Katalog

Apollinaire'in Kübizmin elkitabı nitcliğindcki resmi ve ressamlan konu alan yapıtı Kübist Rcssamlar; gcncl bir estetiği dile gctiren yazılar, "düşünceler"den başka, bircy olarak ele alınmış birkaç çağdaş rcssama ayrılmış alanlardan oluşuyor. Apollinaire'in genç ressam dostlarının savunulmasına yönelik bir mücadclc kitabı. FATMA ORAN Guillaume Apollinaire'in tek deneme kitabı:' Kübist Ressamlar Estetik Düşünceler' O tuzsekiz yıllık yaşamında 20. yüzyılııı başındaki Fransız edebiyat ve sanat çevrelerindc gelişcn tüm öncii akımlann içinde yer alan, şiir sanatının öniinde ycni yollar açılmasına katkıda bulunan şair Guillaume Apollinaire'in tek deneme kitabı Kübist Rcssamlar / Estetik Düşiinceler'i başanlı bir çeviriyle yavımlayan Yapı Kredi'yi, Güzel Sanatfar'a ilgi dııyan okııtiar adına kııtlayarak basjaıııak istivorıım tanıtma yazıma... Polonyalı bir göçmenle bir Italyan subayıııın oglıı olan Apollinaire (26 Ağııstos 1880, Roma9 Kasım 1918. Paris) ailcsiııin kimliğini gizli tuttıı. Asıl adı VCilhelm Apullinaris de Kostrovvitzky olan sanatçı, yirnıi yaşında, pek kanşanı kalmavınca Paris'e gidcrck orada bolıcın bir hayat sürmeye basjadı. 1901de Almanya'da gcçirdiği birkaç ayılan derin biçimde ctkilencrck şiire yöneldi. Rcn bölgesinin biiyiisüiK" kapılan genç şair, buralann (ir manlarımn vc efsanelerinin güzelliğini soııraki yıllarda şiirlerinde yeniden yakalanıaya çalışacaktı. Gcnc burada Annie Playden adlı genç bir Ingiliz kadınına aşık oldıı. Londra'ya kadar onıın pcşinden gittivse de karsılık gOrcmcdi. Aşkta ugıadığı bıı dü.ş kırık İI14.I < "Chanson dıı malainıe" (Bir Aşk Kırgınının Şarkısı) adlı iinlii .şiirine csin kaynagı oldıı. Paris'e dönüşünden sonra bir yandan yazar olarak ün kazanırkcn, öte yaııdan da edcbiyat çcvrclcrinin dcvam cttiği kahvelerde görülmeve başladı. Ayrıca Maurice De Vlaminck, Andre Dcrain, Raoııl Dufy ve Pablo Picasso gibi sotıradan iinlenecek genç rcssamlarla dostlıık kıırdıı; çağdaşjarına Henri Rousseau'nıın resimlerini ve Arrika heykclciligini tanıttı vc Picasso ilc biıiiktc, rcsmin yanı sıra cdcbiyatta da kübist estetiğin ilkclcrini oluşturma çabasma girişti. Lcs Pcintrcs cubistcs / Meditations Esthetiques adlı vapıtı 1913'tc yayımlandı. Ki bu, şjmdi size tanıtmaya çalışacağım kitabııı ta kcıı disi... Rcsim yiizeyinin dcrinliksiz, iki boyutlıı imgclcrlc değcrlctulirilnıcsiııi öngörcn Kübizm, gclcnckscl pcrspck til, kısaltını, hacimlcntlirnıc, ı^ıkgölgc kullammlanna vc sanatı doğanın laklit cdilmcsi olarak görcn kuramlara karşı çıkar. Doöayı tcnıcl alıııakla birliklc, dogadaki niçinı, doku, ıvnk vc nıckânları taklit ctnıck ycrinc, parçalara ayrılmı§ ncsnclcri (,'c^illi yönlcrdcıı aynı anda alpılaııabilccck biçimdc yan yana gctircrck ycni bir gerçeklik yaratır. H. Matisse ile eleştirmen Louis Vauxcelles, Braquc1ııiıı "L'Kstaque'ta Evler" (1908, 1 lcmıann Rııpl Koleksiyonıı, Berıı) adlı yapıtınm 'küp'lcıdcn olıı^tuğunu söylcınişlor ve akıııı adını bıı alaylı bcnzetmetlen nlmıştır. Braque'ın bıı yapıtındaki cvlerin lıacimlcri, agaıların silindirik biçimleri vc tabayc^il toıılar, Kübizmin 19()9'a dcğin jean Metzlnger Marcel Duchamp juan Cris Kübizmin kutsal kitabı •• ılk evresinı ctkileycn Paul (]ezanne'ın vapıtlaı ını anıııihatır. Ycnı lislubıın habercisi isc Picasso'ıuııı 19()7'dc vaptıgı "Avignoıılu Kızlar"tlır. (Modi'in San.