Katalog

Gerçekjiğin 'düş'e dönustüâü an.. Kundera'mn Fransızca olarak yazdığı dördüncü kitap olan Kimlik, ülkemizde de edebiyat severlerin gündeminde... Elli bir kısa bölümden oluşan Kimlik, bir yazarın ruhunun dcrinliklcrinden çok, bir insanın bilinçaltının karanlıklarını yansıtıyor. FATMA ORAN Milan Kundera'mn son romanı "Kimlik" Türkçede 1 972'ye kadar, Çekoslovakya'da ve Çekçe yazdmış dort kitap. 1988'e kadar, Fransa'da Çekçe yazılmış üç ki tap. Sonra da Fransa'da, Fransızca yazdığı denenıeler dışında, Fransızca yazılmış iki roman. Bir yazann hayatında nadir rastlanan koşullardaki bu aııi değişiklikler, lıer cscri büyük ilgi uyandıran Çek asıllı Fransız yazar Milan Kundera'yı sanıldığından az ctkilemiş; Guy Scarpetta'mn, Lc Noııvel ( )bservateur'de Kundera'yla kendi istegi doğrultusunda, yazılı olarak yaptığı röportajdan öğreniyoruz bıınu. Scaarpet ta, "bu çok ani değişiklikler, senin romancı olarak poetikam nasıl etkiledi" dıyc so ruyor Kundera'ya: "Romancı adına sadık her romancı tkı emre ilaal cdcr; birincisı, hcnüz söylenmcmıs olanı \öyleyecekun, ıktnası, daıma yenihir bicim arayışı içinde ulacaksın. Ancak, buyenılık araytşınnı da \ınırlart vardtr Özgünlügüııü k.aybctmcdcn kcndı kişiliğinm sımrlannın ote\me geçemezun îşlebuyüzdcn, Kimlik'in fransızca yazılmış cümlelc rt, çevırılennı htldıgtm Çekçe romanlarımdaki cütnlelcrlc aynı ezgıye sahtp. Dilimin sade, kesın, adeta \aydam olmastm ısterım ve her dıldc böyle olmalıdır Ama benim asıl üzertnde durduium şu Romancı, birkaç temalık bir sihırlı çember tarafından belirlcnmiştır, yanihütün hayatt boyunca ona mu sallat olan ve ontın için yazma sebebinin ta kendisi olan birkaç varoluşçu muamma tarafından " du, ancak 1948'in Şubat ayında partiden çıkarddı. Prag'da Müzik ve Sahne Sanatlan Akademisi, Sinema Bölümü'ndc profcsörlükyaptı. 1967'deyayımlanan dk romanı Şaka, on iki dile çevrildi. Stalinciliğin egemen olduğu döncmde Çekoslovakya'da yaşayan farklı tipleri komik ve ironik bir bakışla anlatan roman dünya çapında başarı kazandı ve 1%8'deÇekoslovak YazarlarBirliği Ödü lü'nü aldı. Komünistlcrin 1948'de iktidara geçişini coşkuyla karşılayan romantik ve talihsiz birkarakteri anlatan ikinci romanı Yaşam Başka Yerde (1969) ise yetkililerin suçlamalanna hedefoldu ve Çekoslovakya'da yayımlanması yasaklandı. Sonunda Kundera profesörlüktcn uzaklaştırıldı, Komünist Parti'den çıkarıldı ve biitün yapıdarı yasaklandı. 1975'te, Kundera'mn Iransa'daRennes Üniversitesi'nde ders vermek iizere karısı Vera Hrabankova ile birlikte yurtdışına çıkmasına izin verildi. Aynı yıl Fransız vatandaşhğma geçcn Kundera, Ya^am BaşkaYerde adlı eseriyle Medicis Odülü'nü kazandı. 