Katalog

ERDEM DORUK E le aldıgı konuvıı \alnızca adından yohı çıkarak kolayc.ı talımin edemeveceğiniz bir k'itap Tuhar 1 lava; belki hu nedenle bir de altbaşlığı var: Sınırlar Çağında Kiiltür, Bilim vc Teknoloji. Tuhaf Hava, her nc kadar birbiriyle anlam bütünlüğü içindeki bölümlcrden oluşuyorsa da, "kültürel yelpazenin hcr yanından incclemc ko nuları seçen" yazarın da belirttiği ğibi, bu incclemelcrden hcr biri "kendi içinde bütünlüğü olan bir tartışma olarak da" okunabiliyor. Bu konulardan ikisi üzerinde özellikle durulmaya değer olduğiınu düşünüyorum: Birincisi, Yeni Çağ düşüncesi; ikincisi burjuva fütürolojisi. Okuyucu, kitabın Yeni Çağ düşüncesi vc siyasetinin cle alındığı "Yeni ÇağDaha Müşfik, Daha Nazik Bir Bilim mi?" başlıklı bölümündc birçok yeni terimle karşılaşunca öncc biraz irkilebilir; ancak, yeni olanı ve bilinmeyeni öğrenme tutkusuyla sayfaları çevirdikçe, yazarın aslında günümüz açısından çok önemli bir konuyu irdefemekte olduğunu göreccktir: Özellikle 1970'lcrdcn sonra, metafizik düşünce sistcminin bilimsel düşüncc sistcmine karşı giriştiği yeni saldırıda çağdaş biimscl kuramlardan yararlanmaya çalışması ve bu çabanın iirünü olan çok sayıda altkültür. Bu bölüm bilim ile sözde bilim (materyalizm ile metafizik, arasındaki ezeli çatışmanın günümüzde almış olduğu bicimi yansıtması bakımından çok yararlı. Bilim ilc metafizik düşünce arasında çatışma, yaşamın her alanında ve her zaman yaşanan bir olgu. Ancak, tarihscl olarak bakıldığında, kimi döncmlerde, özellikle bilimsel ve tcknolojik ilerleınenin hız kazandığı dönemlerde metafiziğin iyice sindiği görülür. Dünya çapında gericiliğin, gericiliği besleyen emperyalizmin daha yogun bir saldırıya geçtiği dönemlcrdeyse metafizik düşüncc çok çeşitli kılıklara bürünerek toplumıı içten içc kemirmeye başlar. nı/c.ı Batı'da ülkemi/de dc milTuhafHava: Sımrlar Çağtnda Kiiltür, Bilim vc Teknolojiyonlarca insandegıl, tu/.aga vakalanıyor. bu Sanayi sonrası kapitalist kültürdeki bunalım TuhafHava, ele aldığı son derece ağır konuları kimi zaman eğlenccli bir üslupla işleyen, zcvklc okunan bir araştırma. Bilimkurgu edebiyatının gelişimini teknolojiyle ilişkilendirdiği ve günümüzün gözdc bilimkurgu filmlerinin siberpunk kanramanlarının nasıl birer siber karşıkültür simgesi olduğunu anlatan bölümleri bir çırpıda okuyacaksınız. Yeni Çağ: Yeni Metafizik Dikkat cdilirsc, Tüıkiyc'dc ll^S()'lcrtlcn bu yana, medvanın da (ticari ka zanç kaygısıyla birfcşcn) dcslcğişk1 oıtalığı medyumlar kaplas ıvcrdi. Dincı akımların giiçlcnmesi dc (raslantıya bakın) aynı dönemin bir üninü. Yeni Çağ düşüncesinin "teknokratik bunalım çağında bir kartjikültür olu^umu olarak" (s. 33) görülcbilctcginı belirten Ross, kendi konumunu "...daha çok Yeni Çağ kultürünün biçimindcn ve gelihjimindcn alınacak siyasal dersler olduğunu düşüncn ve hisscdcn spckıilatif oir elcştirnıcnin konumu" (s. 41) olarak niteliyor \c "Yeni Çağ kültiırünün rasvonalist bilimden daha doğru vc tutarfı bir dünya açıklaması ürcttiğinc inanmıvorum. (s. 45) diyor. Yeni