Katalog

"Karsı Yaka Mcmleket"tc Cumnuriyct aydınları adeta resrni geçit yapıyorlar: Nâzım Hikmet, Vâlâ Nurettin, Zckcriya Sertel, Sabiha Scrtel, Zihııi Anadol, M.Aİİ Aybar, Rclik Erduran, Ali Rafıev, Radi Fish,Abidin Dino, Mahir Canova, Enver îbrahim, îsmail Bilen, Hikmet Çetinkaya, Aziz Nesin, Adnan Ozyalçıner, Sennıır Sezer, Sabahattin Ali,Vedat Dalokay... Keyifle okunan bir yapıt koymuş ortaya Kemal Ânadol. ŞAHİN YILDIRIM Kcmal Anadol, Buyük Ayrılık ilc başlayan, yakın tarihimizi bir roman hava sı içinde belleklerimize kazımayı siirclürüyor. Her ulusun geçmişinde anımsa mak istemediği, anımsadığındaysa unııtmak istediği fakat ne unutabildiği ne de yok sayabildiöi yığınla nkımsuzluklar vardır. Bizim de anımsadıkça yürekleri mizin burkuldıığu, keşke yaşanmasaynıış dediğimiz, ulusal tarihimize kalın puntolarla yazılmış utançlarımız vardır. Aydınlarıınızın yurt özlemiyle tutuş,arak yıırtdışına kaçmak(kaçırılmak) zorıında olmaları nc yazık ki, haklı çıkmaya çalışacağımız birkaç cümleylc savuştıırulacak gibi değil. Işte, Karşı Yaka Memleket, toplumsal bilincimizi yeniden göz dcn geçirmemiz için bize sunulmuş bir hatırlatmalar kitabıdır. Atatiirk'iin yaşama gözlerini kapamasıyla birlikte, ülkeyi bir örümcek ağı gi bı sarmıs, olan gericilikle/gericilerle miicadeleye alılan aydın öğretnıen toplulu ğıımın takılir edilccck çabası, ronıaıula dikkatımızı çeken ilk önemlı konudut. Fakat avdın oğretmcn kcsiuıinin gericilet kar^ismda pes ettikleri, miicadeleyı bırakın gittiklcri, daha rahat bir va^anı peşinde kostukları Feıit şahsında verilir kcn gcrçeklerlc nc kadar örtüşüyor; lartışılabılır, Feıit'in bizatihi ögretmenliği bırakırkcn Atatıırk'un portresi kar.şıMiıda yeıtildigiııi iliı al etınesi iki bakım dan oncmlıdır. Birincisi, sofla lakımııı ülke geneliııde ne kadar yaygıııla^lığını vt' nc dcrece köklcstiği; diğeri isc Türk aydınınm karanlıkla mücadeleden yıl mak zorunda oldıığııdur. Tabi, avdınlarınıızın dcvlctin hiçbir kurumundan destek görmediğinı, köylcrdc yalnız başlarına kaldığını da cklcınck gerekiı. Ni tekım tomanda bıı da verılmıştır. Dev lelirı hiçbir kademesindcn keııdi ıncnuırıına destek gelmemıştır. Bıı, softalıeın uzandıkları ycrlcri göstermcsi açısından da önemlidir. Romandan hareketle da ha geniş, bir çerçevcden bakınca şıı söylenebilivor: (Âımhuriyet aydını, savaşı mını tck başına vcrnıiştir, bıı yalnızlık oiHi hcnı gücsüz bırakmış heııı de calnık yornıııştıır. l'alııi, "Köydeıı aıkadaki köprülcri atarak çıkmış, tstanbul'daki sınava koşmu^tıı. Ncdcn? Büyiik ş,e.lıirlerde ya^a mak ıstemiyle..." (s.39) Bıı dıırıım Fahri'nin <,\'li^kisi mi, yoksa C^umhııriyct ay dınının mir' Tam bıı noktada romanın bas, kisjisi Fahri Erdinc'in bıı tavrının cıı son tavır olduğunıı da bclirtmelıyim. Başka da (,arcsi kalmamış gibidir. Bunlara ragmen Cumhurıyet ınsanının her türlü özvcridc bulunduğu, bundan asla kaçmadığı da sık sık dıle getirilmıştir. Romanda Kemal Anadol, yer yer romandaki kişilcri, olayları bir kenara bı rakıp ayrıntılı mekânsal bctimlcmclcrc vc tahlillcrc yer vcriyor. Sonra bu ınc kânların zaman bovııtıı akıcı bir tarih C U M H U R İ Y E T K İ T A P Kemal Anadol'dan "Karsı Yaka Memleket" Bir aydıntar belaeseli dersine dönıi ştiyor. Tarihiokı olayları net bir biçimdc, tarih ( titizliğiyle gözler önüne seriyor. ()lav ,i ların nedenleri, sonııçları de olaylarla birlikte ir.delen.iyor. (1934 Iskân Kanıı nıı gibi. S.4^) Yazar, inccdcn inccye an latılmısj mekân iizerinde genç İ'ürki ye'nin