1979'da Gülüijün ve Unutuşun Kitabı yayımlandığında Çekoslovak I lüküıneti kendisine vatandaşlık hakkını geri verdı. Kundera, bu romanında, birkah vede servis yapan güzel göçınen kızı lamina'nın hiçbir şeyin, hiç kimsenin yerini tutamayacağı ölnıüş kocasının anısının gide rek bulanıklasmasına karşın verdiği umııtsuz savaşı, Çekoslovakya'da yaşanan o trajik deneyi, yani ünlü Prag Baharı'nı, onun ardından Sovyet işgalini ve Batı'daki yaşamı anlatıyordu. Yazann, ülkcsinin kaderi konusundaki düşünceleri de romanı ayrı ca taçlandınyordu. Bundan sonra Gülünesi Aşklar yayımlandı. Cinsellik, erotizm ve Don Juanlık kavramlarının temel bir eksen oluşturduğu bu yapttında, Kundera, o essiz karamizanı vc ironisiylc, kişilerin kimlik sorunlarını, oyun gibi başlayıp, birden ciddiye dönüşen cinsel yanılsamalannı, gerçekte trajik bir nıtsaklıktan başka bir şey olmayan erotik güç tudtularını işlemişti. Jacüiıes ile Efendisi adlı kitabı Italya'da Mondcllo Odülü'nü kazandı. 1981'de bir önceki yıl (îabriel Garcia Marauez'in aldıgı Commonvvcalth Odülü'nü Tennessee Williams'la pavlaştı. En çok satan kitabı Varolmanın Dayanılmaz llafifliği aşk, mahremiyet ve devlet üzerineydi. Roman, sincmaya uyarlandı ve gişe rekorlarıkırdı. Yazarın yayımlanan öbür kitaplan Ölümsüzlük, Roman Sanatı, Saptırumış Vasiyetler, Ayrılık Valsi'dir. 1982'de Eıırona Literatura odülü'nü kazanan Kundera'ya, 1983 yılında Michigan Üniversitesi tarafın PragBahan Kimliklerinı kurcalamayı artık oyun haline getirmiş ve ihjjkilerinde ciddi bir krizin eşiğine gelmiş Chantal ile JeanMarc'ın öyküsünün anlatıldığı romanın başından sonuna kadar yazar Kundera'nın yoluna çıkmayı siirdiiren insan Kundera, ellinci bölümdc cn bclirlcyici vc son hamlcsini yapıyor. Kundera şimdi kendi kendine soruyor: "Düşleyen kim? Bu öykiiyü düşlemiş olan hanvısi? Chantal mt? JeanMarc mı? Ikıst birden mu Yoksa, biri ötekinin adına mı düşledi? Vc gerçek yaşamlan hangi andan başlayarak bir ihanet fantezisine dönüştü? Gerıeg'in gerçekdışına, gerçekliğin düşe dönüştüğü kesın an hangisı? Sınır neredcydı? Sınır rıerede?" 1975'ten beri Fransa'da yaşayan Milan Kundera, 1 Nisan 1929'daPrag'dadoğdu. Tanınmış konser piyanisti ve müzikolog Ludvik Kundera'mn oğludur. Gençliğinde müzik eğitimi gördüyse de sonralci yıllarda edebiyata yöneldi. llk şiir kitabı İn san Geniş Bir Bahçedir'i 1953'teyayımladı. Bu yapıtuıın yanı sıra, öbür iki şiir ki tabı Son Mayıs (1955) ve Monologlar (1957) hükümet tarafından erotik ve siya sal açıdan sakıncalı bulundugu için güçlükle yayımlanabildi. Ikinci Dünya Savaşı'nın sonunda Komünist Parti'ye üyc olSAYFA1 10 Chantal le JeatMarc'n öyküsü manasttr. Ajk; arttk değertnt yıttrmtj bir kelime, ama son derece nadir yaşanan bir tecrübe. Aşkı tammadıp için Agnes'in tek bir çözüm yolu kalıyordu. Metaforik olarak manastır diye adîandırdtğı çözüm. Ama ikinci çözüm yolu da vardır. İnsanın sevme diği bir dünyada mutlu yaşamasımn diVer tarzı. Aşk. Bu, Chantal'in çözüm yoludur Aşkta, tantm gereg'i, seven sevileni her şcyin üstüne çıkarır. Aşk, Ortaçağ'daki