Katalog

zınının Memduh Şevket Esendal vc Sait Faik'in açtığı kapıdan giren anısal, özgür ve bohem bir yaşam kokan dünyanın altın yazarlan olarak düşlcrim. Yazınımızda bir çığırdır bu üçler bence. Yaşamın içinden yazarlar, düşler gctirirler bize. Tatlı, doğal ironileri vardır üçünün de. Runlan, Naim Tirali'nin Yirmibeş Kuruşa Amerika adlı öykü yapmnt bııgünlcrdeokuduğum için anımsadım. Bukitabın ana izleği cinsellik. Öykiiler çoğunlukla erginlik ve gençlik cinselliğini konu edinmiş. Tümü de gençlik yaşantılarının, gözlemlerinin yansıması. Âma porno bir düzeysizlik yok öykülerde, erotik öykiiler bunlar. Belli sanat ölçüleri içinde bir estetik oluşturuyor. Bu öykiiler toplum umuzdaki cinscl «»runlan da önümüze getiriyor. Bu nedenle bu konulan bir bilinç sarmabnda düşünmemize ncdcn oluyor. Bilindiği gibi cinselliğin insan yaşamının temeli olduğu savını SigmunJ Freud bilimsel araştırmalarıyla kanıtlamaya çalışmıştır. Bu Avusturyalı tinbilimci davranışlarımızın kökenini cinsel güdülerimize bağlamış, eğilimlerimızde cinsel dürtünün etkin bir rol oynadığını söylemiştir. Bu değerli bilgin sinirsel sağaltımlannda da psikanalizyöntcmini kullanarak olumlu sonuçlar elde etmiştir. Yine cinselliği yaşam felscfesinin en önemli bir öğesi gören Epiküryen bir akım da vardır antik çağda. İnsan için en biiyük iyiliğin haz ve zcvk olduğunu savlar bu düşün okulu. Bu düşüncenin babası da Epicıırus Epikiır'dür. Zamanla bu akımdan esinlenen hedonizm öğretisi olmuştur. Zira hedonizmin köku de ilkçağa dayanır. tşte bu düşünce yolaklan feıscfenin yanında Freuuizme de ışık tutarak tıp ve ruhbilimin deneyselliğinde bilimsel bir aydınlık kazannuşlardır. Böylece cinselliğin yaşam seriivenimizde en büyük bir paya sahip olduğunu anlıyoruz. Öyle ise cinsel eğitime ağırlık vermcnin çağdaş ve bilimsel eğitimin bir gereği ol duğu ve bunun sonucu sağlıklı ve mutlıı bir toplum yaratma ereği kendiliğinden meydana çıkmıyor mu? Sayın Tirali'nin öyküleri de beni toplum katmanlarındaki cinsel sorunları düşündürmeye götürdü ekonomik, sosyal ve psikolojik boyutlanyla. Bir de yazınımızda erotik öykiiler türiiniin realist örnekleriyle yer edinmcsini saptamam oldıı. Bctiğin ilk öyküsü "Buluşma"dır. Öykü, saat on yedidc otobüs durağında sevgilisiyle buluşmaya söz veren kızın, sevgilisi aynı satte durakta beklerken iki erkekle önünden geçmesiyle başlar. Duraktaki delikanlının ağzından öykü anlatılır. Birinci tekil ve çoğul olarak. (jeçrniş buluşmalar anımsanır, düşler sergilenir, kıza yönelik kızgınlıklar dile gctirüir. tkinci öykü "Büyük Cadde" başlığını taşıyor. Gerçekten bu cadde yaşayan, soluyan bir canlı varlık gibi boy verdi bende. Düşünen, duyan, konuşan sosyal bir varlık. Bir anac kuş gibi yavruları bildiği çocukları, kadınları, erkekleri, vitrinleri, sinemalan, pidecileri, lambalan, sokakları, tramvayları ve arabalan kanatlan altına almış sanki. Kırklı yıllardan bir kesit. O yılların birbelgcsel tanığı. Geniş zamanlı bir anlatınun ranatlığında okııyorum öyküyü. "(...) Sinema saatlerindc daha çok artan kalabalık, büyüklüğünden bir şey kaybetmez. Gidenlerin