Katalog

Dr. MUHSİNE HELİMOĞLU YAVUZ itolojik anlatılar, masallar, efsaneler; diinya halk kültürlcrinin orrak düs ıımaklaııdıı. Bıı ırmakların hepsi,ortak bir denizc dökülcrek, büyük vc görkemli bir okyanus oluştururlar. Bu alaııla ilgilencn bilimadamlan, bıı görkcmli okyanıısun kıyısındıı dıırup, ondaıı aldıklarıdaııılalan incelcyerek,bııokyanusu tanımak vc tanıtmak için pösteki sayar gibi iğncyle kııyu kazar gibi biiyük bir sabırlii didinip dururlar. Sonra saydıkları bıı pöstekilcri niıleştirip, mitolojidcki "Altın rost'u, masallarm "Kaknüs'ünü, "Si murg'unu, elsanelcı in "Dragon'unu oluşrurıırlar. Değerli biliııı adamı, güzcl insan, sevgili dost Mctin And işre bıı iğneyle kuyıı ka zan, biliııı adırıa sabırla pöstcki sayan, sonra da hcr biri eşsiz birer hazine değerinde eserler yayımlayan, ülkemizin yiizakı aydınlarınm önde gelenlerindendir. ü hcr nc kadar önde görünmemeyc çok özen göstcrsc dc yine öndedir. Doğal bir tiyat rı> dckorunu andıran evinin salonunda kitapları, kasetlcri, plakları irindc bir "Bud ha" gibi oturur vc bu kutsal uğraşısını sürdürcrck, ürctipyararır. Akbaıık taraiından hcnüz yayımlanan "Minyatürlcrlc Osmanlıtslam Mitologyası" kitabıyla 45 cscrdcn oluşan bu yaratı zincirine altın bir halka daha eklcdi ve bıı altın halka, yine ülkemizin yüzaklanndan olan bir başka değcrli kültür adamına, sev gili Talat Halman'a, kırk yıkn hatırına..." î lani o ayağımıza dcmir çarık giyip, elimize demir asa alarak ovalardan scl gibi, tepelcrdcn yel gibi aşıp, bütiin diinyayı d o Iaşarak aradığımız vc nc yazık ki bir türlii bulamadığımız "gcrçek dostluk, bıı olsa gerek diye düşünüyorum. Bu ncfis kitabı, Talat Bcyle önümüze koyup ycni doğmuş birbebeği okşargibi dikkatle, sevgiyle, gururla vc saygıyla okşadık. Sonra da istcnirsc ülkemizde de miikemmel işlerin yapıla bileceğinin kıvancını duyduk. Talat Halman'ın ranımıyla "bir rönesansinsam"olan Mctin And, kitaba yazdıöı önsözc şöyle başlıyor: "Bıı kitabın başlığında 'minyatür', 'üsmanlı' vc 'Mitologya' üçlüsii bir araya gclmcktedir. Yazar oıı üçîüye çok yakın bir ıJgi duymaktadır. Bir Rönesans insanı Mctin And'dan yeni bir araştırma M Minyatürlerle Osmanlıİslam MitoloBvası ma dalında bilgiyi vc bilimi bclirlcmcktc, her bilim dalı için bu dalın sonıma konan bir ck olarak kullanılmaktadır. Ancak nc var ki, mithosları sistemlcştiıvn, irKclcvcn mitologyaya da ck olmuştur. (iidcrek mithos, cpos vc logos birleşmişlerdir." Kitabın, "İlk Insan: I Iz. Adcm" böliimünden, bazı ilginç bilgilcr: "I',vrcnin ya ratılışında önemli bir kesim, ilk insamn yaratılı^ıydı. Bıı konu biiriin kiiltüılerdcçe şitli mitoslarla anlatılmıştır. Bunlardan biri, hcm crkck hem dişi <^lan iki cinsiyctli bir kaynak olarak dagörülıniiştür. Mitologyada kadm yalnız kadın dcğildir, kadında kozmolojik bir ilkc vardır. Kiıni küllürlcr de ya iki cinsiyctli ya da bir yıl crkck, crtc si yıl dişi de olabilir: listonya mitologyasında olduğu gibi. Attis, Adonis, Dionisos gibi bitkisel tannlar tla iki cinsiyctlidir, Kibelc gibi yüce annclcr dc öylc. I Iindistan'da Şivakali ikilisi tek bir varlık gibi