Katalog

Zevnen Alive övkülepinde tipler YILMAZ YEŞİLDAĞ aç zamandır Zeynep Aliye'nin öykülcri üzcrinc düşünüyorum. llk öykü yapıtı, ydlar önce elime ulaştıgı zaman benceönemli bir olgu olan özgünlüğü yakalamış ve sonraki yıllarda peşpeşe yayımlanan kitaplannda izlcdiği bu çizgi beni kcndisi nakkında daha çok düşünmeye itti. Genel bir söylem olmasına karşın bir yazarın özgün olması onun değerlendirilmesini gcrcktircn cn öncmli ctkcndir. Çünkü, özgünlük sanatçılığın, yaratıcilı;rn önkoşuludur. Azlığın sagiadığı çokıık olduğu için pek rastlanmaz buna. Yaşamı boyunca nir ya da iki kcz çıkar karşısına insanoglunun. 1 lele hele söz kbnıısıı bizim edebiyatımızsa, bu belirleme birc bir çakışır. Seliın 1leri bir yazısında şöyle bir saptamada bulunur: "... sanatçılığı değil, yalnızca yalnızea ya/arlığı yeğliyordu, yalnı/ca yazarliğı..." 1leri, kinıi kastediyordu, anımsamıyorum ama edebiyatımız açısından bakıldığı zaman yalnızca yazarlı£ı ycglcyenlerin sayısının çoklugu hemen görülecektir. Bıınıın için dc özgünlük voktur çoğunda. Hep özuünlük aranır okunanda da; nedense bulunama/ bir rurlü... ()kunan bir yapıt için söylenen ilk söz: Özgiin dcgil... Sıradan... Oykülerine bu açıdan bakıldıgı zaman Zeynep Aliye'nin gunümüz ovkiicüleri arasında özgünlüğü yakalayan birkaç kişidcn bıri olduğu görülecektir K f Zeynep Ali\e'nin o\ kııkri, yaşam denilen toplu akın içinde siiriıklenen bireyin, içinc düştuğü aöların, bu a£İarın nasıl örüldügünün öylcüsüdüı. Kuruluş ve anlatım yönündcn taşıdığı özelliklerin ötesinde, bir kişilik araıııa sorununun, kişının kendısiyle ö/.dcşjiğini kurarak dünyadaki yerini saptama çabasının iı delcnışı oldıığunu söylersek yanılmış olnıayız. lnsanın kendi kişiliğini olusturma çabası, "dışındaki"lerlekurdıığu ilişkiler üzcrindeşekillenir. "Dışındaki" ileanlatılnıak istenen bir bilinmeyen, çözülmesi gereken ama çözıime götürecck kodların bulunmadığı bireydir. lletişim ya da iletiijimsizlik süreçleri içinde kcndıni saptama sorunu, genel olarak öykülerin ana ızleğini olııştururken, biçimsel diizleınde kahramanlann adlarının yer yer okura verilmemesiyle kendini eösterir bu olgu. Cîerek "Dolunay Vardı"daki, gerekse dıger kitaplardakı öykülerde birinti tekil kişili anlatımın seçilmesinin nedenini başka nasıl açıklayabiliriz. ()y külerin kahramanı izlenimini veren biriııci tekil ki^i suyut, belirlennıemiş bir kişi olduğu anlamına gelmez. Tcrsineöykülerin akışı icinde gerek dıs,, gerek iç dünyası ayrınrılı bıçjmde betimlenen sonıut, tikel bir bireydir o. Yaşananlar kahramanlann kendineözgü, biricikliği olan yaijantılardır. Bu nedenle öyküler "a" ya da "b" kişi ile sınırlandırılamaz. Çünkü, her adlandırma bir sınırlandırma anlamına gelmektedir. Yaşamla sürüklenen