Katalog

Nedim Güpsel'in Bakışı Nedim Gürsel'in "Balkanlar'a Dönüş"ü geçenlerde İtalyanca'ya çevrilerek Torino'daki Ananke Yayınevi'nce yayımlanuı. Kitap, Torino Kitap Fuarı'nda Arnavut yazar Ismail Kadare, Hırvat yazar Predrag Matveyevic ve Nedim Gürsel'in katıldıkları bir toplantıyla basına tanıtıldı. Predrag Matveyeviç'in Gürsel'in kitabının îtalya baskısına yazdığı önsözü sunuyoruz. PREDRAG MATVEYEVİC d i k k a t çckcrek. Bu örnegi, Avrupalıların hayalindcki Türk'e Nedim Gürsel'in nc kadar tcrs tlüştiiğünü b c l i r t m c k için vcriyorum. Neılim Cıürsel bir yazarm bakı şıyla, ycnilenin tarafını tııtan bir tavır sergilcycrck Balkanlar daki yolcııluğunu siirdürüyor. Bir görcv nedeniyle gitnıiyor bu yöreyc, çağrılılığı yazar toplantılarına katılmak ya da sa\ai;in yol aetıgı yıkımı ycrinıle görmck aıııacıyla seyahat cıliyor. Savaş sır.ısında Saraybosna'ya gitmcsi, bıı uğurıla hcr şcyi gözc aldığının cn açık kanıtı. Ya zarın gittiği iilkclcr arasında Makc donva vc Yunanistan da var. Vardar boylarınıla, Vodno ılağının cteklcrindc, Olıri gölünim kıyısınıla, Struga ve Selanik'ıc dolaşırken, Balkan halklarının kardcşliğini, Türk vc Yunan halklarınm barış, içindc ya^ama özlcmlerini, bu özlemin gcrçcklcşmcsinc, katkıda bulunıluğu için kcndisine tpckıi Bıirış Odülü'nün vcrilıliğini bir an olMIII aklından çıkarmıyor. (îerçcktc tııhafbir güzcrgah izlivor Cîiirscl, sınırların her an değişebilıliği ülkelerin kiiçülüp biiyiklüğü topraklarda yol alıyoı. Neılim (iürsel in kitabını mutlu bir rastlantı sonucu Angclopulos'un Ulyss'in Bakışı aıllı filmini gördiiğüm gün okuılum. Saylalar boyıınca izlemeye çalı^tıgım bıı kcz Cürsel'in bakı!jiyılı. lstanbııl lıılkuını, Kaclınlar Kitiibı'nın yazarı Nedim Cîiirsel bıı kita bıncla da topoğrafvava bağlı kalıvor. ama bu topoğ rafyanın öykü siinii anlatmava kalkışmıyor. Tarihi sorguluyor daha cok. Yazarm Balkanlar'ı iyi tanıdığım söylcmeliyim. Ru.slaıın BM'yc kiralaılığı bir "IIyıiijin" ııçağıvla Saraybosna ya sidişini anlatırkcn, (iürsel' den daha sonra, k c n t i n kuşatma altmda gcçirdiği birinci günü or.ı ıla yaşayanlarl.ı paylaşabilmel için bcnim ıK aynı uçağa bı nişimi anımsa ılım. ( i ü r s t l Saraybosna'v ı görmek, biı ayılın olarak tamklık ctmek amacıyla giıliyor, s.ıv.