Katalog

oylcntıve gorc unlu bılgm Euklc ıdes'ın kaıısı huysuz, dııdııeı kadı nın bırıymış Sokrates ın karısı Ks.ınthıppe'nın s^tiLtlığı (hatta kıını kay naklaıa goıe cad.ılo/luğu) ıse dılleıc dcs taıı Asımov Bılıın ve feknoloııde Bı yograhler Ansıkloptdısı" adlı yapıtında Sokrates'ın, kaıısına sabırla tahammul ettığını ya/ıyor De/orbrv'mn çok eskı lerden, 1883 ten seslencn '(îenel Bıvog rafı ve Tarıh So/luğunde ıse Ksanthıp pe'nın, tıırn huysıı/ ve kavgacı kışılığınc kaışın, Soktatcs ın dramatık olumunun ardından "yınc de buyuk bu auya gar kolduğu" bclııtılıyor Brıtannıca ıse bu kadının, Kscııophon un yazdığına gore, hııçın bııı oldugunu belnttıkten sonıa dırdırcı (ya da sırret') olduğuna ılıskın kesın bırkanıt bulunmadığım eklıyor r uklcıdes ın geomctııyı aksıyomatık olarak kurduğu 'Stoıkheıa" (Geometrı nın Ogeleıı) adlı kıtabı 8 vıı/yılda Aıap ça'ya, 1 yuzyılda Latıncc'yc çevrılmıs ve elyazmalarını saymazsak, 1482'de Vene dık'te ılk basılısından bu yana 1000'den fa/l.ı baskı yapmıstır Oyle kı bu yanıt, dunyanın gelmış geçmış en çok basılan, çevrılen ve okunan ıkıncı kıtabıdır "Ogeler"ın, aradan geçen 2300 yıldan sonra da çok buyuk sayılarda basılmaya devam ettığını soyleyebılırız, çunku gu numuzun ortaokul lıse geometrı ders kı tapları onun 12 cıltlık bu yapıtının ılk dort cıldının bır ozetı ya da duzenlemesı nıtelığındedır Sokrates hn, kıtap yazma mış olsa da onun lelsefeye gctırdıklerını ve ınsanlığın duşun evrcnınde 2400 yıl dan bu yana suıen etkiMiıı herkes çok lyı bılıyoı Butun bunları ne ıçın yazıyorum'1 Aklı başında (ya da aklı basında olmayan) hıç kımsenın çıkıp da Fukleıdes'ı, Sokıates'ı ya da baska bıı bılım dusun adamını elestırnıek amauyla "Oylesıne dırdırcı es,ı olan bııı ancak o kadar vazabılırdı (ya da duşunebılııdı)" dedığını duymadını Sı/ de duymamıs, olmalısını/ Duysanız da kulaklaıını/a ınanamazdıni7 sanırım Hele boylc bıı sozu bıı "profesor"un, ustelık bır 'bılım taııhı profesoru"nun ağ/ından duymui} olsaydınız Oyleyse $u alıntıyı bırlıkte okuvalım "Osmanlı bılınıı hakkındakı gcncl ka naatı, 'Osmanlılarda da bılım var mı Al lah askına^ Ne yaptılar kı hangı ıcadı yaptılar kı1' tuıunden sorıılarda açık ola rak gorebılmekte ve bu soruların tesırı altında kalınarak o bılımın horlandığını ve kotu gorulduğunu muşahadc edenıl mckteyi7 Bu gorıısu ve baki!j açısını etkı lcyen ba^ka bır laktor daha vardıı kı o da, bu sahada ya/ılmıs tek kıtap olan Adıvar'ın cserıdır 1930 lu yıllarda yazıl mıs olan Osmanlı Turklerınde llım adlı eser, yazarın Parıs'te surgundeykcn veya Parıs te ya^arken, yazdığı bır eserdır kı, bı/ Adnan Adıvar'a her şeye rağmen boyle bır eser ya/dığı ıçın mutcşekkırız Fakat burada sunu bclırtmemız gerekır Bu eser, lstanbul'dan kendısıne çeşıtlı bı çımlerdc vc buyuk oranda Suhcyl Unver Hoca tarafından gonderılcn notlar ve kendısının îjarkıyat Enstıtusu'nde, Bıblı othecıue Natıonale'de gorduğu cserler den derlencrck yapılmış bır çalışmadır ve tabıatıyla eksık olduöu gıbı, oırtakım yanlıs de£erlendırmeler de mevcuttur En rnuhım eksığı ıse, 'canım değmez IA ten