ba\ langtandan bu yana, bir sapkınlık nitelığı taşıyordu. Bu sapkınltğın günümüzde na\ıl yaşanabileceğıni keşfe çıkmak istedim." "Çocuk; yaşamöyküsü olmayan bir varlık" / "Ne için yasıyoruz? Yaşamda gerçckten esas olan nedir?" / "Zaten çıplak, ama onu soymaya devam ediyorlar. Kendi 'ben'inden, kendi yazgısından soymaya!" / " Yaştımlarımızın içinden, büvük tehlikelerle karşı karşıya kalmadan, Duna karşın dostlukları da yaşamadan geçip gidiyoruz." / "Yaşamın anlamı, insanlar için bir soru işarcti ucöildi, yaşam onlarla birliktey di. Her meslek, kendine özgü düşünce tarzını, kendine özgü varoluş biçimini yaratrnıştı. Bir doktor, bir çiftçidcn başka biçimdedüşünüyordu,biraskeriııdavranışı,bir köy öğretmeninin davranışına benzcmiyordu. Oysa bugün, hepimiz birbirimizin benzeriyiz; işimıze karşı gösterdiğimiz ordan fahri doktorluk unvanı verildi. 1985 'te tak ilgisizlik bizi birbirimize bagiıyor. Bu dc Kudüs Odülü'nü aldı. Fransızca olarak ilgisizlik bir tutkıı halinc gcldi. Çağımızın yazdıöı Yavaşlık, 1995 te yayımlandı. Esertek büyük, kolektif tutkusu." lcrinde alışılmışın dışındaki karakterleri buluşturmayı seven Kundera'mn 18. yy KitajHan yaptıgım bazı kısa alıntdardı uçanLgjyla 20. yy ciddiyetini alayb bir üsbunlar... Bir mutlu çiftin arasındaki guven lupla karşı karşıya gctırdiği ve iki yüzyıl duygusunun, giderek nasıl kuşkuya döarasındaki karşılaştırma doğrultusunda nüştügünün de romanı olan Kimlik'ın elkendi ahiak anlayışını da tanımladıöı linci bölümünde okurun karsısuıa çıkan öncmli bir yapıttı. YÎıvaşlık ve o da tıpkı bcklcnmcdik yön degişimini elli birincı vc son romanı Kimlik gibi clli bir bölümden son bölüm izliyor. Romanın kahramanları oluşuyordu. duygusal, yaramaz, scrscri ruhlu, gündclik Ça^ımızın en başarılı diişünscl roman yaşayan, sorumsuz ama çok çekici vc sc yazarı ve varoluşçuların sonuncusu olarak vimli JcanMarc ile büyülcyici, modern, nitelendırilen Milan Kundera, halcn karıalullı, hayat dolu, yetenekli, çaüskan, tut sıyla birlikte Paris'te yaşıyor. kıılu, güçlü ama bir o kadar da hassas vc Kundera, yazdıklarının bir tema etrafmkırılgan Lhantal'm birbırlerine dokıındukda çeşidenen, daöılan vc sonra birden tolannı, birbirlerini kucakladıklarını ve yeparlanan, hiçbir laf kalabalığma ve gerekniden birbirlerini bulduklarını anlatıvor siz süse yer vermeyen ııyumu ıçınde, bize ve belki de okuru yüreklendirmeye çalışıdünyanın gcldıgt yert ve buraya nasıl gelinyor Kundera... diğini anlatır. Göze görünmesi zor incelikler, Kundc ra'nın insani sesi ve anlatımındaki ustalıkVarofcna sorunbn la birleşince ortaya yine mükemmel bir ıçe Dünyanın sonunda, kendi dünyasının sonunda, ortaya çıkan varnlma wrunlarty bakış romanı çıkıyor. Kimlik'in çeviriside Aydın Emeç'in, tsmail Yerguz'un ve Öz la u^raşan bir yazar Kundera ve tüm büdemir tnce nin Kundera çevirileri kadar yük yazarlar