için birer akıl notu haline cetirmek olanaklı... Fethi Naci, yazınımızın "kare as"ından biri olarak değerlendiriyor Reşat Nuri Güntekin'i... (Bak.: Cumhuriyet Kitap, 21.6.2001; "kare as"ın öteki üç yazarı Sait Faik, Ataç, Nâzım Hikmet). Bu nedenle o, Reşat Nuri'nin romanlarındaki "zaaflaı "ı gösterirken bunun yanında yapıtlarının sanat değeri üzerine kinıi öne sürüşler de getirivor. Bura da soz knnıısu zaaflar uzerinue durmak yerine, Reşat Nuri romanlarının "roman sanarı" hağlamında değerleri neler, bunlan sıralanıakla yetineceğim yalnızca. Fethi Naci'den alıntılarla aktarıyorum: "Bazı romancılarımız, bir rastlantı sonucu olarak, belirli bölgeleri yazmışlardır... Reşat Nuri ise, rastlantılarla değil, mesleğinin de... sağladığı olanakJarla CUMHURİYET KİTAP SAYI 686 Fethi Nacl'ye göre Reşat Nuri'nin Romancılığı man bol bol mizahtan yararlandığı" söylenebilir. (34) "Mizah, Reşat Nuri'nin anlatımının ayrılmaz bir parçası(dır)." (156); "Anlatımdaki mizah öğesinin okumayı kolaylaştırdığı(.) söyle(nebilir)." (157) Reşat Nuri, "insanlara bakışındaki sevgiyle, insanlardaki değişme gücüne inanışıyla" da, bunun yanında "toplum sal yergisiyle" de dikkati çeker. (185, 186) Yaşamdan kimi öngörüler çıkardiğı da söylenebilir Reşat Nuri'nin. Sözgelimi Bir Kadın Diişmam'nda dile getirdiği " Neredeyse çobanlar kaval yerine bellerine birer portatif gramofon asacaklar..." deyişi ilginçtir. "Çobanlar, bellerine birer portatif gramofon asma(mışlardır) ama, Reşat Nuri'nin 1927'deki öngörü su, (...) 1970'lerde, 1980'lerde gerçekleş(miştir): Çobanlar, kavalı bırakarak, transistörlü radyo kullanmaya başla(mıştır)." (108) Reşat Nuri, KanDavası'nda kahramanına, "Kafa kaldıranın koparacaksın kalasını... Hatta bunun dana kestirme bir yolu da vardır. Vereccksin ateşe gecenin birinde bu engerek yııvasını. . Dağıtacaksın ahalisini ova köylerine..." dedirtirken, onun, "1990'lardaki ııvgulamaları 1955 yılında görebil(diği)" düşünülebilir. (224) "Son Sıöınak'ın ılginç bir yanı da romanda anlatılan Kürt köyü, Kürtler, daha da önemlisi Reşat Nuri'nin Kürtler'e bakışı." (253); "Reşat Nuri'nin, bundan kırk yıl kadar önce, Son Sığınak'ta, giderayak da olsa bir Kürt köyünden, Kürtler'le Türkler'in ilişkilerinden, Kürtler'le tuluat oyuncularının kardesçe birliktelikJerinden söz etmesi (.) çolc Fethi Naci'nin yapıtı, Reşat Nuri'nin Türk romamnın dönüştürücülerinden olduğunu göstermiyor yalnız, aynı zamanda kanıtlıyor da bunu. Aynı yargıyı kendi alanında Fethi Naci için de dile ge tirirsek eğer; bu çalışma, yazınımızın iki dönüştürücüsünün yol arkadaşlığı bir bakıma. Şimdi, roman sanatına değgın kımı akıl notları çıkarmaya çalışalım yapıttan: 1. "Romancının hareket noktası, bir bireyin somut yaşamı" (155) olmalıdır. Çünkü "bir roman kişisini tanımak ıçın başvuracağımız tek scy, romanın kendisidır; roman dışından tanık bııldına maz)." (86) 2. Roman, yazın diliyle kurulur. Yani gündelik, kullanmalık ya da röportaj diliyle değil. Ancak bu dil, yıllara diıene cek bir sağlamlıkta kurıılmalıdır. 3. Romancı, bireyin somut yaşamını yazınsal dile aktarmakla işinin bittiğini düşünmemelidir. Bilgi ve gözlemden kal kıp, belli bir birikime ulaşıp işlevsel ayrıntdara, yananlamlara gereğince ver verilmezse roman yine eksik kalacaktır. 4. Romanda mizahtan vararlansa da rastlantıdan, toplumsal doğruların kesinlemelerinden, bu yönde çizgileştiri len kimi "tip"lerden, açıklamalardan kaçınılmalıdır. 5. Romanu, romanında yorulmamalıdır; dikkatini yitirmemeli, dalgınlığa düşmemelidir. Tam tersinc, "hiç acele etmeden, büyük bir sabırla, bir dünya kur(malıdır)."(171) 6. Romancı, dramatik çatışmayla romanını kamçıîayabüir ama melodramatik bir anlatımla, romanına tuzaklar kıır maktan öteye gidemez. 7. Romancı,kimi roman kisilerine, on ların mesleklerine, bu yöndeki tutumlarına karşı özel ilci gösterse de, bunu toplumsal gerçeklik paydasından yalıtmamalıdır. 8. Romancı, herhangi bir romanında kullandığı bir olayı, ilişiuyi, kişiyi vb. baş ka romanlarında yinelememeye özen ;östermelidir. Diyelim aynı bir uzama örneğin doğa parçasına) yer veriyorsa, bunları değişik biçimlerde, apayrı işlevlerle işlemelidir. 9. Romancı, benöyküsel anlatımla ro manına güç katabilir. Temiz bir dille yazarak, romanlarında geniş coğrafyalara uzanarak da ilgi uyandırabilir. 10. Romancı, halkın kimi değerlerin den yana olmasa da bunları açıkça gös terebilmeli, yazınsallığını yitirmeden bunları helgeleyebilmeıidir. 11. Romancı, okuragüvenmezlik yapmamalıdır. Fethi Naci'nin, yazınımızın kare asından biri olarak gördüğü Reşat Nuri için getirdiği saptamalar, Dunlardan roman sanatına değgin çıkarılabilecek akıl notları kimi ilgilendirmez? Oyleyse romanla ilgilenen okurlar, romancılar, ötesinde roman üzerine düşünce üreten denemeciler ya da eleştirmen ler, ortaöğretimde, yükseköğretimde roman sanatına, Reşat Nuri romancılığına ilgi duyacak öğrenciler için tam anlaınıyla bir başucu kitabı Reşat Nuri'nin Romancılığı. Şimdi sorun, bu çok değerli kitabı hak ettiği köşeye yerleştirmek! Bilesiniz, iş, size kalıyor... • Fethi Naci'nin Romancılarımız İçin Akıl NotJarı ? SAYFA 11