ış kurbanlarına ılcrs vcrmck amacıyla ılcğil. Oııun Saraybosna'ya g i t t i ğ i 1994 yazında ülkcdc ikiyüzbindcn lazla ölü ve ycrinden yurdunda cılilmiş iki milyon göçmen vardı. Vc kimbilir kaç kent ve köy yakılıp yıkılmış, köprülcrlc okullar, hastancleıie tapınaklar ycrle bir cdilmiş, işkcncclcr, ırza geçmelcr, toplama kamplarına kapatılmalar, etnik arındırma girisjmlcri birbirini izlcmiş, kimbilir kaç insanın ya^amı sönmüştü. Yazar kitabında biitiin bu acıiarı sarsılmaz bir gözlem gücüyle anlatıyor bize. Bu dutum karşısmda Avrııpa vc tiim dünyanın, bir kez daha cli kolıı bağlı kalışını, kılını bile kıpırdaimayı^ını, NATO'nıın soguk savaş yıllarının ctkisiylc harekcte geçemeyişini, Avrııpa Biıiigi'nin "Otcki Avrupa"nın acılarına kayıtsız kalı^ını, Rusşa'nın bir sirk ayısma bcnzenıek pahasına da olsa eski Sovyetlcr Birliği rolünü üstlcıımeyc kalkisjm, savaş siiriip gidcrken l'( )RPR( )N'nun hâlâ "barışı Nedim Gürsel'in "Balkanlar'a Dönüş"ü Italyanca'da B ilindiği gibi Balkanlar Türk fctih hareketinin cn önemli alanını olıışturmus.tur. Osınanlı Imparatorluğu bu toprakları ıı/un süre işgal ctti: Sultanın askcıieri Viyana kapılarına dck dayandılar arııa Avusturya başkentini ele geçiremcdiler, Vencdik Körfezi'yle Screnisima Cumhuriyeti'ni ele geçiremedikleri gibi. Bölgedeki Slav vc başka halklardan oluşan bir kalkan Yunan, Roman, Arnavut vc Macarlar Türk ilerlcvis,inin cn ııç noktasını simgeleyen "Kızıl ILlma" düşüniin gcrçckles,mesini cngcllcdi. Ital van Rönesans'ı vc Oria Avrııpa uvgarllğl scrpilip gcliscbildi hövlece. Cîerçcktc Balkanlar'm bir "barut lıçısı'na dönüs,mesinin tcmclindc çok karmasık ncdcnlcr vardır. Bıı nedenlcr, bizlerin ortak bilincine tarih kitapları aracılığıyla isjcnen ideolojik nedcnlcnlcn oldukça (arklıdır. 'l'iirk ya/arı Nedim Cîürsel'in kcndine görc gözlemlcdigi bıı nedenlcrden bazılarının ıla, Avrııpa lıayal gücünün ürettiği kliijelerdcn bir havli rarklı oldugunu belirtnıcliyim. Avrııpa kıtasının en taz],ı acı çeken, neredeysc hiç barış yiizii görmeyen bölgesi, kuşkusuz Balkanlar olmıiijtıır: Bıı durıım, tarih boyunca Batı ilc Doğıı arasında bir sınır oluştııran bıı bölgenin eski imparatorluklar taralından paylasılmasına yol açtığı kadar, Hıristiyanlık içindeki bölünmelerin, Latin Katolik Kilise'vle Bizans Ortodoks Kiliscsi'nin anlaşmazlıklarını da köriiklemis^tir. Daha ba^ka çatışnıa unsuıiaıından da sözedilcbilir aslııula. Eski ulııslarüstü devletlerin kalıntıları, uluslararası anla^nıalar ııyarınca pavlaşılnıış bölgelerde yaşayan toplııluklar, omlokıızııncıı yüzyılda ortaya cıkan ıılus kavramı ve yirminci yü/.yıl iılcolojilcri, Ho^ııBatı ve KıızeyCıiincy ekscnindc olıı^an siyasal kııtuplaşnıalar, eski Do^ıı A\rtıjıa ilc Baıı Avrııpa ilis.kilcrindcki iniş çıkışlar, iki dünya savaşıyla si)ğuk savaşın mirası \rb. Nedim CîürsLTin birkaç kcz bu dolambaçlı yollardan j^eçtiği anlaşılıyor. Yazar son kitabıntla siirckli değişcn bir gerçekliğin izlenimlcrini aktarıycır bize. Atalarının fetih ılöncnıine bazı gönılormcler yapsa ıla, o yılların özlemiyle yanıp tııtuşmuyor. 