Katalog

Son zamanlarda medyaya ilişkin kitaplar revaçta. Bunlardan biri çeviri dördü telif beş kitapta, etikten TürkYunan Dasınının kıyaslamalı tahliline, içerik söyieminden însan Hakları vc Kürt meselesine ve haber yazma tekniklerinc dcğiniliyor. RAGIP DURAN edya, özel olarak da yazılı basın Türkiye toplumunu vakından ilgilendıriyor. Gerek bizzat gazetcciler gerekse akademisyenler, "iletişim çağının" bu garip aygıtını irdelemeye, tahlil etmeye, anlamaya çahşıyor. Fikir geliştiriyor ya da gözlemlerini aktarıyor ve tüm bu düşünsel erkmliklenni de okurlarla paylaşmak için kitaplar kalemc alıyor. Kuşkusuz bıı son derece yararlı bir gelişme. Hele yakın zamana kadar çeviri ağırlıklı kitapların çoğunlukta olmasına ve bunlann teorikakadernik yörılerinin ağır basmasına rağmen yakın dönemde yerli, telif eserlerin de boy göstermesi ayrıca seviııdirici. Medya gibi tüm toplumu, tüm siyascti, tüm ckonomiyi ilgilendiren bir konuda çalışmaların yayınılanması, özellikle kamuoyunu medyaya karşı uyanıklığa davet etmek için yol, yöntem öneren yazarların eserlerini okurlara ulaştırma çabası, mcdya vc iletişim konusundaki tartışmaları zenginleştirmesi açısından da önemli. Son zamanlarda elime geçen beş kitabı kısaca tanıtmaya çalışacagim. Medva hakkında bes kitao Ayrıntı'nın bu kitabı, aynı içerik ve yöntemi Türkiye medyası üzerinde ııygulayacak olan akademisyen ya da profesyonellcri telif bir incelcmc yapnıaya hatta tek bir makale yazmaya bile teşvik ederse (ki bence eder) işlcvini ycrine getirmiş olacak. Bayram Ayaz'ın Belge'de çıkan "Türkiyc'dc Insan 1 lakları ve Kürt Sorunu Örncğinde Türk BasınıMilitarizmDcvlctBasın llişkisi" (2) başlıklı incclcmcsi, beş kitap arasında en çok ilgi çekeni. Gazetecilik eğitimi görüp ayrıca öğretmenlik yapan yazarın yaklaşık 15 yıldır yurtdışında yaşaması, kaçınılmaz olarak kitabına da yansımış. Ayaz, yabancı bir vakfın desteklediği analitik bir basın taraması projesinin sonuçlarını değerlendirmiş. MartNisan 1998 döncmindc Türkiye'de lnsaıı Hakları ve Kürt meselesi konularında ya şananlann beş biiyük Türk gazctesinde nasıl aktarıldığını ayrıntılı olarak incele miş. Yarıakademik yarı mesleki olarak nitelenebilecekproje, araştırma yöntemleri sayesinde, Türk basınının bu iki hayati konuyu nasıl işleyip yamıttığı konusunda ayrıntılı bilgi sahibi kılıyor okuru. Ayaz, Türk basınındaki söylcm tahlilini, siyasiideoloiik çerçeveden koparmadan gerçekleştirdiği için, sıradan ve meslekiteknik düzcylc yctinmiyor. Tüm haberle ri, biçim, yöntem, fotoğraf, mizanpaj, sansür, etik, dil, çifte standart gibi kriterlere dayanarak gözden geçiriyor. Ayaz'ın kirabının bir başka oluııılu yanı, proienin değerlendirme aşamasında kullandıgı hammaddeden de (kupürlcr, dökümıcr) örnekler sunması. Projenin teması (tnsan Haklan vc Kürı meselesi), incelenen medva organları (5 büyük gazete) ve süresi (2 ay) sınırlı olunca ortaya somut bir sonuç çılcıyor. Türk medyasının bu iki canalıcı konuda okurlarını manipüle ettiği , haberleri tahrif ettifii ve haberleri gizle diği somut olarak anlaşılıyor. Tüm bu girişimlerin siyasalidcolojik gerekçe ve kökenleri de kimi zaman doğnıdan kiıni zaman satır aralarında veriliyor. Ayaz'ın kitabında takıldıgım noktalar da oldu: "Tarafsız" ve "hümanist" sözcüklerirıi özel likle başlarda çok sık ve kimi zaman yanlış olarak kullanıyor. Yazılı basının gücü inkar cdilemcsc de Türkiye'de k amuoyu oluşturmak açısından Tv'nin gücü belli iken, Ayaz'ın bu konuya çok az değinmesi, cksiklik. Yazarın u z un yıllardır yurtdışında yaşaması Türkç esi n