Çağ düşüncesi adı altında toplanabilecek altkültürlerin temelini, teorik fiziğin, özellikle kuantum fiziğinin metafizik düşünceyi doğruladığı savı oluşturuyor. "Metafizikçiler artiK kendilerini alışıldığı üzcre bilim karşıtı köşede bulmuyorlarsa bunun ncdeni, kuantum tiziğ'inin ardından tcorik biltmin, süıeksiz zaman, uzay, madde ve nesnelliğin mckanik fjörünümüne ilişkin entelektüel güvenlik duysusunun parçalanmiij olmasıdır. NicclİKScl rasyonellik bilimsel matervali/.min normatif tanımı maddenin kuantum f»erçekliği düzcyindcki davranışını artık açıklayamamaktadır." (s. 58) "Bunların sonucunda, teorik fizik, üclcnekscl olarak metafizigin hak iddia cttiği alana kaymıştır mekanikten çok organik ve materyalistten çok askınci, hatta spiritüalist." (s. 59) "Weber'in, rasvonalizmin insanı dogadan ayırmasıyla özendirilen 'dünyanın büyüsünü çözme' düşüncesinin sonuna gclindiği kabul cdilmektc ve Hzik ile mistisizm arasındaki yeni kardeşli£i göstermek amacıyla ünlü ti/ikçilerin Hcisenberg, riinstcin, Bohr, Schrocdinger, De Broglie, Jeans, Planck, Pauli, pAİdington mistisizm ve dınc ilişkin aöriişlerino sık sık atıfta bulunulmaktadır." (s. 59) Kuantum liziği metafizik dünya göüşü ü dogrulamıyor; hiçbir bilimsel gy ç d l bilgi metali/iği doğrulamıvor. Pcki, bir limin \ e tcknolojinin bu dcnli gclişmiş oldıığu güniimiı/de ncden insanların önemli bir bölümü halen metafizik altkültürlere saplanıyor Bunun yanıtı, dünya çapında cle alındıgında, bilim ve teknolojiyi yalrıı/.ca kâr amacıyla SAYFA 8 Kuantum FUğl ve Metafizik üretim yapmanın bir aracı olarak görcn, buna karsılık toplumsal vc manevi düzlcmdeki çıkaıları mctafiziklc örtüsen bir sistcmin cgcmcn 1 iğini sü rd ürmesindc yatmaktadır. Ross bu konuda şunları sövlcmcktedir: "Alternatil (sol) bir toplumsal bireycilik siyasetinin yokluğunda, insanların maddiyatçı bir kültürde karşılaşılan sorunlara spritüalist çözümler aramaları hiç dc şaşırtıcı degildir." (s. 91) Metaföğln licarati Andrc\v Ross. bu kitabı, Yeni Çağ'la ilgili tünı ilgi alanlarının ve uygulamaların temsil edildiği bir ruara katılılıktan sonra yazmış. Yeni Ça«S topluluğunun başjıca ticari kongrelcrinden biri olan vc 1989 sonbaharında ABD'dc dü/cnlencn bu tuarın adı Bcdcn, Akıl, Ruh Içın Tüm Yaşam luan'dır ve huarda kimlerin birer standı olduğunu tahmin ctmek pck de zor olmasa gerck: "...şifa dağıtan medyumlar, kutsal yiyccck ürcticilcıi, halk mctafızikçileri, psikotcknologlar, UFO'larla temas kuran lar, kristal terapistler, yunus avukatları, kanalcılar" (s. 26) gibi çeşitli altkültür uygulayıcıları. Fuarda "bilim paneli" olarak sunulan bir oturumun ana konusu aşırı düşük trekanslı (ELF) elektromanyetik radyasyondur vc HLF, birçok parapsikolojik \e paranormal olayın açıklayıcı tcmeli olarak ortaya konmaktadır: "...bu frekans, medyum sifa dağıtıcıların, mistiklerin, uzaylılarla ilişki kuranların, kanalcıların ve öteki psikoteknologların etkinlik gösterdigi bir Irckanstır. Ayrıca, çok sayıda Yeni Çag metafi/ik sisteminin temel ö^elerinden biri