göstcrüir. tran'daki sonsuz zaman tanrısı Zervan bir ikiz yaratmıştır: Ahura Mazda vc Ahriman (Yczdan vc Ehriman) iyilik tanrısı ilc kötülük, ya da aydınlık vc karanlık tanrıları. Çinlilcrde görülen bıı ikilik bir varhkta toplanmaktadır. Bu ikiliöin tck varbk oluşu daha sonra çirtlcr olarak ortaya çıkmıştır. Buna paralcl olarak ilk inşan da çoğu mitologlarda iki cinsiyctlidir. Örncj*in lskandinav mitologyasındaki liıisko gibi. Daha sonra Hindistan'da Yama ilc ikizi Yemi, ya da bunların tran'daki karşılıkları Yima ile Yimag ya da Maşiag ve Maşiaynag gibi. Eski 1 laham öğretilcrine gö rc ilk iki cinsiyctli Adem, Havva ile sın sırtaydı, birbirlerincomuzlarından bağhydı lar. Tanrı bunları ikiyc ayırdı, böylccc I lavva do^dıı. Bir başka öğretiye göre sağ yarısı Adem, sol yansı Hava idi, Tann bunları ikivc ayırdı." Kitapta, tennetten kovulaıı Adcm'lc Havva'nın dünyatla nercye indiklcri vc buradaki yaşamları üzerinc de şu söylcn ccyc ycr verilmiştir: "( )nlar, bir cuma günü yere indıler. tndikJcri ycr I lindistan topraklarıydı. Onların ccnnctten getirdiklcri kokular, buraılaki ağaçlara sinmiştiı. Bu söylenccye görc isc Adcm, 1 lindistan'da bir dagın üzcrine, 1 lavva ise Cidde'ye in diıilmişlcrdi. Sonra Adem onu arar vc bııluşurlar. tlk kcz orada birleşirlcr. Bulııs tuklarıyereAıalatdcndi. İkisi tlcçıplakoldıı^undan, Tanrı sckiz çift hayvan göndcı di. Bunların bir çifti olan koçu kcstilcr. Havva bunun yününü cğirdi, bundan ku maş dokudular. Bu kumaştan Adcm'c bir cüppc, Havva'ya da gömlck vc başörtüsü yaptılar. Onlarccnnetten ayrılırkcn, buradaki nesnclcrdcn ömekler aldılar. Adem'in cennetten getirdiği kendi boyuna uygun, on mctrclik bir asası vardı, ayrıca bir saban ve başka nesncler de getirmiştir. Tanrı sonra ona örs, çckiç, kcrpctcn gibi araçlar gönderdi. Bulduğu dcmir kazığı critip, bundan bir bıçak yaptı. Sonra da bir rı rı n kıırdıı. Ccne yere indirildiğinde, beraberiııde otuz çeşit mcyvc gctirmişti. Bunların onu kabııklıı, onu çckirdekli, onu da hem kabuksuz hem çekirdcksizdi. Cicnc getirdiklcri arasında bir kcse buğday vardı. Bir baska söylenceye görc (>ebrail ona ycdi bııgaay rancsi getirmişti. Bunların her biri 180dir hcm ağırlığınuaydı. Bunları ckti, biçti, harman edip iki taş arasında öğiittii, bıı undan hamur yaptı, Cebrail'in gctirdigi taş ilc demiri birbirinc vurarak ateş çıkarıp bunları külde pişirip ekmek yaptı. Adem, yeryüzündc yaşayan cinlcrin, evcil ve yaban hay vanlartn,Tkuş ve başka nesnelerin hükiimdarı oldu." Değerli bilim adamı, güzel insan, sevgili dost Metin And bir nazine değerinde olan bu kitabını bana, "Masal Anası Dostum, Sevgili Mııhsinc'yc bir masal kitabı" sözleriyle imzalamış. 1 laydi, dünya de^er bu hazineyi hcp birliktc okuyalım ve başta Metin And olmak üzere, onu yaratanlara yürcktcn tcsckkür edelim. Bu kitapla oünyamız biraz daha varsıllaştı, biraz daha aydınlandı ve biraz daha yaşanılırkılındı... • CUMHURİYET KİTAP SAYI 428 Hk Insan: Hz. Aoem Akbank tarafından yayımlanan "Minyatürlerle Osmanhîslam Mitologyası" Metin And'ın 45 eserden oluşan yaratı zincirine altın bir halka daha ekledi. 