yerine ycnileri gelir. Ve çorapçı vitrinindeki afişin pembe baldırını, sıyrılan entari resmi altında sanki canlıymış gibi ağızlan sulanarak scyreden işsiz güçsüzler eksilmek nedir bilmez. Rcvü tiyatrolarında, gazinolarda yine yer bulmak imkânsızdır. Ancak vakit gece yarısını geçmelidir ki, Büyük Cadde suyu çekilen dereler gibi durgunlaşsın. Ama o zaman da, gündüzlere benzemeyen başka insanlar ortaya çı kar. Yaşlı kadınlar, vanlaıındaki genç kı/. larla, ıssız caddede aşağı vııkarı ılolaşırlar. (...) s. 15" Bu tablo bizi ckonomiden eğitime dek geniş bir yelpazedc bir diişün ve çözıim koyağına çekmiyor mu? CUMHURİYET KİTAP SAYI 491 "Atlanta Ban" öyküsünde dört arkadaş öykünün ana gövdesini oluşturuyor. Öyiçkili bir lokantada kafayı çekerler. Tarifkü, argo sözcük ve hitaplar bakımından siz muduluk içindedirler. Lokantadan çızengin. "Ayazlama, toka etmek, uçuştan kıp Beyoğlu'nun Büyük Caddesi'nin ışık vazgeçmek, tut biİmem neresinden vur yağmuru altında çalgılı gazino ve meyhaduvara vb." gibi. nelerine uğrarlar. Sonunda ışıklann loş ay"Pislik ve Kan"da, tramvayın, bir küdınlığıyla donaulmış Atlanta Ban'na kapaçük yoksul çocuğun ayak parmaklannı ğı atarlar. Burada Amerikalı gemiciler ve kesmesi öykülenir. Bir yanda mavi gökyütayfalar da vardır. Bunlar, yanlannda birer zü, bir yanda kanlı kesik çocuk parmakkadın, hem içer, hem dans ederler. Boşta ları. Ve çocuğun çektiği acılarla ilgili düşkalmış kadınlarla da bu dört kafadar yoler. Sayın Tirali bir başka sosyal yaramızı ruluncaya dek dans eder. Bira içmeyc başdeşiyor burada. layıp açılınca yanlanndaki kadınların git"Dünyada savaş vardı. Kentin ışıkları tiğini fark ederler ve "Biz kadın isteriz" dimaskelenmişti" diye başlıyor "Arka Soye tuttururlar. Birtakım hoş olmayan olaykak" öyküsü. Savaş ydlannın bu sıkıntılı iar meydana gelir. En sonunda yükselen kentinde Nuri ile arkadaşı lise son sınıf tansiyon düşer. Üç arkadaş gece yansı piöğrencisidirler. Bir otelde kalıyorlar. Bir yano çalan esmer arkadaşlarım barda bıgün bir pastanede oturduktan sonra dışarakıp Büyük Cadde'nin gizlerle dolu yan çıkarlar. Nuri on sekiz yaşın ateşi ve düşşamına kanşır. Oyküyü anlatan birinci teleri içinde Arka Sokak'taki geneleve gidin kil kişidir. Bu öyküyü okurken bohem bir bir gecelik kalmaya niyetlenir; ertesi saban yaşamın tatlı şırıltılan sanyor içinizi. otelde buluşmak üzere arkadaşından ayrdır. Bekleme salonunda mamanın gösterYapıttaki en özgün ve auı ilginç olan öydiği zayıf, dalgın bakışlı bir sermayeyle kü "Yirmibeş Kuruşa Amerika" adlı öykükalmayı kabul eder. Ve zemin kattaki odadür. Amerikan donanması gelip Boğaziya kapanırlar. çi'ne demirleKadın soğukmiştir. Bu sıratur Nuri'ye da iki scvgili karşı, kuru bir Kabataş'a doğağaçkütüğügiru yürüyüp kıyı bidir. Çünkü boyunca gemiyorgun, uykuleri seyrettikten suz ve hastadır. sonra geri döÖykü, bu kanecelderdir. Ne dınların acımagörsünler! lske sız ortamlardale ana baba güki acı gerçeklenü. Bir yanuan rini en çarpıcı da çığırtkanlar biçimde sergilibağınyor: "Yiryor. Kadının mibeş kuruşa çökkün, sitemAmerika! Ii kızgın sesi Haydi baylar, vicdanı sancıbayanlar, fırsatı 1 a n d ı rı y or. kaçırmayın! Onun bunun Yirmibeş kurııelinde sürekli sa Amerika!" bir cinsel zevk İki sevgili geri aracı, metaı dönmekten vazgeçip bir sü 1993 yılında, Plrazlz dekl dede evlnde. 