Katalog

"ÇALINAN MEKTUP", EDGARALLAN POE'nun beş öyküsünden oluşan dizinin on dördüncü kitabıdır. Çevirileri Tomris Uyar ve Memct Fuat (Kuyu ve Sarkaç) tarafından yapılan kitapta, Borges: "Mizah türünde yaptığı birtakım başarısız girişimler dışında, kâbus sözcüğü Poe'nun tüm anlatılarına uygun düşmektedir. Bu kitap için en tutkulu dört öyküsünü ve Çaiınan Mektup adlı polisiye öyküsünü seçrik" açıklamasını yapmıştır. "Çalınan Mektup'ta, çok yüksek bir makamdan son derece önemli bir belge Kraliyet Makanıı konııtıından çalınmıştır. Hırsız bakanlardan biridir. Kraliçeye yazılrnış olan bu mektup Bakan tarafından orijinali ile değiştirilmek suretiyle calınır ve bu ona üstünlük sağlamaktadır. Mektubun bulunması için Kralice Polis Şefi'ne yiiklü bir para ödülü teklif eder. Bir oyunla mektubu bıılmayı başaran ve bir îlkokul çocuğunun bile Şef ten daha iyi akıl yürütebileceğinı savunan anlatıcının arkadaşı, sekiz yaşındaki bir oğrencinin "tek mi, çift mi" oyununda okulun tüm bilyelerini ütmcsinin sırrının, akıl vürütenin zekâsımn rakibininkiyleözdeşleşmesi olduğunu belirtir. "Şişedeki Pusula"da, kötü alışkanlıkları yüzünden ailesinden ve anayurdundan yıllarca uzak kalaıı anlatıcının, bindiği geminin fırtınada parçalanmasından sonra ihtiyar bir Isveçli ile kurtularak ilerlerken karşılaştığı büyük bir gemiyle çarpıştıkları an öbür gemini küpeştesine savrulup, gemidekilere görünmeden kaptanın Kamarasında bulduğu araç gereçlerle bir günce tutarak son anda bu pusulayı bir şişenin içine koyup denize atacağını biluirmesi anlatılır. Borges, bu öykü için; "Inandırıcı görünmek istemez anıa sanrılar kadar somut ve güçlüdür" demiştir. "M. Valdemar Olayındaki Gerçekler", son yıllarda manyetizma konusıı ile ilgilenen anlatıcının, o zamana kadar hiç kimsenin ölüm anında manyetize edilmediği, o durumda bir hastanın, manyetizmanın etkisine kapılıp kapılmadığı, bu tür bir etki varsa ctkinin azaldığı mı arttığı mı, ölümün sokuluş hızının ne ölçüde engellenebileceğinin merak edildiğini aktararak daha önce iki kez uyuttuğu ve veremden öleceği bilinen yazar arkadaşi üzerinde yaptığı deney üzerine bir öyküdür. Yaşam belirtilerini yitiren yazar, manyetizmanın etkisiyle ölememiştir; yarı uyuşuk halde sorulan sorulara yanıtlar vererek çürümeyi sürdürmektedir.Geri döndürulnıeye çalışılırken hasta çözülür, geriye leş kokusu salan, neredeyse sıvılaşmış, iğrenç bir koku kalır. Borges'e göre bu öyküde, fiziksel dehşet olağanüstü dehşet le birleşmiştir. "Kalabalıkların Adamı"nda, nastalık sonrası bir kafeye giderek mutluluk içinde oturmaya başiayan anlatıcının, etraftaki bütün insanları gözlemleyip inceleyerek vakit geçirirken birden gözünün takıldığı elli oeş atmış yaşlarındaki bir adamla İİgili olarak: "Bu göğüs kafesinde ne yırtıcı bir tarih yazılıdır", diye düşünüp peşine takılması ve kalabalık azaldıkça tedirginleşen ve kararsızlaşan adamın yalnızlığı dısladığı ve kalabalıkların adamı olduğına karar vererek peşini bırakması aruatılır. "Kuyu ve Sarkaç", engizisyon yargıçları tarafın dan işkenceyle ölüme mahkum edilen bir adamın, bitkin bir