Katalog

Yaşama alaycı, serüvenci bir bakış açısından eğilen Hemingway yaşamın içinde yaşama sevincinin scrpilip açtığı yapıtlar yarattı. Kısa cümlelerle konuşur gibi yazdı. Duru, açık bir dil kullandı, keskin gözlemler sonucu göze yönelik kısa, yalın betimler çizerek görünüyü okurun yüreğinde duyurmayı başardı. Sözcükler eylem halindedir Hemingway'da. Hareketleri birer birer vermesi, film tekniğine benzer bir anlatı biçeminin temelini oluşturur. M. GÜNER DEMİRAY rnest Hcmingway'ı zcvkie okurum. Çünkü o, basit scrüvenlerin, sırauan yapıtların yazarı değildir. O, gerçek serüvenlerin soylu şiirini, ışıklı yalın estetiğini yaratmasını bilmiş, başka olmayı becermiştir. Hayale yer yoktur romanlarında. Kendıne özgü gcrçckçi biçemiyle yeryüzünde varolmanın meşalcsini yakmıştır. Avcılıkla uğraşır çocukluğundan beri, boksöılükgibi tehlikeli bir sporun ustası olmaya çalışır. Birinci Dünya Savaşı'nda İtalya'da askerdir, îspanya lç Savaşı'nda barut vc ateşin içindedır, Afrika göklerindc uçağı bozulur, düşer, ölümden döner, yaban avlarında serüvcnden serüvcne koşar. İçinde hep çatal bir yürek taşır, korkuların üzerine üzerine gider. Serüvcnli yolculuğu sırasında iki kez ölümden kıl payı kurtulur ve bu nedenle kendisiylc yapılan bir konuşmada şöyle der: "Bu gibi kazalar insanın ömrünü uzatır." Burada gözüpek bir insanın cesaretini, yılmazlığını, atılganlığını, öte yandan yaşama alaylı bakışını görüyoruz. Bu bakımdan bir yerdc Hemingway'a, eylemlerin, serüvenlerin, bir coşkulu yaşamın adıdır dersek yanılmış olmuyoruz. 1 Iemingway yaşamadığı, içinde bulunmadığı olayı kaleme almaz. Serüvene çıkacaktır, fırtınalara dalacaktır, tehlikeferi yaşayacaktır, içten duyacaktır, daha sonra da kaleme sarılacaktır. Ve serüven birikimlerini kâğıda dökecektir. Bu nedenJe romanlarının baş kahramanı kendisidir. E Bazı önemli yapıtlarıyla Onun ttalya serüveni Silahlara Veda'yı doğurmuştur. Güçlü romanlarından biri olan Silahlara Veda Tolstoy'un "Savaş ve Barış" romanıyla at başı gider. Tolstoy'un dile getirdiği, dünyaya egemen iki karşıt güç olan savaşla barışın, Hcmingway'da da yaşamın ilci karşıt temel öğesi acıyla mutluluktur. Yazar kanlı boğuşma içinde aşkın yüceliğini çizmiştir. lsyanya lç Savaşı'nda muhabir olarak görev yapmaktadır. Ü, bu acımasız ortamda evrenscl görüntüler saptar. lç savaşın yaşantılarından tck piyesi "Beşinci Kol"u ve "Çanlar Kimin lçin Çalıyor adlı ünlü romanını çıkarır. Eserdeki temel düşünce Otuzlu yılların aydınlarındaki idealizm vc haklı savaşa nasıl katıldıklarıdır. Aşkla ölüm iç içedir romanda. Aydın bir kişi olan Robert lordan, Cumhuriyetçi ürdu'nun saflarında yerini alır. Görevi önemli bir köprüyü havaya uçurmaktır. Bunu yapar, bu arada Maria'ya da âşık olur. Çevresindekileri kaçırır, yalnız başına düşmanı bekler. Birinci amaç yaşamaktır; ama inandığı değerler uğruna öleceği için bu ölüm işe yarayacaktır. Realist çehreli bir romantizmi yaşarız burada. Savaş sonu Paris yılları baslar. 