7. Böliim: Ulu Kişiler Mitologyası. I Iz. şenligi ilc karnavaJ benzeri sevinç, çılgınMevlana, Mucizeleri, Sema ıık dolu eğlctıccli törcnlcrlc kutlanır. Buna karsın ^ii dünyasında Muharrcm ayı yas 8. Böliim: KlasikAsk Itikâyeleri. Yusufayıdır, özclliklc ük on günü." u Züleyba Kaynakça bölümüne gelince şu açıkJa Yine aynı böliimdc, mitologya konusunmayla karşılaşıyoruz: "Bu kitabın öııemli da ise bazı saptamalarsunlardır: "Mitologbirozclli^i, dipnotlarına ycr vcrilmeyişidir. ya'ya gelince; burada bunıın kapsamlı taBu, yazann kırkaltıncı kitabıdır. Şinıdiyc nımını yapmak, ycr darlı^ı bakımından kadar bu kitapların hcmcn tümündc, dipzordur. Cıiinümüz insanının düşiincesinde notları geniş ölçiide yer almıştır. Bclki ilk mitologya, gerçegin dışında olan her şeyi kcz bu kitapta dipnotlarına ycr vcrilmckapsar. Aydınlanma ve olgııculuk (positimiştir. Bıı iki gerekçeden kaynaklanmı^tır. vismc) ilc mitokgya degcrsizleşmektcdir. ünccliklc okuyucunun, dipnotlarıyla oyaBunıın kökcninde I Iıristiyanlık vardır. Bu lanmadan, kitabı ralıat okunıasım sagla göıüşc giirc Tevrat'ta vc tncil'dc ycr almamak gcrckmcktcdir. Mcraklısı icin çok gcyan hcr şey gcrçek dışıdır, bir masaldır. ( )y niş bir kaynakça verilmiştir. tkinci ncdcn sa ilkel vc gelcnekscl toplumlarda mitologisc bu kitapta ana kaynaklar tlışında, hiçya içcriği, tck geçcrli gerçektir. Zaman önbirycrden alınrıyapılmamışobıiasıdır. Yal cesi temel bir olgu açıklanmaktadır. Ya nızca ana kaynaklar kullanılmışür. Bu ana kozmik bir durumu, ya da temel bir olgukaynaklann naşında Kuran, Tevrat ve İn yu bizc anlatır. Daha çok yaratılışa ilişkin cil gclir. Bunların surc vc ayctlcri ilc Tevrat biröyküdür, birşcyin nasıl oluştuöunu.var ve Incil kitaplarına, sırası geldikçcgönılcr olduğıınu anlatır. Bu da cski toplumların mc yapılmıştır. Ana kaynaklarda bundan varlıkmbilimlcridir. Eski toplumlarda, kutbaşka Farsça vc Arapça olan ana kaynak sal gerçekler tek, salt gerçektir. Onemli ların çcviri'erine başvurulnıu^tur. Bunlar olan mitologyamn bu kutsallık yanıdır, da mctin içindc göstcrilmiştir." çiinkii tanrısal ve olaganüstü kişilcrin yaratıcı cylemlcrini ortaya çıkarır vc bir gcrKilabın giri;; bölümündc, bazı dinleriçin çeğin nasıl varokluğıınu anlatır. Bu, ya tüşöylc dcnmektcdir: "Islam, Mııscvilik vc mel gcrçek kozmos gibidir, ya da bir parI Iıristiyanlık tck tanrılı vc tck kitaplı dinçadıı; bir ada, bir bitki, bir agaç, bir hane lcroldııkları için ilk bakışta bunların mito dan gibi. Yalnız bunların nasıl var olduğıılogya ilc çcliştigi söylcncbiliı. Ancak bu iiç nu değil, ayrıca neden var olduklarını da dindc birlik, icklik olmakla birliktc bir dc Mhıyatürlerin önemi açıklar. Bütün bu varolıışun itkisi, tanrısal çeşitlilik vardır. Tek tanıı, tck kitap ve bu Bıı kitapta. minyatürlcrin ayrı bir öne bir cnerjidir. Mitologyamn gerçekleri var nun yanındaTann'nuı buyrukları, tcmcl ilmi vardır. Dcncbuiı ki kitabın yürüyüşühkbilimdir, insanoglunun eylcmlerine örkclcri, ibadet gibi konularda bir birlik vaı nü minyatiirlcr yönlcndirmcktcdir. Minnck oluştunır. dır. Çeşitliliöc