halde kendini bir karanlığın ortasında, kare şeklinde ve duvarlarında korkunç resimler ve ortasında da bir kuyu bıılıınan mahzende bulması; mahzenin uzunluğunuölçmeyeçalışırken kuyuyu fork edip düşmekten kıırtuluşu; kendisi için hazırlanan ve bir SAYFA 8 "ÇahnnMeMup" sarkacın ucuna bağlanarak ya vaş yavaş sarkırılarak ölüm getirecek olan düzeneğin iplerinin kuyudan çıkan farelerce kesilmesi sonucu bu felaketi de atlatması; mahzenin nıetal duvarlarının ısıtılıp baklava şekline getirilerek kuyuya itildiği sırada kolundan yakayan bir general tarafından kurtarılışt anlatılır. Borges'e göre; defalarca okuduğu, Kuyu ve Sarkac, korkunun aşamalı yüceltimidir. 1846 yılında yazdığı "Yaznıa Fclsefesi"nde sanatın tinsel bir beceri değil, zek'ânın işleyişi olduğunu açıklayan Edgar Allan Poe'nun fantastik öykülerinde gözlenı ve gözleme dayalı tasvirler, özellikle büyük bir ııstaIıkla verilen portrelerön plandadır.Duyguları dehşetli bir şekilde anlatan yazar, yaşama ve insana eleştirel gözle bakmakta ve belki de insanın yazgısını sorgulamaktadır. LEON BLOY'un on iki kısa öyküsünden oluşan "SEVtMSÎZ HİKÂYELER", dizinin on beşinci kitabı.Çevirisi Işık Ergüden tarafından yapılmı^. Borges kitabı: "...Bloy, okuyucunun ruhsal durumuna göre çekilmez va da narika sayılabilecek benzersiz bir uslup geliştiımiştir. Her iki durıımda da yazın sanatının en canlı üsluplarından biridir bu" saptamalarıyla sunmaktadır. Kitaptaki ilk öykü "Ihlamur" başlığını taşımaktadır.. Işsiz güçsüz Jacques'in kavurucu bir günde kendine oturacak serin bir yer ararken sığındığı eski kilisenin günah çıkarma odacıgının arkasındaki karanhk boşlukta, baş tarafını tam olarak isitemediği bir itirafa tanık olması ve "Inlamuruna zehir koydum diyorum Peder!" cümlesini sarf eden ki^inin annesi olduğunu anlamasıyla başiayan öyküdeki dehşet, annesinin hasta eibi görünen oğluna gece ateşi çıkarsa ınlamıır kaynatacagını sövlemesiyle tırmanır.. Jacques'in oldukça ilerlemiş bir anevrizması, annesinin de üvey baba olrnak istemeyen bir âşığı vardır. "Evin Yaşlısı", babası tarafından kötü yola düşürülen ve fuhuş sanatında ilerleyen Bayan Alexandre'nin sonunda istemeyerek babasına bakmak zorunda kalışını ve Versailllıların Paris'e girdiği gün Bayan Alxandre'nin işfettiği genelevin bulunduğu sokağa kurulan barikata rağmen dışarıda olan babasına kapıyı açmayarak onu askerlere kurşunlattırmasını anlatır."Bay Pleur'un Dini", çok zengin olduj5u halde pintiliği, pisliği ve iğrenç görüntüsüyle dikkat çeken Bay Pleur'ın hıısızlar tarafından öldürülmesi sonucu ortaya çıkan yaklaşık iki yüz yoksul aileyi beslediği gerçeğini anlatan bir öyküdür. "Long jumeau Esirleri", şehrin girişindeki bir evde yirmi yıldan beri birbirlcrinden bir an bile ayrılmadan yaşayan dalgın bir çiltin arzuladıklan hiçbir şeyi zamanında yapamamaları, en uzak en tehlikeli ya da hiç keijfedilmemiş ülkelere doğru hiç bitmeyecek bir yolcıılıığa çıkmak için bavullarını her an hazır bulundurdukları halde hiçbir zaman gidememeleri ve intiharı nasıl gerçekleştirdiklerine kimsenin inanmadığını anla "SavfmsbHikâyelep" tır." Bu