Katalog

Yukanda da değinmiş olduğum gibi Tiirkiye'de Goethe'dcn söz edcn ilk yazuıuı tarihi 1874 yılına uzanmaktadır. "Toplum için sanat" ilkesini benimsemiş olan Tanzimat yazarımız Namık Kemal'in (18401888) Hadika Gazetesi'nin 33. sayısında "Tiyatro'dan Bahseden Arkadaşlara" başlıfiı aıtında yayımlanmış olan bu yazısında Namık Kemal, Güllü Âgop tiyatrosu hakkında çıkan clcştirilcre ucğinmekte, tiyatronun bir "ahlak ve marifet mektebi" değil, öncclikle bir "eğlence" olduğunu ileri sürmektedir vc tiyatronun üısanuı halini taklit ede rek gözfer önüne sürerkcn halkı hcm "cğlendırmeyi" hem debu arada "ibret vcrmeyi" amaçladığını belirtmektedir. Namık Kemal'e göre Avrupa medeniyetinin temelinleri Dizisi'nin Almandan yayımlanmıştır. Bu çede tiyatronun iştc bu "cğlendirirkcn eöitca'dan çevrilen ilk yapıtı viriler üzerinde yaptığım me" işlevi yatmaktadır ve Goethe ile Scnilolarak, o dönenıin çeviri araştırmalar Werthcr'\n ilk ler'in oyunlarının Alman ahlakına yaptıgı normlanna uygun olduçevirilerinin Fransızcadan katkılar alt alta sıralanacak olsa buıılar bir ğu anlaşüan düz yazı biyapılmış olma olastlığını cilt kitaba sığmaz. (a.y.: 40) çiminde yayımlanır. kuvvetlendirmektedir. Gerçi Namık KemaJ'in sözleri bugün Werther daha kaleme alınWcrther ile başlayıp okunduğunda Türk okuruna fazla bir şey Fautt ile süren yapıt çevidığı yıllarda (1774) FransızNEDRET KURAN BURÇOĞLU ıfade etmeyebilir, ama döncminin kosullarilerinin sayısıA 194()'lı yılcaya çevrilmiş ve çağın aşırı içinde ele alındığında bu sözlerin aslında larda, I lasan Ali Yücel'in rı duygusal yapısına uygıın oethe aslında Tanzımat ılc başlayıp çok önemli oldıığu görülecektir, çünkü biMilli Eğitim Bakanlığı içeriği ile Almanya'da olduCumhuriyet'le ivme kazanan Türk findiği gibi Tanzimat döncmi, bir grup üsdöneminde kurulan Çe6u gıbi Fransa'da da mütlıiij aydınlanma harcketindc ck biçimmanlı aydını öndcrliğinde Batı modeıinde viri Bürosu kapsamında bir yankı uyandırmıstır. lendirici rol oynamış önemli bir yazar, bir yeni normlar üretilmeye karar verildiği, ycartar ve bir program çerWerther'in kıyafeti taklit düşünür... Ancak bu gerçek ülkemizdcki rel kültürün evrim yaşatlığı bir dönemdir ve çevcsindc Goethe'nin edilmiij, Fransız ınodası aydın çevrenin çok sınırlı bir kebimi tarafınbu döncmde doğal olarak, örnek aluıan birçok yapıtı dilimizc kazandırılır.fa.y.) bundan etkilenmış, ümitsiz aşka kapılan dan biliniyor. Bunmı tcmeliııdc isc gcncl ümodelleri yaratan, biçimlcndircn ya da geFauil'un ülkemizdeyayımlanan ilk geniş gençler arasında Werther'i örnek alarak ingisizliğin yanı sıra akademik disiplinlcr araliştirenBatılıaydın, yazar vesanatçılar Türk Çözümlemesi Dr. Abdülhak Adnan Adıvar tihar cdcnler bile olmuştur. Bu yapıtın çesuıda yaşanan kopukluğun, disiplinlerarası aydınlanma hareketinde dc dolaylı olarak imzasını taşımaktadır. Bu kitap, 1940 yılınvirisi ile birlikte Fransa'da daha önceleri niç karşılaştırmalı çalışmaların yaygınlaşamabiçimlendirici rol oynamışlardır. Çağdaşı da Muallim Ahmet Halit Kitabevi tarafınönemsenmeyen Alman edcbiyatına karşı masının ve konuların çok kültürlü boyutlaŞinasi gibi Namık Kemal de tiyatroyu ()sdan yayımlanır. Bunu 1942 yılında, Türkbir ilgi doğmuş, yapıtın yazan Goethe isc bu rı içerisinde ele alınarak herkesi ilgilendiremanlı toplumuna kazandırmayı amaçlaçedeki en kapsamlı Faust çözümlemesi kayapıtı ile uluslararası ününün tohumlannı cck biçimde yansıtılamamasının yattığını makta, tiyatroyu Batı'dan alıp