Katalog

Emre Kongar'dan "21. Yüzyılda Türkiye" Toplum. Toplumbilim ve Modeller ARUSYUMUL mre Kongar'ın 21. Yüzyılda Türkiye: 2000'li Yıllarda Türkiye'nin Toplumsal Yapısı adlı kitabı son zamanlarda Türkiye'de örneğini pek görmcdiğimiz makro düzeyde oıdukça kapsarnlı bir sosyolojik çalışmanın örneği ve kuramsal bir model denemesi. Kongar bu kitabında üsmanlı'dan bugünc, bugünden geleceğe Türkiye'yi değişik yönleriyle inceliyor ve Türkiye'nin geçirdiği ve geçirmekte oldıığu dcğişim süreçlerini rarklı yönleriyle ele alıyor. Kitap ncm Kongar'ın geliştirdiği kuramsal bir modele dayanıyor, nem de bu model ampirik verilerle destekleniyor. Türkiye iizerine yapılmış araştırmaların geniş bir bölümünün yazar tarafından kullanılmış ve tenıel göstergclcrlc ilgili istatistiklerin tek bir kitapta toplanmış olması, kitabın önemini dana da artırıyor, cscrc sosyal bilimciler açısından bir başvuru kitabı olma 5ini kazandırıvor. E Kongar kitabında Osmanlı'dan bugüne, bugünden geleceğe Türkiye'yi değişik yönleriyle inceliyor ve Türkiye'nin geçirdiği ve geçirmekte olduğu değişim süreçlerini farklı yönleriyle ele alıyor. Kitap hcm Kongar'ın geliştirdiği kuramsal bir modele dayanıyor, nem de bu model ampirik verilerle destekleniyor. düşünec 'cğer geçcrli bir düşünce yöntemi, yaklaşımı ise, düşünce' alanında da manevi değerler' alanında da 'inanç dünyasında da geçerli olmak zorundadır' diyor (Feridun Andaç'la söyleşi, Cumhuriyet Kitap, 12 Kasım 1998). Kongar toplumsal değişmenin yönünün önceden belirlenmiş olduğu fikrine, yani tarihsel determinizme de karşı çıkarak, değişimin yönünün öğeler arasındaki etkileşimin şek line bağlı olarak hiç beklenmedik doğrultulara da kayabileceğini söylüyor yani toplumsal değişimin doğrıısal olmadtğı nın altını çiziyor. Geliştirdiği vc evrensel geçerliliğe sanip olduğunu söylcdiği kuramsal modelle ilgili yukarıda belirtilen Weberyen kısıtlamaları yaptıktan sonıa, Kt)iıgar modelindeki bağunsız değişkenler arasındaki etkileşimin mutlaka bir ta rihsel çerçeveye oturtulması gerektiğini vurguluyor. 'Modelimiz, aneak tarinsel açıdan ele alındığında biranlam kazanır. Her öğenin tarihsel gelişimi ve öteki öğelerle olan diyalektik ctkileşiminin tarihsel niteliği dikkate alınmazsa model bütün geçerliliğini yitirir' (s. (S82) dıyor. Bir başka deyişle, her toplumun bir kendine özgülük, tarihinın belirlediği bir tekil gerçeklik içerdiğini, aneak bu tekil gcrçekler göz öniine alınıp modele yedirildikçe modelin geçerliliğini koruyacağını söylüyor. Bu kayıtlama ile kurduğu mo del tarihçilerin 'covering law model' olarak adlandırdıklan nıodeli çağrıştırıyor. Bu model, tekil olayları, onların özgüllüklerini reddetmeden açıklama yaklaşımını benımsiyor. Ancak buradaki özgül lük iddiasına ihtiyatla yaklaşmak gerekivor, çiinkü model özgülliik iddiasında bulunsa tla yine tekil gerçeklerin genel ilişkilerle, yani nedensellik ilişkileriyle açıklanabileeeğini varsayıyor. Kongar'ın geliştirdiği model yukarıda bahscdilen moıleleyaklaşmakla birlikte, o modelin aksine toplumsal değişimde aktörlerin rolünü yadsımamakta, Atatürk, Inönü, Bayar, Menderes, Gürsel, Sunay, Demirel, ()zal