19X9'da son kcz Belgrad'da toplanan yazarlar kongresiylc ilgili bir amsından söz cdcrkcn, ()smanlıların Sırpları yenilgiye uğrattıkları ve Çar l.azar ilc Sultan Mıırat'ın lıavatlarına malolan Ktıscıva savaşına ıla deginiyor. Allı yiizyıl sonra Sırplarm bıı bozgııııtı biiyiik bir zafere dönüştürme çubalarını hayretlc karşıladığını söylüyor. "Obiir taraf'tan bir yazarm, yani bir "Tiirk"ün göriişiinü, sanki aradan bıınoı yıl gcemcmiş gibi mcrak ctmelcrini kınıyor, ()smanlı ta rihlerinılc bıı savaşın çok önemli bir yer tutmaılıgına, Sırbistan'ıla oldıığu gibi bircok efsancye yol açmadıgına Sarsılmaz bir gözlem gücü Fetih dönemine göndermeler Cüner Ismail ( Makedonya Kultur Bakanı). Kıro Clıgorov (Devlet Başkanı) ve Nedim Cursel koıuın.ı ı,ıp ' .ıp.ıçık oynanan tiim siyasi oyunları, giıçlii ılevletlerin çıkar çatısmalarını, cmıinıleki canilerle paranovak bir yöncticinin Sırbistan'ı ele gcçirişjni, Hırvatistan'ın aldığı tünı yaralara ragmcn I lersek'te saygınlığından nc çok !jcy yitirıliğini, binlerce kez ihlal eılilcn atcşkeslcri, ııygıılanmayan anlaijmaları, gülünccck durııma diişen ıliplomatları, BM karaıiarmın ayaklar altma alınışmı, insanlık y.ırılımının kin dııygularma kıırban edilişini, cvet bu ve bcnzeri daha birçok şcyi bulabilirsiniz Nedim CJürscl'in kitabında. lştc tüm bu olaylar değil mi bcnim de sürgiinlc sığınma arasında bir havat si'ırmcme yol açaıv Bıırada amacım sizlcre Ciürscl'in kitabını ö/ctlcmck degil. Balkanlar'a Döniiş'ün oncmine dikkatinizi cekmek istiyorum yalnızca. Neılim Cîürsel'in öykü vc romanlarından bazıhırını okuılum. (^eşitli Avrııpa dillerinc çevrilen Kaılınlar Kitabı vc Uzıın Siirmüş Bir Yaz ıleıinden etkiledi beni. Bu son kitabından kısa bir bölüm aktarmak istiyorum. "Tank sırtında kcntc gecevarısı giıvnlcr kim." \'uvarl.ık bir miğler yıkmışlar .ılınlanna, yüzleri görünmiıyor. Miğlerin sipcrliği karanlıgın, karanlık yiizlerinin rengini almıs. Bakı.'jları \ok; hiçbir şcy almamış bakışlarının rengini" ıliye yazıyor Cîürsel. l'etikçilerin (Snipcrs) acımasızlıgını çağrıştıran bu satırlar Saraybosna dramından on yıl öncc yazılmjş. Kuijatnıa boyıınca Saraybosna'da kalan sevgili dostıım Bosnalı şair tzzct Sarayliç'in bana gönderdiği son şiirlcr gcçti climc. Bu ijiirlcrin bir dizesinde Sarayliç, şairlerin daha sonra yas,ayacakları, giderek kendilerini onunla özılcşlc^tirecckleri gcrçeği önccden habcr verdiklcrinden söz cdivor. Nedim Cîürsel'in bu s.ıtırları da, yıllar sonra yazacagı Balkanlar'a Dönüş'ü haber verivor sanki. • SAYFA 9 UMHURİYET KİTAP SAYI 339