üsmanlı topbul edilen, yer yer yapıtın şiir biçiminde çeatmıştır. (a.y.:28) düşünüyorum. Goethe'nin 250. doğum gülumuna uyarlanacak yeni noım ve düşünvirileri ile bezeli, Burhanettin Batıman taŞairin ölümsüz yapıtı Faust'un ilk Türknünün yaklaştığt bugünlcrde ben üstüme celeri yaymak için uygun bir ortam olarak rafından gerçeklestirilen çalışma izler. Goçeçevirisi, 1 Kasım 1904 tarihli Bakü'da çıdüşen görevi yapıp, 190083 yılları Arasıngörmektedir. tşte Türk nıilliyetçi hareketiethe'nin ülkemizde ilk sahnclencn oyunu kan Füyuzat mecmuasında yayımlanan, Jön d.a Türaçe'de Goethe ve Faust Çevirileri ni hazırlayan fıkirler olan özgürlük ve vaStella'dır, 1932'de sahnelenen bu oyunu, Türk hareketinin üyelerinden Hüscyinzade Üzerinde Bir tnceleme (1) konulu araştırtan sevgisi gibi ılüşüncelerine yer vcrdiği 1936'da Muhsin Ertuğrul tarafından IstanAli Bey'in yapmış oldıığu kısmi bir çevirimamda saptayabildiğim, Goethe ile ilgili ve Vatan yahut Silistre adlı oyununu yazarken bul Şehir Tiyatrosu'nda sahncye konan Fadir. Çeviri yapıtın " Ithar kısmı ile sınırlıdır. kendi kültürümüz açısından önemli gördüona bu düşünceler ışık tutmuştur. Vatan ust izler. Çevirmenı Bakü'da eğitim görmüs, Almanğüm bazı bağlantıları Cumhuriyet Kitap yahut Silistre 187 3 yılında Nisan ayında Gecaya hâkim bir Türk aydınıdır vc bu çeviri, okurlan ile paylaşmak istiyorum. Bu bağlanTürkçede, Goethe'nin hayatına, edebi kidikpaşa Tiyatrosu'nda ilk defa sahneye çok büyük bir olasılıkla Goethe'nin yapıtülara geçmeden önce bakış açımıza ışık tutsiliğine ve dünya görüşüne yer veren yaztkonmuş ve nalk tarafından büyük bir coşlarından dilimize yapıknış ilk dolaysız çeviması açısından Goethe'nin Türk kültür dizlar 1874 yılınaan başlayarak, önce beşer ku ile kareılanmıştır. Gerçi edebiyat tarihridir. Bu kısmi Faust çevirısini, 1926'da Ga onar yıllık, 1900'den sonra daha da scyrckgesine ne zaman, hangi kanallardan eirdiği çileri vc cleştirmenler bu yapıtı tiyatro salip Bahtiyar'ın yaptığı Faust'un birinci kıs leşerek büyük aralıklarla 1930'lara kadar nakkında kısa bir hatırlatma yapmakta yanatı açısından zayıf bulmakta, oyunun sahmının çevirisi ve Seniha Bedri Göknil'in rar var, ancak bu yazıda amaçlanan Türkgelir, şairin 100. ölüm yıldönümü olan nelenmekten çok okunmak için yazıldıöını, 1935'te yaptıgı Faust'un Paul Mederovv taçedeki Goethe Kaynakçası'nı aktarmak ol1935'te sayılan artar, 200. doğum yıldönüoyun tekniği açısından eksiklerlc dolu oldurafından tiyatroya uyarlanmış biçiminin çemadığı için burada yalnız Goethe'nin Türmü olan 1949'da bu sayı domk noktasına ğunu ileri sürmektedirlcr, ama Osmanlı virisi izler. Yapıtın tamamının djlimize çevkiye'ue tanınması ile ilgili "ilk"lere değinilulaşır, ondan sonra da kendini ancak arada kültür dizgesine yeni giren tiyatro türiinün rilmcsi ise 1941 yılında, Hasan Ali Yücel'in mekle yetinileccktir. bir natırlatacak biçimdc süregelir. (a.y.: 48) "ilk örneği" olması açısından Vatan yahut Milli Eğitim Bakanlığı döneminde kurulan 1874 ylında Türk kültür dizgesine adımıSilistre'nin öncmi göz ardı edilemez. NiteGoethe'nin Türk kültür Çeviri Bürosu'nun açtığı yanşma sonucunnı atmış olan Goethe'ye karşı duyulan ilgi, kim yapıt sona erip tiyatronun perdesi kada gerçekleşir. Yarışmayı Recai Bilgin kazadizgesinegirtşi 1949 yılıiKİa cn üst noktaya erişir ve bunpandığında halkın, oyunda yer alan fıkirlenır ve çok uzun bir şiir olan Faust, 1941 ve dan sonra hiç kaybolmamakla beraber bir Yurdumuzda Goethe'ye karşı uyanan ilrin etkısi ile galeyana gelerek sokağa dökül43 yıllannda Milli Eğitim Bakanlığı Klasikgi şairin ölümünden 42 yıl sonra Tanzimat daha hiçbir zaman o düzeye ulaşamaz. mesi Namık Kemal'in Dönemi'nin (1839mesaiının bu yeni tür 1876) sonlarına doğru aracuığı ile yerine ıılaşortaya çıkar. 