1 lemingway bu kültür başkentindebaşıboş, avaCUMHURİYET KİTAP SAYI 392 Acı ve mutluluk re gençliğin eğlenceli yaşamını kaleme aldı. Boğa güreşlerini tüm acılığı ve guldürü yanlarıyla işledi. Şu yanıtları Paris günlerinin tanığıdır; "Üç Oykü, On Şıir", "Bızim Zamanımızda", "Bahar Selleri", "Güneş de Doğar" v.b... Kahramanları çokluk orta sınıftan ve halktan kişilerdır. Hep çetin bir savaşımın çarkında dönerler. Son romanlarından, daha doğrusu uzun öykulerınden biri olan başvapıtı Ihtiyar Balıkçı dunya yazınını etkilemiş, yazann Nobel Odülü almasını sağlamıştır. Bu yapıt Küba denizlerindeki serüvenlerinin sonucu edındiği deneyimlerin ürünüdür. Yapıtta, uzun süredir balık yakalayamayan Ihtiyar Balıkçı'nın okyanusta telc başına son kez şansını denediğinde büyük oir kılıç balıöı avlaması ve bu balığı kayığına çekmek ve karaya çıkarmak için iki gün boyunca verdiği olağanüstü savaşım anlatılmaktadır. Kısa bir süreyi romanlaştırmak büyük bir yetenek ve beceri ister. Bunu da Hemingway'da buluruz. Uzun öykü üç ana kol üzerinde gelişir. Birincisi, Balıkçı av bulmak için okyanusun enginlerine açılır; ikincisi, avını bulur engin denizde, bu bir dcv kılıç balığıdır. Balı^ı öldürebilmek ve kayığına çekebilmek için gecenin ayazında, günduzün sıcağında saatler boyu uykusuz kalarak mücadele vcrir. Üçüncü ana kol da, öldükten sonra kayığa çckilen balığın dönüşte könekbalıklarına yem olması, bu nedenle intiyar adamın kopekbalıklarıyla savaşından oluşmaktadır. Romanın temel anlamı, umutla umut suzluğun insan ruhundaki psikolojik unsurlarını ustaca belirtmcsidir. Yazar, bunu yaparken iç konuşmalara, yüksek scsle uenize dönük konuşmalara dayanarak savaşımın umut ve umutsuzluk sarmalını bize ince ince açar. Biz de basarılı öykülemelerdcn sonra kısa, açık betimlcmeler, Balıkçı'nın balıkçılığı öğrettiği çocuğu yardıma çağıran yinelemelcri ve runsal direnişleriyle denizin derin şiirini, insanın dramını önümüze seriverdiğini algılamış oluruz. Yapıttaki diyaloglar kısa, öz, canlı ve hareketlidir. Zaten yapıtın çokluk bölümü konuşma havası taşır: "Gece suya batıp çıkarken çıkardıkları gürültüye bakarak Kayıgını iki yunusun izlediğini anlamıştı. Erkek yunusun burundan solumayı andırır sesi ile dişinin iç çekişine benzeyen nefes alışını birbirinden ayırmakta çok ustaydı. "lyidir bunlar" diye söylendı. "Birbir Ernest HemingyvajL lerıylc oynaşır, bırbirlerivle şakalaşır; öylesine sevışirler ki. Uçanhalıklar gibi kardeşliğız bunlarla da." Oltasına takılan balığa acımaya başlamıştı. Kendisinin yaşlı olduğunu bilen bir garip, bir harika balıktı bu. Şimdiye kadar bu derece kuvvetlı ve tuhaf huylu birbalıga rastlamamıştım. Yalnız aklıbaşında, zıplamağa niyeti yok gibi. Allah etmesin bir fırlayıverirse işim bitiktir. Belki daha evvelce birkaç defa daha yakaIanmışsa, nasıl mücadele edileceöini biliyordur. Karşısındaki adamın tek başına yahut benim gibi bir moruk olduğunu nereden bilecek. Lakin dehşet bir hayvan olmalı bu; eti de güzelse iyi para edecek. Zokayı erkek balıilara has bir şekilde yuttu. Çekişi de erkek gibi paniğe kapılmadan erkek gibi dövüşüyor. Acaba bir planı, bir düşündüğü var mı; yoksa o da bencileyin ümitsiz mi? (Ihtiyar Bahkçı, s. 38, Çev: Orhan Azizoğlu/ Görüldüğü