öykü Borges'e göre Kafka'nın habercisidir.Vasat Bir Fikir'de, 'dört deri altına paylaştırılmış tek bir ruha ve tek bir beyne sahip olma, yani sonuçta, kendi kişiliğini yadsınıak, sayı, nicelik, yıftın, kolekııf bir varlığın bölümleri haliııe gelınek' fikriyle birlikte yaşayan dört erkekten biriyle evlenen genç bir kızın cehenneme çevrilen bu hayattan kurtulmak için bir başkasıyla kaçışı anlatılmaktadır. "Dişçinin Korkunç Cezası"nda, Cerrahdişçi Garbillon'un sevdiği kadının nişanlısını öldürerek onunla evlenmesi ve evde bulduğu eski nişanlının resmini yırtınca gece gündüz onunla dolan karısının bir yıl sonra dogurduğu saralı, canavarımsı birgörüntüsü olan, otuz yaşlarında bir erkek yüzüne sahip ve tıpatıp merhuma benzeyen çocuğu da boöarak öldürmesi konu edilmektedir. "Ne Istersen'in konusu, Maxence'm, sabaha karşı namuslu insanların korkulu rüyası olan bir bulvardan, ne isterse yapacaöını söyleyerek tehlikesizce geçişjni saglayan ve ona para vermek isteyen Maxence'ı şehvetle öptükten sonra kendini kamyonun altına atan tombul sokak kadınının yıllar önce bir deniz kazasında öldüğünü sandı^ı tek ablası olduğunu an lamasıdır. "Son Yanık", cenaze tahnit ve levazımatçılıöından büyük bir servet kazanarak emekli olan, ölüm paradan ayrı kalmaktır felsefesiyle kendini milyonerlerin mutluluğuna adayan ve ölüm azabını ortadan kaldırmaya çalışan Bay FiacrePretextat Labalberie ölünce tüm cenaze hazırlıkları oğlu tarafından yapılıp merhıımıın isteftine uygun olarak mezar taşına"Yeniden Doğacağım" bileyazılan adamın tam yakılmak üzereyken tabuttan gelen seslere rağmen oğlu tarafından fırına attırılışını anlatır. "Acıların Kadını", aslında pek de annelik yapmadığı kızını evlenir evlenmez kendisinden uzaklaştıran damadına kızan ve kızının kendisine ihanet ettiğini düşünen, çocukluğundan beri en amansız işkencecilerin eline teslim edilmiş ve bu nedenle insani duygulardan hemen hiç nasibini alamamış bir kadının intikam almak için onların geçtiği yerlere gönderdiği ve yalanlarla dolu imzasız mektuplarla intiharlarına sebep oluşunu anlatır."Gümüş Kılıf", gözleri görmeyen ama uzgörülü bir dilencinin yiiklü bir mirasa konduktan sonra yiyip içmeye dalınca gözleri iyileştigi halde uzgörüsünü yitirdığini üstelik de sağır olduğunu anlatan bir öyküdür."Kimse Kusursuz Değil", adam öldümıe mesleğini saygıyla ve incelikle yerine getiren ve genelevde çalışan sevgilisiyle şehir dısında, leylaklar ve güllerle kaplı kiiçiik nir evde Tann'nın dürüst bir yaşam sürenlere ihsan ettiği sükunet içinde yaşlanma düşleri kuran Esculape'nin bir gece yolda karşılaştığı uygunsuz arkadaşı ile bir gün önce öldürdüğü adamın evinde unuttuğu "1yi ve Kötü'nün mücadelesini simgeleyen tasviri almak için oraya giderek yakalanışını anlatır. "Kâbil'in En Güzel Buluşu", 'Büyük Edebiyat Engizisyoncusu' diye anıian ve yazar olamadan önce resim yapan bir sanatçmın yıllar önce yaptığı bir portredeki gözleruen yola çıkılarak yoksullaşıp yaşlandığmda kirayı ödemediği için adeta ona işkence eden ev sahibesinin evini boşalttıktan sonra bir gün yolda giderken