gibi Kundera'mn da isteği nitelikli ve güzel... kendisindeıı kurtulmak, özgür olmak... Kundera'mn Çekçe yazdığı romanlarla Belki de onıı yazmaya iten tck ncdcn bu; Fransızca yazdığı romanlar arasma yapı tüm ölümlülerin paylastığı bir seyler yap mak, bırseylerdcyoğunlaşmak, bir^eylerin farklıkklan vardı, Çekçe kaleme aldıkları eniş, yaygın yedi bölümden oluşuyordu. içinde benliklerini unutmak gereksinimi. ransızca olanlar ise (Yavaşlık/Kımlik) elÖlümsüz olabilmek ve etten kemikten li bir kısa bölümden. Kimlikten sonra gö bir bedeni aşabilmek tııtkıısıı ile yazmayı rülüyordu ki, Kundera için yeni bir yolun sürdürüyor Kundera; ama yazdıklarından başlangıcıydı bu. Kundera'ya, hunun bir da bir o kadar insani scsler yükseliyor. ara geçiş olup olmadıg'ı sorulduöunda da Yazar ve insan kimliklerinin arasmda ya şöyle yanıtlamıştı: "Çekçe romanlar, bir soşadığı ikiiemin bilincindc Kundera. Tercinat formunda gıbiyâi; birbirtne karşı/ olan ni içinden çıkılmazı kurcalamak yerine an pek çok makamlı büyiık bir kompozısyon latılanndakı senfonik ve rafine doku üzeÖlümsüzlük'te bu formun imkânlarımn rindc durulması; bir türlü kurtulamadığı ise birey, insan ve o'lümlü Kundera'mn se sonuna kadar gıttım. Sonra, yapacaSım tek şey ya kaptyı kapatmak ya daform aeğiştirsi. Bu ses, yeni romanı Kimlik'te de yazamekti. Daha sonra, htç beklemedıg'ım halrın peşini bırakmıyor. dc, ender bir sevinç ve ender bir hızla. YaDaha önceki kitaplarında a mevcut olan vaşlık'ı yazdım ve hemen başka bir yere temalardan pek çoğu; dostluk, yanbş angeçtim. Sonat sana/ından füg sanatına gır lama, aldatma, matrak geçme, kihcb Kimdım: Daha kısa bır/ormat, böîünmez tek bir lik'te dc var. Bunların yanı sıra sıkıntı, marparça, süreklivarolan, sürekliçeşitlenen ay jınallik gibi yeni temaları da gönı temalar ve motiflerle. Yine de e\kı bıçim rüyoruz ve elbette kimlik temasorunlarım hâlâ sürüp gidiyordu, örneğin, sını da... Ama ılk kez her şeyin aynı zamanda herrak, hilinçli bir çozümleüstüne çıkan, romanı bir an olme olma iddiasmdaki bir romana olasılıksun terk etmeyen bir tema var tan uzak olanı nasıl dahil ctmeli? Bu da, ki, o da, aşk... Kimlik'te şu anlama geltyor BirgerçeklıkEvet, aşk, ama gülüncsı deten bir hayale götüren geçiti nasıl göze göğil... Bu tenıaya Guy Scarpetta rünmez kılmalı'•>Kimlik kelimesinin olma da deginiyor ve Kundera'dan dıg'ı îzlandacada, başlık olarak Cörünmez cevabını alıyor: Sınır'ı önerdim Sorunumu eksıksız tanım "Kimlik'tekıChantal, Ölümlıyor; bundan daha gerçek olamayacak, ama mzlük'tekı Agnes'in gizli kız çaktırmadan korkunç bir hayale dönüşen karde\ı Agnet kendine şu mruyu soruyor: Benim olarak gör bir hikâyeyi anlatmak..." • medığım, özdeşlesmeyı reddetliğim bir dünyaaa nasıl yaşaKimlik/ Milan Kundera/ Çeviren: Aytıır? îkı çözüm görür, aşk ya da kut Derman/ Can Yayınları/ 167 s P CUMHURİYET KİTAP SAYI 453