ıt Mü/csi, Ncw ^'ork); rcsimdcki be;j kız ligürü kııık çi/gili, kö^cli bicimlerc dönü^nHİştıir. Cezanne'da oıdıığu gibi dcrinlik dııvgusıı ıcnklcılc sağlanmı^, kırnıızımsı kabvcrcngi gibi sıcak ıvnkler yakını, soğuk mavi toıılar uzagı belirtmek icin kullaııılmıştır. Kübizmin 191012 arasındaki evrcsi Çözümsel Kübizm olarak biliııir. Bıı döncm resimlcrindc biçimlcrin parcalandıüı, çözümlendiği görülür. Dana çok ılik açılı ve ıliiz çizgili dü/ctıleıııefcr yeğlenir ama, Picasso'nun "Mandolinli Kız"ında (1910, (")zel Koleksi yon, Ne\v Yoık) görııldügü gibi bazcn rcsmin bazı bölümlcri heykeli andırır. Yapıtta önccliklc biçimlerin yapisina önenı verildiüındcn, izlcvicinin tlikkatini bıı vapıdaıı uzakla^tırnıamak iein rcıık kııllanımı basitlcştirilmiş, taba , kalıvcıcngi, gri, krcm, ycşil va da mavinin tonları yeğlenmiştir. lek rcnkliliğe varan tııtıım nesnenin birçok görüıuinıiinü birtlcıı, karnıaşık bir diizcn ieinde vcrmeyc de uygun diişcr; üst iistc bindirilcn saydam vc saydam olmayan reıık alanlan rcsmin gerilermde kal ıııak ycrine, yüzeyine eıkar gibi göriiniir. RcMiıin ortasında küçük vc sıkıijik olan biçimlcr, tııvalin keııarlanna tloğru büyüyüp scıbestleşir; Picasso'nun "Ambroise Vollard Portresi" (1909 10, Pıışkin ( iüzcl Sa natlar Mii/csi, Moskova) bıına örnek tir. Tcmsili öğc Ic r Ic b i rI iktc kullamhın harfier sa natçın ı n soyutlamaya verdigi önenı i gös terir. llıı çok çalgı, ijişe, siiraAlbert Gleizes hi, bardak ve gazete gibi nesnclere yer verilir; öliidoğalarla ins.ııı ligür vc portrclcri vapılıı. 1912'den soııraki Bireşimsel (Scnte tik) Kübizm döncnıindc dc gene aynı koıııılar işlenir, ama bıı döncnıde yapıtlarda biçimlcrin bircşimi öncm kazanır. Rcngin öııemi biiyiik ölçiidc artar; biçimlcr parçalanmış vc iki bovııtlu olmakla biıiiktc daha biiuik ve be /cmcscldir. l)ü/gün ve kaba yü/cvler kaışıtlık oluştuıacak biçimdc kııllanılır \e sık sık kolaj vöııtetninc başvurulıır. Kolaj hcm bıı kaışıtlık duygusunıı pekiştirmeye, hcm dc doğada vc resinıdc dikkati "gerçek"le "yanılsama" ayrımına çekmeyc yarar. Picasso vc Braque'ın yarattığı bu ycni dil Jean Metzinger, Albert Gleizes, Matmazel Marie Laurencin, Juan Gris, Fernand Leger, Francis Picabia Delaunay vc Marcel Duchamp tarafından ckı benimsenmiş ve gcliştirilmiştir. Temelde bir resim üslııbu olmasına karşın, 20 yy. heykclciligini ve mimarlığını da büyük ölçüde ctkilemiştir. Kübizmi bcnimseyen başlıca hcykcleilcr Alexander Archipenko, Raymond DuchampVillon vc Jacques Lipchitz olmııştur. Le Corbusier'nin 1920lerde yaptığı koııut tasarınıları da kübizmin etkilcrini taşır. "Kübizmi eski resimclen ayırt eden nokta bir öykünme sanatı değil, yaratıma kadar yücelmeye yönelik bir tasarım sanatı olınasıdır" diyen Apollinaire'in Kübizmin clkitabı niteliğindeki rcsmi vc ressamlan konu alan yapıtı Kübist Ressamlar; gcnel bir estetiği dile gctiren yazılar, "düşünceler'Mcn başka, bircy olarak cle almmış birkaç çağdaş rcssanıa aynlmış alan lardan oluşuyor. Apollinaire'in genç ressam dostlarının savunulmasına yönelik bir