ayağının dibinde bulduğu kadı nın kesik başının bulunduğu kutuyu açınca karşılaştığı iki büyük gümüş paraya benzeyen beyaz ölü gözfere kadar uzanan bir öyküdür. Her şeyden ve herkesten nefret eden ve genel olarak tüm insanları aşağılayan Bloy'a göre evren, her insanın bir sözcük, bir harf ya da sadece bir noktalama işareti olarak yer aldığı bir tür ilahi şifrcdir. Kozmik uzamı reddederek tüm uçurum ve ışıkların insan bilincinin yansımasından başka bir şey olmadığını ifade eder. Bir keresinde, zaten cehennemde yaşadığımızı ve her insanın en yakınındaki kişiye işkence etmekle görevli bir şeytan olduğunu söylemiştir. Borges'e göre: 'Kara Mizan kavramı günümüzde keşfedildi; bugüne dek bu alanda hiçbir yazar, Leon Bloy'un ustalığı ve sözsel zenginliğine ulaşama •KâüpBartBlBtiy" MFLVÎLLE'den seçilmiş tek bir öyküden oluşan "KÂTİP BARTELEBY", dizinin on altıncı kitabı olup çevirisi Yusuf Eradam tarafından yapılmıştır. Bir avukatın hukuki metinleri kopye etmesi için işe aldığı Kâtip Barteleby'nin tuhaf hallerinin anlatıldığı bu kitap, evrenin gündelik ironilerinden olan gerçek faydasızlığı vurgulamaktadır. Katip Barteleby, bütün güniinü ve Avukattan habersiz gecelerini ve hafta sonlarını da büroda geçirmektedir.tlk başlarda canla başla çalışsa da bir süre sonra bürodaki diğer çalışanlan kızdıracak derecede vurdıımduymaz tavırlarla kendisine verilen işleri "yapmamayı tercih ederek" kovuluncaya kadar diretir. Bu sefer de gitmemeyi tercih ederek, avukatın büroyu onu orada bırakarak taşımasına neden olur. Yeni kiracılar da onu oradan ancak polis zoruyla atabilir ve Bartelebv sonunda, kapatıldığı hapishanede hiçbir şey yememeyi tercih ederek ölür. Hakkındaki söylenceye göre, Barteleby daha önce Washington'daki Sahipsiz Mektuplar Dairesi'nde memur olarak çalışmıştır.Hicbir zaman sahiplerine ulaşmayacak mektupları elden geçirip sonra da ateşe atmak Barteleby için inanılmaz bir umutsuzluk kaynağı olmuş ve ölmeyi tercih etmesine yol açmıştır. Borges: "Barteleby, ustalığın ya da düşsel imgelemin uçarılığının ötesindedir; her şeyden önce evrenin gündelik ironilerinden biri olan gerçek faydasızlığı gösteren üzücü ve gerçek bir kitaptır' dıyerek sunduğu bu öyküniin Moby Dick ilebenzerlikler taşıdığını belirtmektedir. "Büyük TaşYüz" Dizinin on yedinci kitabı "BÜYÜK TAŞYÜZ",HAWTHORNE'un beş öyküsünden oluşmaktadır ve Borges'in: "Havvthorne aünyanın en iyi ve en kötü öykülerini yazdi; bu seçkide en iyilerini sunuyoruz"sözleriyle sunulmaktadır. Çevirisi C Hakan Arslan tarafından yapılan kitabın ilk öy küsü "Wakefield' Londra'da yaşayan Wakefield'in bir gün bir yolculuğa cıkacağı bahanesiyle evden çıkıp, yan sokakta bir daire tutarak eşinin ve dostlarının hiç haberi olmadan ve böylesi bir sürgün için hiçbir neden bulunmaksızm yirmi yılı aşkın burada yaşaması ve yine bir sabah sanki bir gün önce evden çıkmış ve hiçbir şey olmamış gibi evinin kapısından girişi anlatılır. Son derece çarpıcı olan bu öykü Borges'e göre belki de I lavrthorne'un yazın sanatının en iyi öykulerinden biridir. "Büyük Taş Yüz"de, CUMHURİYET KİTAP SAYI J 601