nasıl şekillendiğini de bir belgeselci titizliğiyle anlatıvor. Resmi tarihtc öğrenemediğimız pck <;ok olayın içyüzünü, kişileriü petde aı kasındaki davranışlarını romanda, çoftıı zanıan hayretler içinde kaJarak gürüyo rıız. Birinci Diinya Savaşı başlarkcn AI ıııan i^galini savunan işbirlikçi p<.)lilıka cılardan tutun da onlarla gizli anrlaşmalar yaparı devlet erkânına , neler nelerle karşılaşıyorsıınıız romanda. Peki kimtlır bıınlar? Yazar bu soruyu şövlc yanıtlı yor:" Ankara. Ankara nın politikacıları Almanların cski silah arkadaşı geneıaller ve ortakları." ( s.^0) Yazarımız, o döncmin bu tiir insanlarını tanımak icin vinc aynı dönemde yayın yapan basıııı okıımaya yöneltiyor bizi . lkinci Diinya Savaşı'nda empcryaliz me, faşizmc, ırkçılığa, saldırganlığa vc iijgakiliğe kaı^ı tıkan 1 iirk aydınlarıııın bir kısmı hapishanelere, bir kısmı da kıs laya gönderilerek susturulmaya çaJışılmıştır. (îcncl olarak Fahri Fdiııı,', lıığrul De lıornıan vc Zıva Yamaç'ın kişiscl tarıhlcrini anlatan bir roman gibi göziiksc de Kaı^ı Yaka Mcmlckcr, ozcldc Tıırk aytlınının kı.sa, belgesel tarihidir aslında. Aydınlanmaya gönül vermiş aydınlarımızm, ana hallarıvla mücadelesini anla tıyor, hatırlatıyor lııı kıtap. Tabi aydıniarın cehaletle, zulünıle, basklyla, söıııü ı üylc olan s.ıvaşınılarının yanında bir dc birbirlerivlc savaşımları vardır. Ilnıncl ler, karalamalar, sankı farklı farklı ulusun vc ülkenitı vurtta^larıymış gibi hiç bitıneyenbıı kavga...( )rneğin; Nihal Atsız, Kızıl Tchlike adlı bir dergi cıkarıyor ve bıı dergide zamanın solcularının isim listesini vavımlayıp onları hedef gösterebilivoı. Zaman değişiyor tabi, Nihal At sız liııgün vaşasa acaba bıı "zül" davrani!}i yine sergiler miydi? Kıışkusıız, hu kuk diizcni, yasalar bıına izin vermczdi; lakat kimi zaınanlar kişilerin tutumlan yasaların hükmündcn daha ctkilcyici olabiliyor. Fahri, Tuğrul vc Ziya, baskılar sonucu, ölüm korkusu ve güvende olanıa Aydıniarın belgesel tarihi Feririn itirafı... maktan dolayı, Sabahattin Ali'nin öldürülmesini de göz önünde tutarak Bulgaristan'a kaçtıldarında oradaki halk küitürüyle bizim halk kültürümiizün birbirine ne kadar yakın olduğunıı görürler. Bulgaristan'a kaçtıkları Türk basınında, "...Esrarlı Bir Hadise" olarak yer alınca bu iiç arkadaşın Bulgaristan'a ilticaları daha da kolaylaşır ve artık memleket özlcmi başlar. Bıı iiç aydın, daha başka yüzlerce Tiirk aydını gibi, Nazım gibi, ölıinceye kadar orada ya^ar ve ölüneeye kadar da yurt özlernı cckcr. Komaııda geçmi^imizdekı belli ba^lı olaylar da yeniden clc alınıvor. Sabahattin Ali'nin öldüriilıııesi; Nâzım 1lik niıt'ın haksız hapscdılmcsı, kaçışr,1945 Tan gazctesi olayı; 21 Tenımıız lcM6'dakı çok partili scçimlcr, tck parti döneminin sıkınlılaıındaıı bunalan halkın Dc mokrat Parti'yesarılması vehusranı;bürokralizm; parçalanmı^ aileler ve en önemlisi dc Soğıık Savaş dönemlerinin acımasızlığı... Nâzım Hikmet, roman içinde ayrı bir yer tutuyor. Yazarın, özelliltle Bulgaristan, Doğu Almanya ve Sovyetler Birliği uçgeninde yaşayan, gittiği her ülkede oranın yurttaşıymış gibi davranması; gercktiğindc yöneticileri elc^timıesi, halkla çok yakın olması ve ömrünii yurt özlemiyle rükctmcsi ayrıntılı bir biçimdc verilmiştir. Anadol'un, hangi olaya deği nirse değinsin roman içinde oldııkça cıoğal bir konuına oturtması, nedensonuç ilişkilerini bir zincirın halk.ıları gibi vermedeki ba^ansı dikkat çekici. Tiırk aydınınm yurdıından ıız.