mücadclc kitabı. Yapıtın bir bolümündc ycr alan "Kübist Ressamlar, Estetik Düşünceler Dosyası"nm yazarları Leroy C. Breung vc JeanClaude Chevalier "F2stetik Düşünceler" alt başlığınm, şairin de öndcrlcrindcn biri oldıığu bir dcvrimi çok daha genis bir pcrspektife yerlcşlirmek istcycn nirinin sanırla olgunlaştırılı^ı 'düşünceler derlemesi' okluğunu da belirtiyorlar, yapıta açıklık getircn kapsamlı yazılarında. F'stetik Düşünceler ycdi bölümdcn oluşuyor. Picasso, Georges Braqııe, Jean Metzinger, Albert Gleizes, Matmazel Marie Laurencin, Juan Gris, Fernand Leger, Francis Picabia, Marcel Duchamp ve DuchampVillon da Apollianairc'in Yeni Ressamlar bölümüntlc savıındıı ğu, önemsediği sanatçılar. Ama mizaç açısından Apollinaire kcndini Picasso'ya yakın bıılılu^undan olmalı, yapı tın asıl kahramanı da görüleccgi gibi Picasso oluvor. "Fransız Kamuoyunda Yapıt Nasıl Karşılandı?", "Kübizm Konulu Bir Anketten Seçmeler", "Yaşamöyküsü Için Not lar" vc "Resimler" de yapıtın öteki öncmli bölümlcrini oluşturııyor. "Kübist Ressamlar"ın az da olsa ta Çözümsel Kübizm Yeni bir gerçeklik nıtımım yaptıklan sonra ycnidcn Apollinaire'in bivogralısıne d^önnıck istiyo rum: İlk şiiı kitabı L'Enchanteur pourrissanl (1909; Kokıışmuş Biiyücii) büyiicü Mcrlin ile pcri Vivianc arasında gcçcn, şiirscl diizyazı biçiminde yazıl mış olağandışı bir (.liyalogdıır. Bıınu i/leycn yıl, kimi mizah dolıı, kimi al.ıbil tliğine fantastik öykülerini L'Heresiarque et Cie (1910; Dinsiz ve Şürckâsı) adıyla yayımladı. Arılından, bclirgin \'c abartılı bir üslupla dörilükler halindc yazdığı Le bestiare (1911;! layvan ()ykiilcri) gcldi. Ama Apollinaire'in şiir alanındaki başyapıtı Alcools'clür (1913). Bu yapıtta, bazcn dize sayısı değişmeycn kıtalarla ve on iki heceli dizelerden olıışan aleksanden ölçiisüyle, bazcn dc kısa vc ııyaksız dizelerlc, ama hiçbir noktalama işareti kullanmadan tüm dcncvimlcrini aktardı. 1914'tc ordııya vazıldı; piyadc tcğmeni olarak kalılcıığı savaşta 1916'da başından yaralandı. Terlıis olııp Paris'e döndüktcn sonra simgescl bir öykii olan Le Poefe assassine'yi (Katledilen îjair) yayımladı. Bıınu dana da öncmli bir yapıtı olan Calligrammes (1918) izlcdi; bu yeni şiir kitabı savaş imgeleriyle ve ycni bir aşkın saplantısıyla dolııydu. Savasta aldıöı yaralarılan zayıl düşcn Apollinaire, Ispanyol gribindcn öldii. Les Mamelles de Tiresias (Tircsi as'ın Mcnıclcri) adlı oyıınıı 1917'tle ölümünden bir yıl önce sahnclcıuli. Apollinaire bıı oyıınıı "gerçeküstücü" olarak nitcleııdirmişti; tcrimin ilk kcz burada kullanıldığı sanılmaktadır. Apollinaire'in oyıınıı daha sonra Francis Poulenc larafından halif opcra türünc uyarlanmış ve ilk kez 1947'de sahnclenmişiir. Apollinaire şiirlerinde eesıır ve oldııkça aykırı bir teknik dcncmistir. Calligrammes, ııstaea dizgi diizenlcmcleriyle şiir olılıı/jıı kiuiar, ıkhvmlir ıle, Apollinaire, sözcükler arasında kurdıığıı alışılmadık bağlantılarla şaşırtıcı vc bcklcnıncdik ctkilcr yaralınayı amaçlamıştır; bcrcisi sayılabilir.., • bıı yönüyle dc Gerçeküstücülüğün ba Kübist Ressamlar Estetik Düşünceler / Cıiullaımıc Apollıııairc / Çcvircıı. Alp Yiinıcrtckm /Yapı Krctli Yayınlan /IGİ v. CUMHURİYET KİTAP SAYI 339 SAYFA 12