birey dine karşı özgürlüöünün sınanmasına dönüşmesidir. "Öylcysc kendine karşı özgürlüğünü sınavacaktır yazar. Toplumsal bir varlık olan insanın bir başına oynadığı oyundur. Durum buysa kendi ne dönmesi gerek, kendi benliğine kavuşması; kendisiyle başbaşa kalarak derlenip toparlanması. Çevresinde gördüğü, dokundugu kadar çok nesneye dö nüşmesi demektir bu. Çünkü, yazar kendinden çok başkaları icin varolmuştur. Hele hele bu vazar bir kadınsa; varoluşıınıın sorumlulugu daha da artar. Artık, o toplumdaki tüm kadınların, kadın dııyarİLİığının sesi olmak durumundadır. Işte, tam bu npktada Zeynep Aliye giriyor devreye. Öykülerindeki kadın duyarlılığı, kadın bakışı kendini ağırdan Kalabalıklar Içlrde yalnc ağıra duyumsatıyor. Boşuna değildir kaYaşam.ı, insanlara, kendine bakışta, irdın gözünün seçilmesi... Bu seçim öyküdeleyici, aşın duyarlı toplumcu tavrın hiç lerdeki gerçek üstiicü, gerçekdışı motifdışına çıkmayan yazarın en belirgin özcllcre doğallık, saflık ve bundan kaynakligi bireyi anlatıyor izlenimi vermesidir. lanan bir tür gerçeklik kazandınr. ImgeAncak, gerçekte ıse anlatılan içinde yalemin kadın imgeleminin nelerin altını şadığımız toplumun bireydeki yansımaçizdiği önenı kazanıyor. "Yaşamak Masından başka bir şey değildir. Kalabalıksal Değil"deki Asiye Ilanım aracılıgıyla lar içinde yalnızdır, acı çeker, sevinçlcri aktarılan ortam, yan kanallarla beslenip olduğu kadar acıları da vardır ki; tüm olağanlık boyutunu aşarken duru bir anbunlaryaşamın gerçeklikleridir. Yaşamı latımla yapaylığın kıyısına dek götürüyor ince bir süzgeçten süzercesine algılamak; okuru. Anlatımdaki bu duruluk, olanca algılarkan bile içindeki yalnızlık denizinyalınlığına karşın, imgelerin .sağladığı şide kulaç atmaktan yorulan toplumun irsellikle derinlik kazanmaktadır. Çok kendisidir Aliye'nin öykülerinin topladerin bir kuyu; ama en diptcki taşlar, uimı. zemli canlılar tek tek, en ince ayrıntılarına varıncaya dek seçiliyor. Üstüne üstHerkes aynı anda konuşuyor. Kimin lük seçilen kişilerin gelgitleri ile verilen hangisözciig'ü söylediğı, ne acdtğı anlaşıl duygu dünyası, bir karmaşanın degil, bimıyor bu sesler harmamnda. Hâlâ ate$ linçti bir seçimin ürünü olarak karşısına ale$ yanajlındakı öpüciik yerı. lüm etkıçıkıyorokurun. Utopyasını yıtiren bircylenmelerı bir odayt döjer gıbı yerlt yerinlerin yerine ütopyasmm peşinde koşan ce yerleştirılmis bırini mi istersiniz? Bir bireylerin, dinozorların oykülerıni yazıodayı dö'şer gibı tüm ctkılenmelerı yerli yor Zeynep Aliye... verınce yerle^tirmi^ bırinimP llayır nıu Bir kadın öykücü olarak Zeynep Alillaydi karar verin " (Dolunay Vardı, s. ye'yi, kendi sözleri tanımlıyoren iyi: 48) II sel düzeyde onun bir bilinmeyen olma durumunu pekiştirir. Bu durum