i de etkiIemişe bcnzcr: Satelit, sendrom, Saray Kitap lığt'ndan M foan haklan ve Kürtler ignore, maksimal, instromentalize, identifite (?), defensiv, yazı işleri rcdaksiyonları, rubrikli... gibi Türkçe olmayan söz cüklere rastlıyoruz.. îçcrik itibariyle, "Kürt kökenli muhabir' meselesi tartışmalı. Ayaz'ın haklı olarak, hazır bir formülü olmadıgı için, sorıma çözüm olarak ancak genel demokratik, barışçı, etik kurallara saygılı, do|*ru ve dürüst bir gazetecilik öneriyor. Ayaz'ın bu çalışması, bundan sonra yapılacak çalışmalara başlangıç oluşturması açısından başarılı. AncaK DU tür çalışmalar, akademisyenmedya profesyoneli ikilisinin kimi zaman okur desteöiylc birlikte gerçekleştirmesi gereken ekip çalışmaları olduğu için bundan sonraki yayınlann kolcktit ürün olması bcklcniyor. Dokroralı gazeteci aynı zamanda Avrupa Gazetcciter Birligi Yürütmc Kurulu üyesi L. Doğan Tılıç, doktora çalışmasını "Utanıyorum ama gazeteciyim Türkiye ve Yunanistan'da gazetecilik" (3) başlıklı çalışmasını yayımlarken konuya ayrıntılı ve uerin bir bakış öneriyor. Tılıç, hem pratisyen hem teorisyen konumunu bu iki alandaki bilgi ve deneyimini birleştirerek iyi değerlendiriyor. Yazar, gazetecilik tcorisinin hayatta nasıl uygulanamadığını da anlatarak bir Türk gazctecisi olarak ncdcn utandı^ını da göstermiş oluyor. Kitap, özellikle tletişim Fakültelerinin ögrencileri açısından çok yararlı, çünkü "Medya ve iletişim çalışmalarında kuramsal yaklaşımlar", "Gazetecilik ctiği" bölümleıinde de, diğer medya kitaplann da da ele alınan yakJaşımlar hem akademik hem dc pratik düzeyde irdeleniyor. Sonuç olarak Türkiye'de yapıldığı şckliylc gazetecilikten utanan Tılıç, hiç de ııtanılmayacak bir çalışmayla çıkmış okurun karşısına. Kürşat Bumin'in tletişim'dc cıkan 'Medyakro nik' (4) başlıklı kitabı daha önce Yeni Şafak gazetesinde yayınılanan nıakalelerin dcn oluşuyor. Gazete yazısının kimi zaman sıcaklığını içeren yazılarda yine gazete yazılarına has yüzey Utanyorum Aynntı'da çıkan "Medya ve Gazetecilikte Etik Sorunlar" (1) başlıklı kitap bugünkü Türkiye medyasını da yakından ilgilendiren temel konulara eğilen teorik ağırlıklı olmasına rağmen, fikir geliştiren makaleler derlemesi. 11 temcl konuya eğilen makaleler arasında, "Piyasada gazetecilik yapmak" ile "Gazetc sahiplcri, cditörlcr ve gazeteciler" başlıklı makaleler, Türkiye açısından da güncel. Gazcteciler Ccmiyeti nin son zamanlarda yoğun bir şekilde üzerinde durduğu etik mcsclesi hakkında da "Gazeteciler icin davranış kodlan" ve "Mahremiyet, aleniyet, siyaset" başlıklı makaleler, TürkiyelngiltereDünya kıyaslamasını yapmamtzı sağlıyor. Terörizm ve savaşa ilişkin habertUik konusundaki yazılar da Türkiyc'deki hem gazcteciler ncm dc okurlar açısından yararlı. Kuşkıısuz kitabın çeviri olması ve esas olarak Ingiliz uazcteciliğini anlatması nedeniyle her fikir ve uygulamanın birebir Türkiye medyasına uyarlanması söz konusu değil. Âncak kitapta aktarılanlar Türkiye medyasının yönctici vc çalışanlarına, tabi bu arada işverenlerine de, ufuk açıcı bilgiler sunuyor. Çeviri konusundaki titizliği ile tanınan Aynntı Yayınlaıı bu kez çok parlak bir sınav verememiş. îletişim I'akültesiııde akademisyen olan cevirmen ile bir medya profesyoneli akademisyenin yayıma hazırladığı kitapta, "Editorya", "Lider yazar", "Haber odası", "Kamu şirketleri", "3.5 inçlik yazı" gibi Tiirkçe olmayan teknik deyimler var. Ana likri bozacak çeviri hatalarına rastlamadım ama Ingili/. basın terminolojisindeki birçok deyimin Türkçe'de farklı karşılıklan var, olmayanları olduğu