50. sanat yılnı kut olarak kullanırü insanla mo layan, Clresunlu ve Ordulu sanatcı dosOanyia (üstte). Ece lan bir kadınla dengeli bir cintora binip Aynan ve Cemai Siıreya lle (altta). sel ılişki kuruAmerikan salabilir mi? Tek vaş gcmilerini yanlı, aşksız ve denizcilerini bir sevgi, sevgi görmeye çalımidir? Bir iki şırlar ve nhtıma zoraki ilişkidönerlcr. Anden sonra kacak aradan birdın uyur kalır. kaç ay geçmişUstclik ateşi tirki, Boğaz'da yüksek ve tüAmerikan geberkülozludur mileri yine göda. Nuri giyirünür. Bu arada nir, odada bir sevgiüler de ayköşeden bir köşcye volta rılmıslardır. Kız yeni bir atıp durur bir zaman. sevgili bulmuştur. Kızın Sonra koltuğa oturur, yeni sevgilisi delikanlı uyuklayarak sabahlar. bu kez davetiye bulmuş, birlikte gemileri gezmiş"EsnaP öyküsünde bir lerdir. Oykü, ilk sevgiligangstcr filmi gösterim sinin kıza yönelik ikınci deyken sinema karanlıtekil, birinci çoğul anlağında ııçarı genç kızuı o tımıyla kaleme alınmış. işe yatkın elleriyle arkaMektupsu bir anlatış bidaşı delikanlı Nusret'i naçimi egemen öyküde. sıl iki kez cinsel doyııma Bu biçemi betigln ilk öyıılaştırdığı anlatılır. Çarküsü "Buluşma"da da pık, sakat ve dengesiz bir görüyoruz. İlk okuyuşta cinsellik tablosu çizilir. öyküdeki alaysama haKişi bu öyküde genç cinvasını seziyor insan. Oysclliğinin marazi ipuçlankünün son tümcesi de bu havayı iyicc penı tüm sıcaklığıyla yakalayabiliyor. Ve cinkiştiriyor: "Amerikan gemilerini görüp sel eğitimin önemi kendıni bir kez daha gezmek, az şey midir canım..." gösteriyor. "CJecenin Üçii"de bir çapkınlık öyküsüdür. tki arkadaş kör kütük sarhoşturlar. St)luğu bir apartman dairesinde oturan arkadaşlannın yanında alırlar. tki çapkın da başlanndan geçenleri anlatır üçüncü arkadaşına. I Jacı ağalardan uzaklaşan iki kadınla nasıl yola çıktıkları, onlarfa kalacaklan bir yer arayıp bulamadıklan, spnra kadınların karanlıkta tüymcleri... Öykü birinci kişi ağzından anlatılıyor. Diyaloglar "Bir Çift Bacak" kısa bir öyküdür. Büyük Caude'de aylak aylak aşağı yukarı doiaşıp duran iki arkadaşın gözleri, önlerinde annesi mi, maması mı olduğu belli olmayan bir kadınla birlikte yüriiyen on dört yaş çağlarındaki kızm bacaklarına takılır. Peşlennden giderler, karanlık iyice bastırmıştır, sonunda ara sokakların birindc genç kız ve kadını yitirirler. İki arkadaşın kafasında sorular, kuşkular yalımlan maya başlar. Öykü, cinsel açlığın öykü sanatı ölcütleri içinde tipik bir sergilenişi. "Tarlabaşı Asfaltına Yağmur Yağıyordu"da yine çapkınlıklar, içkili, sevişmeli sahneler çiziliyor. Nuri'ylekendinden on yas büyük akrabası müzikli ve içkili bir buluşma ya da aşkevinde (randevu) kadınlarla sevişip eğlenirler. Özelliklc orta yaşlı, üstü başıTcokan, güzel dc sayılmayan kenar mahalleli kadmla üniversiteli Nuri'nin garip cinsel ilişkisi, öykünün belkemiğini oluşturur. Nuri, "Zürafa" öyküsünde