da, anlam boyutundaki iki ayrı kanalın oluşmasına yol açmaktadır: üuygusal ve ruhsal baglarla öriilü ilişkiler bile cn yakında olması gereken kişilerin bile en uzak, en bilinmeyen olduğunu gözler önüne serer. Bu nakımdan, öyküiçi gerçeğin ne oldugunda karar kılma da, bir başka yorııma, okurun yorumuna kalmaktadır. Böylece "ben"in yazgısı bir bireyin içine sürüklendiği raslantısal ya da tasarlanmış bir olaylar dizisinin sonucu olarak anlaşılabilir. Bir başka deyişle buradan kendini irdeleyen bakışını kendi içine fazlaca çevirmiş bireyin dışa vurumu olarak da algılanaoilir. OVA BÜSBUTÜN SİS (jiirlfr) AHMED ŞAMLU turkçesi: Zahra D r m i rciSobh i Babeh ÇİN'DEN PERU'YA DÛNYA ŞİIRLERİNDEN ÇtVlRlLER C e v at Çapo n MANITU'NUN SESİ (511rIfr) CACDAi. AMER1KAN KlZII.DhRll I •?11K1 türkfttl: Ergfn Koparan TAO TE CHING ( a n l a m ı l e y u > u m b e it g t LAO TZU t u t k ç c \ i M u r a t A l p a t 41 AŞK ŞtlRİ (»111Irı) ERlc:il I u r k ( r 11 F R I F D Hılını 7f j g TILKI ( a n I a 11 ) D. H. LAWRE N C E türkçe \ İ. (, 0 $h u tı B uk l c l "Birey kimdir?" Aliye'nin öykülerinin ana kurgusu "birey kimdir?" sorusu çerçevesindeodaklanır. Ciindüz kullandıgı maskclcri gecc rafa kaldıran insanın "dışmdaki'İerle kurduöu ilişki bağlarının açımlanmasıdır belki; Delki de kendisini çevreleyen yabancılaşma veduyarsızlaştırıl ma ağını örmektcdir orada. Kahramanlann kimliğinin öyküler boyunca gizli kalm a sı simge CUMHURİYET KİTAP SAYI 453 Artık yüzii vok lrın akan kocaman gül gül açılmii bir yara onun ycrinde Hep mutsuzdu zatetı, umutsuzdu. Ve ag'lıyor, aynadaki, artık kesinlıkle üç kadının bıleşimı olan ağlıyor Ofke mt duymalı? Kendısınt küçücük bir kız cocuğu gibi du yumsamasına nedcn olan adamdan nefret mı etmeli? llayır, aayorona Ba ğışîıyor onu. Ve mırtldantyur: Ne kadar da mutsuzduk h cpimiz. . ' (Dolunay Vardı, s. 49) Kristeva'ya gö #ı re yazı " öz nenin imleyene bağımlılı ğ ını n imleyen dolayısıyla gerçek karşısında özgürlüğünün sınanmasına dönüşmeşidir. "ÖyIeyse ken Aynadan gkan kadın" gibi "garıp ı$ıltılarla" bakarak "bir kez daha geriye. CJoğsünii ı'ıne çıkarta" çıkarta, ontzunu uiyle bir ulk"erek, "elektrık dügmesine" basıyor "parmag'ının ncııyla Ve " Sankı feneralayına çıkmı^ bir gokyüzühden şeker penıV besı ktvtlamlar yağdırarak" geliyor "ılık ılık" • RÜZGÂRDA YAPRAKLAR (jlirlfr) ADON1S ( u f h < ı s ı İVf r ( l M / l n d l k \ l BAŞLIKSIZ OLABİLİR WISLAWA SZYMBORSKA (cııliıı»! N e ş c l a l u y Yüce A g n i e s z l t a Ayfcn L y l k o O GÜZEL İNSANLAR (dencmeler) ATİLLA OZKIRIMLI CARMINA BURANA MırMçe ±\ • Ramazo n 5 ' " I s t a n b ı ı l Akaratler Spur Cdüıkısı BJK Pla/s B Blok Nu.92 Zemın Kat Beşıktaş 80680 Istanbul Tel. 0212/227 97 77 lpbx) Faks: 0212/227 97 57 (pbx)