gibi, yani kelimesi kelimesine çevirmektense, anlamını aktarmak, yabancı dil bilmeycn okur açısından dalıa yararlı olabilirdi. îngıliz mcdya cleştiri ekoliinün önemli bir özelliğini dc barındıran kitap, Latin ekolünün medyayı siyasalideolojikkültürel kürcnin bir parçası olarak elc alan anlayısina her zaman yaklaşmıyor. tngiliz ler, dana somut, daha seçici ve incelcmc alanı daha dar bir tahlil yöııtemi kullanıyor. CUMHURİYET KİTAP SAYI 459 Edk sorımlar sellik isc pck yok. Bumin.mcdyanın olay, olgu ve Hkirleri aktarırken, onlaıı nasıl işlediğıni, daha dogrusu nasıl tahrif ettiğini, bozduğunu, eğip büktüğünü, hem medya hem de ele alınan konu hakkındaki bilgisiyle yo ğurup, eleştirelsorgulayıcı bir mantıkla anlatıyor. Kimi zaman alaycı kimi zaman gülümser bazen de kızgın bir üslupla, mcdyanın yarını ve çeyrek gcrçeklerini çözmeye çalışıyor Bumin. Mcdya eleştirı sinin ötcsinde, mcdya dili çözümlemesi, medya dil ve söylem tahlilini, siyasi eleştiriyle birleştirin işin fclscfi yanına da dcğincn yazar, salt medyayı değil, medyayı yönlendiren anlayış ve kurumları da hedef alıyor. Tirajı yüksek olmayan bir gazetcdc yayımlanmış olan bu makalelerin bir kitapta derlcnip toplanması, gazeteleri okumamış olanlar açısından yararlı. Bumin, sivil toplumcu, özgürlükçü, liberal bakış açısıyla, devleti ve medyayı yönetenlcrin ipliğini pazara çıkanrkcn, bir düşüncc yöntemi, bir sorgulama şekli de geliştirmiş oluyor. Bumin'in kitatında cıikkat çeken önemli bir yan da lslamcı bir gazetede yazmasına rağmcn, kendi gazetesini ve diğer lslamcı gazeteleri özgürce eleştirebilmesi. Zamanında radyoda sabahları bastn taraması da hazırlayıpsunmuş olan Bumin, halen Samanyolıı TV'de Ali Bayramoğlu vc Etycn Mahpuçyan'la birlikte düzeyli bir tartışma programı ya pıyor. Mcdyanın bir araç olarak cleştirisindcn çok, medya üriinlerinin içeriğine antimedyatik bir bakış atıyor Bumin. Tartışmak için zengin bir kitap... Yine bir gazctecieğitmen, Atilla Girgin, "Haber yazma teknikleri llaberci adayının el kitabı" (5) başlıklı kitabında işin ayrıntısına girerek, gazeteciligİn en önemli unsum olan haberin üzerine gidiyor. Girgin'in kitabının olumlu yanı, haberi anlatırken, son derece somut ve örneklere dayalı olması. Eksik sayılabilccck yanı ise bu dar çerçevede yani salt teknik ve mesleki bakış açısıyla sınırlı kalması. 1 Iaberin ardındaki siyasal ideolojik kültürel ve özellikle deekonomik iktidarkonularına yeterince değinmeyen Cîirgin, bclki dc altbaşlıkta bclirttiği üzcre stajycr gazctccilcrc scslcndiği için, konuyu bu şekilde ele almış. Yerli ve uzun yılların ga zetecilik ve cğitmcnlik dencyimlcrinin uirikimi olması açısından değerli bir kitap. Yine de bundan sonra "haber" olgusunu, teorik vc pratik olarak, siyasal ideolojik politikkültürc! vc ekonomik boyutları içindecle alan, irdeleyen, çözümleyen ça lışmalar beklcniyor. Üstelik "Haberci Adaylarına" değil, profcsyonel habercile rc yönelik olarak... • (1) Medya ve Gazetccilikte Etik Sorunlar/ A Rclsey vc R Chadıvıck/ Çcvi rcn: Nurçay Turkoğlu/ Aynntı Yayınları/ Istanbul ll)9H/ 221 s (2) Tijrkiye'de tnsan Hakları ve Kürt Sorunu Örneğinde Türk Basını/ liayram Ayaz/ Belge Yaytnlart/ \uanbul Mayıs 1997/ 319 s. (3) Utanıyorum Ama Gazeteciyim, Türkiye ve Yunanistan'da Gazetecilik/ L Doğan Tılıç/ llctıym Yayınları/ \\tan Inıl 199H/V)2 \ (4) Medyakronik/ Kürşa/ Bumin/ llc tışım Yayınları/ îstanbul 199S/254 \ (5) Haber Yazma Teknikleri (Haberci Adayının El Kitabı )l Atilla Gırgın/ \nktlâp Yayınları/Utanbul 1998/ 151 s. SAYFA 15 Haber yazma Medyakronlc