gibi liderlerin kişisel özcllik ve eğilimlerinin de toplumun biçimlendirilmesindeetkili olduğunu kabul etmekte, ancak son tahlilde bu önderleri yaratan süreçlerin, toplumun temel niteliklcriyle bağlantılı olduğunun altını çizınektedir (s. 675). Kongar eylem teorilerine, yorumsamacı yaklaşımlara ve bir ölçüdc bu yaklaşımlara dayanan post modernist kuramlara karşı çıkmakta, toplumsal değişimi DClirleyen etkenler konusunda, pozitivist yöntcmin aktörü yapısal faktörlerin belirlediğini söyleyen ve ona bu faktörlerden bağımsız bir özerklik tanımayan yaklaşımı benimsemektedir. Bununla birlikte yazar klasik pozitivistlerin gelecek hakkında nedensellik ilişkilerine dayanarak yaptıkları çıkarsamalar ve kehanetler konusunda daha çekingen davranmaktadır. Oncğin bu konuda. 'Doğru verilerle (pozitivist bir vöntemle) incelediğimiz tarihi ve giinceli, 'diyalektik' bir biçimde yorumladığımız zaman, hem tarihsel, hem güncel, hem de müstakbel gerçeğe, daha kolay ulaşırsınız' demekre ancak, Türkiye ile ilgili, kitabına almadığı, çeşitli senaryolartn hangisinin gerçeKİeşeceği konusunda kesin yargılar dilegetirmckten kaçınmaktadır. (Feridun Andaç'la söyleşi, Cumhuriyet Kitap, 12 Kasım 1998). Birçok kişi tarafından benimsenmese de, yorumsamacı ve postmodemist yaklaşımlann sosyolojiye kazandırdığı açılımları ve daha önce yok sayilan olgu ve süreçlerin varlığını ve önemini su yüzüne çıkardığını ve toplumsal süreçleri anlamamızda sağladığı katkıyı göz ardı edemeyiz. Modellerin geıekliljği sosyal bilimlerin gclişmesi açısından yadsınamaz, ancak evrensellik iddiasında bulunan toplumbilimsel modellerin değişik tonlumlan açıklamak konusunda ua geçeffi olduğu ampirik bulgularla desteklenerek gösterilmelidir. Bu yüzden Kongar, dünyadaki tiım toplumların yapı ve değişme sü reclerinin incelenmesi açısından evrensellik arzetiğini iddia cttiği modelini, karşılaştırmalı tnetodu kullanarak deneye tabi tutmalıdır. Bu hem Türkiye deneyiminin tikelliği/tümelliği konusunda bizlere daha razla fikir verecektir, hem de değişkenlerin farklı etkileşiminin nasıl sonuçlar doğurduğunu görmemizi sağlayacaktır. Sanıyorıım Kongar gibi donanımlı bir bilim insanı ve entelektüelin bunu yapması zor olmayacaktır. Türkiye'nin sorunları ile ilgili kafasın da belli modellerin var olduğunu belirten Kongar, bunların tartışılması için vaktin henüzerken olduğunu söylemektcdir (Feridun Andaç'la söyleşi, Cumhuriyet Kitap, 12 Kasım 1998). Bence Türkiye, hem tartışmakta, hem de sorunlannın çözümü konusunda modeller üretip ııygulamakta geç kalmaktadır. Tartışmaya açılmayan çözüm önerileri; genel geçer yargılara dayanan, eleştirel düşünceden nasıbini almamış vasati düşüncelerin, günü kurtarmaya yönelik politikaların varlığını sürdürmesine ve toplumda kabııl görmesine neden olmaktadır.» 