1874 tarüıitığının açık bir kanıtıni taşıyan, ilk ilgi bclirtidır. Ancak halkın bu sini içeren bu belge, Natepkisi iç isyandan korrTAlVA HVAHATİ mık Kemal'in 'TiyatIPHK1INII kan sarayı oldukça enTAURISl • ro'dan Bahseden Arkadişelcndırmiş ve Nadaşlara" başlığını taşıyan mık Kemal'in bu oyuna bir makalesidîr. Makaleyansıyan fikirleri rejimi de Goethe'nin edebi kitchdit edici bulunarak, şiliğine dair bir saptama yazarın Magosa'da kayer almaktadır. Namık lebentliğe sürülmesiKemal'in Alman edebine karar verilmiştir. Wilhelm Meister/GW/ Iphigenic Tauris'le/ Egmont/ Goethe / Çe Şiir ve Hakikat/ Go Italya Seyahati/ Go yatı vc Goethe hakkında Faust / Goethe / Çeyd i d i i i l i viren: Medtha ve Şerif ethe / Çeviren Recaiethe / Çeviren. Seni he/Çev:Dr. Şükrü Atala ()ysa bu karar Namık bili vircn • Recai Bilein / Goetbe / Çeviren edindi^i izlenim ve bilgi Mlli Eğitim Bakanlığı Prof Selahattm Balu / önay/ Milli Eğitim Milli E i B l Bılsitı/ Mtllt Eğitim ha Bedrt Gohnıl/ Mıl ve Cemal Köprulü/Milli Kemal'i baş koyduğu Milli lijtftim Bakanlığı Bakanlığı Klasıkle Bakanlığı Klaukle li Eğitim Bakanlığt Eğitim Bakanlığı Klasık yoldan yıldırmadığı lerin Fransız kültür diz Klasiklen/'1941/ gibi tersine Türk ayKlasMen/19H/279s. Urt/1942/4İOi KlasıkUri/l943/l2İ5 n/1966/l27s. ri/1946/110< gesi üzerinden olduğu 136 s. dınlanma hareketinin na dair ipuçları bulunivmc ka/.anmasına nemaktadır. Goethe'nin den olmuştur. yapıtlarından ilk Türkçeye çevrilcni, yazarın Genç Werther'tn htırapÜlkemizde Goetları adlı yapıtıdır. 1886he'den olduğu gibi Go1897 yılları arasında bu ethe'nin ünlü yapıtı Fayapıtın çcşitli mektuplaust'tan da ilk söz eden rı farklı çevirmenlcr taNamık Kemal olmuşrafından tam 7 kez dilitur. Bu kez Namık Kemizc çcvrilmiş, yapıtın mal 1304 (1886) yılının tamamını dilimize ilk Muharrem ayının Genç Werther'in Wilhelm Meister'in Faust/Goethe /Çevi Secme Mcktuplar Ftuıst/Goelhe /Çevi 15'indc Ebuzziya Tcvkazandıran ise AIi Kani Wilhelm Meister'in Aalun/Goethe /Çevi ren: Nıhat Ülner / Akyüz olmuştur. Bu çe Çıraklık Yılları/Cı'otY Seyahat Yıüan/Goethe ren Yuksel Pazarka /Goethe /Çeviren. fik Bey'in kcndisine Melahat Togar /Can ren. Nıhat Ülner / Öteki /Çev Dr Şukru Atahı ya /Cumhuriyet viri 1911 yılında tstan he /Çev: Dr Şukru yazmış oldıığu bir mekDitnya Klasiklen YaywLm/2H2 t Öteki Yaymevi/282 s. Yaymevı/I97s. bul'da Matbaai Hayri Atüla ve Cemal Koprü ve Cemal Köprülü / tuba vcrdiği cevapta üsMEB Klasiklen/'1946/ 11999/ 112 y Klasiklen ye ve Şürekası tarafın lü / MEB110 s tü kapalı olarak Faust'a' 421 t /1941/ 1999 yılı Almanya'da Goethe Yılı' ilan edildi. 28 Ağustos 1749'da Frankfurt am Main'de dünyaya gelen ünlü Alman şairi Johann Wolfgang von Goethe'nin bu yıl 250. doğum yılı kutlanıyor ve ünlü şairin anısına Franîcfurt am Main'de, Leipzig'de, hayata gözünü yumduğu Weimar'da ve Almanya'nın daha birçok kentinde bir dizi etkinlik düzenleniyor. Oyunlan yeni yorumlamalarla sahneleniyor, yapıtlarından okuma günleri düzenlenivor ve bu yapıtlar yeniden ele alınarak bilimsel ortamlarda irdeleniyor. Goethe'nin Türk aydınlanma hareketine katkısı Doğumumm 250. yılı Türk aydınlanma hareketi ve Goethe G SAYFA 14 CUMHURİYET KİTAP SAYI 501