ıkkcn dc vurdıı içiıı çalı^tıgının çok çaıpıu elavranışları sergılcnıvor romanda Na zıın'ın gittiği her veıde biı Istanbııl, biı Anadolıı kasabası gormesı, Fahrı'nın Türkçe nin bilinçli olarak bozulmasına çalışan çevrelere karşı çıkması v.ı da azimle çalışmalarına kaiiji çıkı^laıı, ıo mandan akla ilk gelenlcrdir. Nıtekim 1980 darbcsini vapan Kcnan Fvtcıı, Türkiye'de aydınları içeri tıkıvor, akıl almazzulümleryapılıvorkcn avnı ^cvi Bul garistan'tla Jivkov soyılaşlarınıı/,) yajı maktadır. 1982'dc Bulgarislan'a gulen Evren, Bıılgaristan'da Türklere czıyct edildiğihaberlerini aktarırjivkov'a. |ivkov Türklerle Bulgarların eşit haklara sahip oldııklarını söylediktcn sonra, "Tiim bıı söylediklerime karşın, bıınla rı almak istiyorsanız, buyıırıın alın, biz bıına razıvız, deyince Evren, canım bizim şimdı durıımumuz miisait dcğil. Madeın ki rahatlar, burada kalsııılar. Ne yanarsanızyapın, der." (s. W ) Bu da do ğal olarak oradaki Türkleıin uzıın yıllaı dan beri vermiş oldukları mucadclcnın hiçe sayılmasını ve Bulgar yönetiminin sesinin daha çok çıkmasını sağlar. Roman boyıınca Cumhuriyet aydınla rı adeta resmi geçityaparlar:Nâzım I lık met, Vâlâ Nurettin, Zekeriya Sertel, Sa biha Sertel, Zihni Anadol, M.Alı Aybar, Refik Erduran, Ali Raliev, Radi Fish.Abidin Dino, Mahir <"anova, Enver îbrahim, Îsmail Bilen, Hikmet Çetinkaya, Aziz Nesin, Adnan ()zyalçıner, Sen nur Sczcr, Sabahattin Ali.Veılat Dalokay... Roınanı bİLiıi]> kapağını kapattığınız da aklınızda kalan ilk isimlcr bıınlar olu yor. Buyüzden kitabın yakın gcçnıiîjimizin kısa aydınlar belgeseli diyc nitelen dirilebileceöini söylcdim. Kıı^kusuz tiimii bıı değii, o yüzden eserin tarihi olayları yönlendircn bir taralı da var. Bıı ki tabi okuıluktan sonra bilinçli her okıı yııcıı istcr istcmcz burada geçcn olavlardan en az birine bas,ka kitaplaıdan bak ma gereği dııvııvor. (,lıınku Karşı Yaka Memleket, sonııçta bıı taıihı lomamlıı, bıı bakımdan lıaşka kavnaklartla herhangi bir olayın daha derinlerine ınnıck mümkün. Ama yazar, övlc zanncdiyorum ki, tarihtcki bıı olayların pek bilin mcycn, konuşulmavan tarallarını anlatmaya çalı^miş; daha insani taralına vııı gıı yapnuş, bıııula da başarılı olınu.ştur. Anlalımındaki ve kurgudaki akıcılı gm zaman zaman, yazarın dışarıdan mü dahalcsi vc anlattığı olavla ilgili baska ayııntıları da verme çabası bu akıcılığı kimi yerlerde sektevc uğratmışıır. Yazar, anlattığı bir tarihi olayın cksik aktaı ılıııa sına, bir roman kıırgıısu içimlc olsa bile, pek tahammül etmemiştiı. Bu yüz den kitabın ıçeriği ve tarihi olaylara bakısji için söylenecek bir söz yokken, ede bi değeri tartışılır. Kitabın sonıına koyduğıı notlar, romanı yazarken zateıı böy le bır kaygı taşımadığını gösteriyor. (), daha çok tarihi olayların eksik veya yaıı lış anlaşılmaması için uğraş vcrmiştir. () yüzden kitabın üzerine Tarihi loman sö zünü yazmakransa "belgesel anlatı" gı bi bir not düşülmesi daha ycrinde oluı du. Flem kitap, böylelikle roman olduğu iddiasında da bulıımnadıği için bi/.e de bu sözleri söylemek dıışmeyecektı. Edebiyatımızda bu tiir yapıtlara gc reksinim vardır; bıınların savısı nc kadar çok olıırsa insaıunıızda geıçek taıih bi linci de o derece kııvvctlı ohıcaktır. Kcmal Anadol, Büyiik Avıılık adlı eseıivle tutturdıığu çizgisirıi Kar^ı Yaka Memleket ile sürdürüyor. Bakalım sırada ne var... • Karşı Yaka Memleket/ Kcı//tıl Aınıdol/Doğan Ktt<ıp,200 U4 12 uıyfntfkına Basım) [email protected] SAYFA 1 1 Kltabın edebl değeri Kışlalı ve Kemal Anadol bir sohbet sıırasında S A YI 7 18