21. Yüzyılda Türkiye2000'li Yıllarda Türkiye'nin Toplumsal Yapısı / Hmrc K / Kcmzı Kıtahcvı / 725 f PENCHREDEN (fiirler) CAROL MOLDAW turkçesi: Nr^lh Onur İKİ ATEŞ ARASINDA (se naryo) AHMF7 HAMDİ TANPINAR OVA BÜSBÜTÜN SİS (şiirler) AHMHDİ.AMIU ii: Zahı a DrmirclSoblıı Babtlı ÇtN'DEN PERU'YA OUNYA İ>!IRI FRINDbN ÇhVlRlLLR . . Cf vjı Ç ap a n Kongar üç temel değişken dış diinya, ideoloji ve sınıflaşma üzerine geliştirdiği kuramsal modelinde tonlumsalyapı ilc toplumsal değişmeyi birlikte ele alıyor, iç dinamik öğeleri ile dış dinamik öğelerinin etkileşmesinin sorunlar ve süreçler üzerindeki ctkilerini irdeliyorvegeleceğcyönelik çözümlemelerde bulunuyor. Kongar, 21. Yüzyılda Türkiye'yi biçimlendirecek en önenıli süreçleri küreselleşme, kcntleşme ve demokratikleşme süreçleri ve avnı yüzyıl Türkiyesini yönlendirecek güçleri de büyük sermaye, askeri bürokrasi ve Amerika Birleşik Devletleri olarak belirliyor. Kongar'ın modelini dayandırdığı üç îemel değişkenden dış diinya, tarihsel süreçleri, çevre koşullarını, diğer ülkelerleolan ilişkileri ve küreselleşmeyi; ideoloji Türkler'in, üsnıanlılar'ın tarih içindeki devlet anlayışını, geleneklerini, kültürlerirü, Batılılığı, Atatürkçülüğü, Siyasal Islamı ve ayrılıkçı etnik hareketleri, smıflaşma ise çesjtli süreçleri kapsıyor. Yazar bu değişkenlerle güçleri ele alıp tarihsel, toplumsal, siyasal süreçler hakkında saptamalar yapıyor ve öngörülerde bulunuyor. Kongar; Türkiye'nin toplumsal değisimini açıklamakta genel modellerin kulfanılmasının da, Türkiye örneğinden hareketle tıimel genellemelere gidilmesinin de yanıltıeı sonuçlar doğuracağını, 'Türk deneyini evrensel modeller kurmakta kullanmak' kadar 'evrensel modelleri Türk deneyini açıklamakta' kullanmanın da sosyal bilimcileri yanılgılara sürekleyeeeğini belirtmekte, ancak aynı zamanda kendi geliştirdiği üç temel değişkenli top lumbilimscl modelin kuramsal olarak evrensel olduğunu üeri sürmektedir: 'dünyadaki bütün toplumların yapı ve değişme çizgileri bu üç temel öğe çerçevesinde çözümlenebilir' (s. 681) demektedir. Ancak Kongaı geliştirdiği modelinde bu öğlereden hiçbirine belirleviei bir rol yiiklemcmekte, mekanik ve tek tarafiı nedenscllik ve nedensel bircilik yerine toplumsal yapı ve değişimde nedensel çoğulculuğu vurgulamaktadır. Modelini oluştu ran öğeler arasındaki diyalektik ilişkiye dikkat çeken Kongaı, her bir öğenin ötekileri ctkilcdiği gibi, onlar tarafından da biçimlenebtleteğini ve bu diyalektik etkileşimde her bir öğenin agırlığmın zaman ve nıekâıı icerisinde değişiklik gösterebileceğini belirtiyor. Bıırada diyalektigin sadece Marksist anlamda tleğil I legelyen anlamda da gcçerlı olduğunu vurgıılııyor Diyalektik SAYFA 12 Dış diinya, ideoloji ve smflaşma MANİTU'NUN SESI (iiirter) CAĞDAi. AMERİKAN KIZILDER1LI l u ı k ( f M . t r g ı n Kopatan TAO I'E CHING { a n la m 11 e ya $a m be 11£>\ LAO luıkioi; TZU Murul Alpar 41 AŞK ŞltRİ (snrlrr) ERICH t u t kt, e s ı. Çözüm modelleri FR1ED i r zR H il m i TİLKİ ( a ıt I (i t t ) D.H t ü r ht, v \ i I AWRENCE ( ıı } k u n B u h t <• l RUZGARDA YAPRAKLAR (S ii r I e ı ) A DO N IS / u t h i. c s t M e 11 n l ı n d ı h ı t BAŞL1KSIZ OLABİLİR (ftirlrr) VVISLANVA furfcçcsiA gnie s z k a SZYMBORSKA N e ş e T a l u y Y u c e Ayjrn Lv t k o I \ t a n b u l Akaretler Spor Caddesı BJK Pla/a B Blok Nu.92 Zemin Kat Beşıktsş 80680 Istanbul Tel. 0212/227 97 77 (pbxl Faks 0212/227 97 57 (pbx)