de baş kahraman olarak karşımıza çıkıyor. Nuri, gençlik cinselliğinin simgesidir adeta. Biunçaltı dürtüleriyle, düşferiyle sürekli doyuma ulaşma çabası içinde görüyoruz onu. Büyük Cadde'nin yakınındaki bekâr odaşını arkadaşı Harun'la paylaşmaktadır. Üstlerindc, sacları lurlaşmiş bir dulla, yeni serpilmeye başlayan bir kız oturmaktadır. Bunlar kendilerini kardeş olarak tanıtmışlardır çevreye. Nuri gece, nereden geldiğini kestiremediği bir somya gıcırtısı duymaktadır. Sonra gıcırtının iistten gcldiğini anlar; ama uykusu kaçmıştır bir kez. Ancak sabalıa doğru uyur. Kapıcı kadın temizliğe geldiğinde uyandırır onu. Durumu anlatır kapıcı kadına Nuri. Kapıcı ka dın üsttekilerin kardeş olmadıklarını, o dul kadının yanındaki yeni yetmeyi sevdi ğini söyler. Böylece lezbiyen bir ilişki ortaya çıkar. Kapıcı kadın:"(...) o ak saçlı ka n, zürafanın da eli beratlısı!" diyerek sözünü tamamlar. Zürafa burada sapık sevgiyi simgeleyen kişileri belirten bir mecazi sözcük. "Karabiberinı"de bir apartman dairesini paylaşan bekâr dört arkadaşın kendi evlerinde içkili, müzikli bir gecenin üç dört saatini Dİr kadınla geçirmeleri anlatılır. Kadın gecenin bir saatinde gelir. Dört arkadaş da kafayı bulmuştur. Kadın hepsine de cömert davranır, hepsiyle de tek tek dans eder. Oyküyü simdiki zamanın üçüncü tekiliyle anlatan dördüncü kişi daha çok içtiğinden zil zurna sarhoştur. Kadını belinden yakalayıp öper: "(...) Ne cici şeysin sen öyle. Biber gibi sıcak. Karabiber. Karabiberim..." Oykü kadına ynkjştırılan bu benzctmeden alır adını. Oyküden yansıyan, gecenin kısa süren beyliğinden, belli bir sürecinden ısıldadığını algıladığımız bohem duygulardır. Işte Yirmibeş Kuruşa Amerika yapıtındakı öykiiler bunlar. Sayın Tirali erotik öykülerini sürdürüyor. Yaşlılığın cinselliğini de Çılgınca Şeyler öykü betifiinde okudum. Benzer izlekleri daha yetkin öyküleriyle önümüze koyuyor. Böylece cinselliğin yaşam serüveni mizdeki yerini bir ironi sarmalında tat alarak okuyoruz. Naim Tirali öykülerinde somut bir mantık, diri bir gerçekçilik vardır. Oykülerin akışında kendine özgü sanat incelıkleri gözeten bir duyarlılığı hissediyoruz. Çünkü öykülerinde klasik öykü planının uygu landığını görüyoruz. Örneğin: Sayın Tirali, Zürafa öyküsünde girişten sonra geliş mc ve düğümü iç içe olgunlaştırarak gerilimi yükseltiyor, sabahın oluşu ve kapıcı kadının gerçeği söylemesiyle ummadığımız biçimde çözüme ulaştırıyor olayı. Tirali öyküleri yaşamın içinden sesleniyor. Öykiiler olay ağırlıklı değil öyle. Do ğal yaşamın esintileri başarılı bir biçimde öyküleştirilmiş. Bir mimarın binasını ölçülü biçili kurması gibi Sayın Tirali de dili yerli yerinde kullanarak öykülerini oluşturmuş. Konuşma dilinin doğal canlılığı nı taşıyor öyküler. Sağlam, dum, açık bir Türkçeyle örülmüş tümü de. Tipleme ba şarılı. Kışilikler belirgin. Sonuç olarak insanın yaşamsal kalıcı yanlarını çiçekleyen bu öykiiler her zaman okurunu bulacak ve gündemde kalacaktır diyorum bcn. • (*) Naim Tirali, Yirmibeş Kuruşü Amerika, YÖN Yaymalık I.tJ Ştt (Kapak Tasanm Arüan Kılıç) Dördiindi \\a\mi, 199S. SAYFA 7