olan çeşitli kozmik enerjilcrin (örneğin: cn'i, prana, mana, kundalini, odik enerji, orgc>n cnerjisi, aura vb.) tcrcih cttiği frekans da budur." (s. 3031) Sanayi sonrası kapitalist kültürdeki bunalınıın yarattığı altkültürlerin metafizik tcmcllcrini biliımcl kılıflarla (örncğin, aşırı tliişük frekanslı elektromanyetik radvasyon) gizlcmelcri bilim aşığı insanlar için bir tuzak oluşturuyor ve yal Dünyamı/, hcr alanda, gcçmiştc olduğundan çok daha şiddetli bir bölünmeyle kartji karşıya görünüyor. Bir yanda, dünyanın sayıca büyük bir çoğunluğunu oluşturan, ancak dünya kaynaklarmın pek azını kullanabilen ve teknolojik gelişmelcri gitgide daha geriden izlemek zorıında kalan insanlar ve ülkelcr; diğer >anda, sayıcı küçük bir azınlığı olu^turan, ancak tcknolojik iistünlüklerini, dünyanın yalnı/ca bııgününü değil, yannını. gclcccğini de Dİçimlendirmek için kullanan insanlar ve ülkcler. Andrc\v Ross'un şu sö/Ierinc katılmamak eldc dcğil: "Teknolojik gelecek hepimizi ilgılendircn bir konuysa, bu geleccğin nasıl olacağına ılişkin kararlar yalnızca uzmanlara bırakıIamaz." (s. 23) Nasıl bir geleceğe doğru ilerliyoruz vc bu gelecek nasıl biçimleniyoıV Gcleneksel olarak sol düşüncenin yetki alanı kabul edilcn 'gclccck', son 40 yıldır dev uluslararası şirketlerin ve askeri kuruluşjarın önemli ölçüde kavnak ayırdıkları bir alan haline gelmiş bulunuyor. "Beyin takımlarında, üniversitelerde, enstitü ve vakıflarda birçok fiitürolog" çalıştıran bu kuruluşlann yanı sıra, işi doğrudan doğruya geleceği araştırmak, gelecekle ilgili çeşitli senaryolar üretmek ve geleceği biçimlendirmek olan organizasyonlar ortaya çıkmıştır: The Word I : uture Society (ABD; Dünya Cclccck Cemıvcti), Club of Rome (ltalya; Roma Kulübü), vb. "The World Future Society, gelecegin coğraryasını bir haritaya dönüştürmek üzcre ctki alanları öncrmiştir. 'Yakın gelccck' (bir yıla kadar), geçmiş tarafından diktc cdildigi için denetlcncnıez: 'vakın vadeli gclccck' (bir ile beş yıla kadar) şimdiki eylemlerimizle kısmen dcnetlenebilır: 'orta vadeli gelecek' (beş ile yirıni yıla kadar) neredevsc tamamen denetlenebilir ve şimdiden seçilcbilir;..." (s. 228) Ross, askerıyc ve sanayi alanındaki seçkinlerin ve politik kararların alınmasında söz sahibi olanların "fütürolojiyle teknokratik bir kavnak olarak" ilgilendiklcrini ve "bu enstitü Ve beyin takımlarmm seçkin ortamında, gelecekle ilgili halkç'i ya da demokratik bir karar alnıa aracına" (s. 224) ver olmadığını bclirtirkcn kuşkusuz haklıdır.Tuhaf H.ıva, cle aklığı son deıecc ağır konuları kimi zaman eğlcnceli bir üslupla işleyen, zevkle okunan bir araştırma. Bilimkurgu edebiyatının gelişimini teknolojivle ilişkilendirdiği ve günümii/im gö/de bilimkurku filııv lerinin siberpunk kahramanlannın nasıl birer siber k.ırşıkültiır simgesi olduğunu anlatan bölümleri eminim bir çırpıda okuyacaksınız. • Tuhaf Hava, Sınırlar Çağında Kiiltür, Bilim ve Teknoloji/ Çcvırcıı Ktiııtıl Dıınııul/ Aynıı/ı Yd\ınl<ın/ Erlıil CUMHURİYET KİTAP SAYI 323 Geleceğimö Kimler Biçimlendiriyor?