gibi yazar, eylemlerle tinsel ögelerı birbirini tamamlayacak biçimde dengeliyor. Ruhsal olgularla realist çizgisini sürdürüyor. Acıyı duyururken eylemi de görüntüsü zihinde kalacak biçimde belirginleştiriyor. Yoksul bir kişilik, sevilen kimsesiz bir emekçidir Ihtiyar Balıkçı. Balığı sadece kendini yaşatmak, pazarda satmak için öldürmediğini düşünür. Daha çok balıkçının onurunu gözönüne alır. İnsanın yenilmek için yaratılmadığını söyler sürek li. Yaşlı olmasına rağmcn onu şoyle betimler: "Ihtiyar Balıkçı zayıt, kavruk, kederli yüzlü, boynun arkasında ensesi lurış kırış bir adamdı. Yanakları, güneşin tropik denizlerinde meydana getirdı^i akislerin esmer kanser lekeleriyle kaplıydı. Bu lekeler yüzünde aşağı çenesine kadar iniyordu ve elleri oltasına takilan ağır balıkları çekerken açılan yarıklarla yol yoldu. Ne var ki bu yarıkların hiçbiri taze değildi. Bir çöl kuraklığıyla bahksız geçen günler kadar eskiydi bunlar. (Ihtiyar Balıkçı, s. 1, Çev: ()rhan Azizoğlu)" Okyanus açıklarıda Ihtiyar Balıkçı'nın teknesine çalıbülbülü denen cinsten bir kus gelip konuyor. Karadan uzaklarda bitkin bir durumdadır kuş. Balıkçı, yaşını, nereye koştuğunu sorar yorgun kuşa. Yanıtını kendi verir," Atmacaya tabii" der. Sonra diyeceklerini sıralar: "Dinlen küçük kuşum" dedi. "Dinlen de her insan, her balık, her kuş gibı kısmetinin, akıbetinin kucağına düş. Nasıl olsa ondan kurtuluş yok." Bu kuş bir simgedir romanda. Kuşla Ihtiyar Balıkçı'nın ya da balığın yazgısı aynı görülüyor. Özellikle yorgunluk yönünden Ihtiyar Balıkçı'ya benziyor kuş. Atmacaya gidişi balığa... Çünkü acımasız atmaca için bir av olacak bir lokmacık etiyle. Ayrıca burada atmacayı balık;ı olarak da düşünebiliriz. Böylece kuşa Balıkçı ya da balık yaşamın yazgısını koşut olarak paylaşıyorlar. Yaşama alaycı, serüvenci bir bakış açısından eğilen I Iemingway yaşamın içinden yaşama sevincinin serpilip açtığı yapıtlar yarattı. Kısa cümlelerle konuşur gibi yazdı. Duru, açık bir dil kullandı, keskin gözlemler sonucu göze yönelik kısa, yalın betimler çizerek görünüyü okurun yüreğinde duyurmayı başardı. Sözcükler eylem halindedir Hemingway'da. Hareketleri birer birer vermesi, film tekniğine benzer bir anlatı biçeminin temelini oluşturuyor. Hemingway'ın ölümü tüfeğini temizlerken olan bir kaza mıydı? Bu olaya pek inandmamaktadır. Tanıklar daha çok yazarın tek el ateşlc kendine kıydığını söylüyorlar. Peki bu yaşam ustası neden eliylc canına kıydı? Sayrıydı Hemingway. Doktorlar yazann sıkı bir perhize girmesini, istediği gibi yaşayamayacağını söylüyorlardı. Bu durum Hemingvvay için ölmeden önce ölmekti. İstediği gibi yiyip içmemek, dilediği gibi yaşayamamak onun için tükeniş demekti. Yaşama zevki kalmayan sanatçının yaratımı da körleşecekti. Bu nedenle o gerçek ölumü seçti. Kafasına sıktığı tek kurşunla 1961 temmuzunda yaşamına son verdi. Zaten çoktan dünya yazınında adını sonsuzluğu yazdırmıştı. Şimdi artık hareket ve hız çağının muştusudur Hemingway. tçteki eylem düşünündışavurmuşluğu...* Yaşam ustası î Ernest Hemingway. yaşama alaycı, serüvenci bir bakış açısıyla eğllml$tlr. SAYFA 13