gelince, hcr iilkcnin kendi yatiirleri olmavan konulara hcmcn hiç ycr külriirii, ardılı oldıığu ve daha önce aynı Yunanca mithos, söz anlamma gelir. Söyverilmcmiijtir.' tt>praklarda yaşamış olan ulusların kültülcnen ya da duyulan sözdiir. Ancak, bun Kitapta yer alan biı birindcn dcgcrli 300 rü, Islam'a gcçmeden once dinler gibi ct lara her zaman güven duyulmaz, çiinkii minyatür, gcrçekten dc kitabın akışını yönkilcrle Islam, her ulusta ycni boyutlar, uysözlii gelenekte insanlar gördüklerinc, duylcndiriyor vc böylccc kitaba, zcngin bir gulamalar kazanır, duklarına kendilcgörscllık kazandırıyor. zenginleşir. ürncğin rindcn birşeyler kaBıı kitapta cn ıızun böliimleri mitolojiAfrika'daki Miislii tarlar. Bu daha çok ııiıı dört ana dalı olan "Tcogoni" (Tanrılaman olan halkın dini masal, öykii, efsane rın nasıl olııştuklarının incelenmesi), "Kozöncc Animizmdi. gibi anlatılır. Yunanmogoni" (Lvrenin nasıl yaratıldıgının in1 lüıdistan'da vc Gii cada iki tür söz daha relenmcsi), "Antropogoni" (Insanın nasıl ncydogu Asya'da vardır. Bunlar cpos türcdiğinin incelenmesi) vc dünyanın so1 linduculuk başlaolve logostur. Ozanlar nıı ilc diinya ötesi geleceğe ilişkin konula mak üzere, Asya'nın eposu siislcyerek ölrı kapsayan "Eskatologya" oluşturmaktabu bölgelerinuc Buçiilü bir biçimdcsudır. dizm, Konfiiçyüsçünarlar. Bu şiirdir, czKitabın böliimlcri şu konulan içermeklük, $intoculuk, Ta gili şiirdir, destandır. tcdir: oculuk gibi dini vc Bu ikisi çoğu kez ev 1. Böliim: Yarattlı<j, Türeyiş, Tufan. Ev felsefi akımlar görü lcnir, mithoslann giircnin Yaratılışı, llk Insan: Hz. Adem, Hz. liir. tste bu toplumlar niimüze dek yasamaNuh vc Tufan. Müslüman oıduktan sını saglar, bir bakı2. Böliim: Veyganıbcrlvr ve Mucizvlcri. sonra, bu inançlarma mithosu ölüm Hz. Muhammed ve Mucizeleri, Hz. îbradan bıcakla kesilir gisüzlcştirir. Yunancahim ve Mucizeleri, Hz. Yakub, Hz. Yusuf bi uzaklaşmamışlarda söz anlamına bir vc Mucizeleri, Hz. Mıısa ve Mucizeleri, dır. Bu çeşitliliğe tak de logos vardır. MitI Iz. Davııd, Hz. Süleyman ve Mucizeleri, vim kültüründcn bir hos ile epos birbiriyHz. Zekcriya, Hz. Yahya vc Mucizeleri, örnek verelim. I laf le ne dcnli uyum Hz. Isa, Hz. Mcryem ve Mucizeleri, Diğcr tanın çcşitli günleriiçindeyseler, logos Peygambcrler ve Mucizeleri. ne, aylara ve mevsim bu ikisinin kanjitıdır. 3. Böliim: Mahser ve Ahiret. Kıyamet, lcrc baftlı inançlar Logos insanda dii CenrıetCehennem vardır. Ay takvimine şünce doğada yasa4. Böliim: Mitologya Yarattklart. Melek aörc Muharrenı, yılııı lardır. Logos ilc başler, Şeytanlar, Cinler, Onemli Yaratıklar ilk ayıdır. 1 Mııharlayan bir çığır, doğ5. Böliim: Gnk Cısımlcri Mıtologyast. rcm ise yılba^ı. Kuzey rııca bilime varmışBurclar, Cjczcgcnlcr Afrika'da, özellikle tır. Nitekim günü6. Böliim: Oniki imam ve Şia Mitologl'as'ta Muharrcm, Metln And'ın kltabının yflrüyüşünü mlnyatür müzde logologia ler yönlendlrmektedlr Minyatürlerl olmayan yası. Kerbela, Taziye, Maktcl yeni yılın başlaması konulara hemen hiç yer veriimemi$. lıerhangi bir araştır Ademto Havva'nm yeryüzüne hıişleri SAYFA 8