Osmanlılarda bılım mı var1' dıye bır duşuncc ı^ındc olan yazarın tavndır kı bunu da vazarın, son Osmanlı neslı ola rak o nesiın o tarıhe bakıs a<,ısını akset tırmesı şeklınde yoıumlamak gerekır O neslın ve yazarın ı^ınde bulunduğu duru mu bır cluşunun' Bır yanda harpler, fela ketler, dı^er tarafta da sıırgun ve Halıde Hanım'ın dırdırı Adamcağı/ baska ne ya/abılııdı'" Yapı Kıedı Yayınları "Salı Toplantıla rı "nın tutanaklarını yayımlamayı sıırdu ruyor "Anatomı Deıslerı Osmanlı Kul turu" bu dızıde Mayıs 95'te yavımlandı Bıı yapıtt.ı Osmanlı kııltuıunun de^ısık alanlarını konu cdıncn sekı/ açıkoturum yer alıyor Bunlaı ın bır kıtapta toplanma SAYFA 12 s GÜNEY GONENÇ Osmanlı kulturunun anatomisi •• •. • • Yapı Kredi Yayınları "Salı Toplantıları"nın tutanaklarını yayımlamayı sürdürüyor. "Anatomu Dersleri: Osmanlı Kültürü" bu dizide Mayıs 1995'te yayımlandı. Bu yapıtta Osmanlı kültüriını'ın değişık alanlarını konu edinen sekiz açıkoturum yer alıyor. Bunların bir kitapta toplanması izleme olanağı bulamayanlar ıçin, özellikle kalıcı bir lcaynak oluşturması açısından çok yararlı. Yapı Kredi Salı Toplantılarında "Anatomi Dersleri" dan baslayarak Tıbbıye'de materyalıst bır gorusun egemen olmasıyla ve sunı bır biçımde oıtaya çıktığmı savunan Savın thsanoğlu na bır ızlevıtı soruvoı Kcn dıleıı Tan/ımat'a kadaı dın ıle bılım sur tusmesı olmadığını ılen suruyorlar Ne den Takıycttın ın rasathanesı yıkıldi'' Vc neden matbaa yuz sene sonra geldı ve Ib rahını Muteleırıka paılısana ınatbaayı kullandııtmak ıçın Bu Islamıvctı vaymakta onemlı bıı rol oyn.ıt dcmek 7o runda kaldH' lstanbul Unıvcısıtcsı Bılım Taııhı Anabılım Dalı Baskanı ve Islam Tarıh Kultur McrkL/ı nın (IRC 1( A) Yo netmenı olan Pıorcsor Ihsanoğlu vanıt verıyor "Bu soıulan soıulaı, Osmanlı bı lımı hakkında kısılıgmı \e bıhmscl ka aııatı aksettıren sorulaıdıı fr.ıkıvettın m kı^ılığmı ve bılımsel yetkınlığını lasatha nenın kuıulıı^untı anlattıktan sonıa CıGl Sarav ıçcıısınde bııtakım kıskanç lıklar var ( ) Bız bu durumu bugun de va^ıyoruz unutmayalım Yııııan Harbı de kaybedılıvor tstanbul da vcba sıkmtısı oluyor, sonıa kuyrukluyıldı? vs 1 lotalar bu rasatı yapmak saabet Lşeamct (uğur suzluk) olsa gerekl getırır Uluğ Bey'ın sonu, boyle oldu, şunun sonu boyle ol du, aman padısahımız, sızın sonunuz da kotu olur zınhar', dıyorlar Padısjah ne yapsın'' Yıkılma sebebı bu ( ) Şeyhulıs (am'ın fetvası gıbı bır ıddıa doğrudur ama o donem her şey dın adına yapılıyor Kurulması da dın adına yapılıyor, yıkıl ması da " (s 73 74) Kıtaptakı otekı açıkoıuı umların konu ları şoyle sıralanıyor Osmanlı Kımlığı, Osmanlı'da Uslup Çogulluğu Osman h'da Zanaat Ahlak Jktısat Ilıskısı, Os manlı'da Kultur Kuramları, Osmanlı Dunyasında tnanç Bılgı Ikılcmı Osmanlı Kavsağında C.cleneklerın Kesısmesı Os manlı'da Dıl ve Edebıyat 1 lepsı bırbıım den ılgınç konular Ve alanlaıında u/man katılınuılar Kaydedılmış konu^maları okunıak bcnım noşuına gıdıyor, konu^ matının dusuncelerı ustunde ız suıuyoı sıınu/, yınelemeler oluvoı arada hatta kımı /aman ulak tokezlemeler, Bunlar sı zı açlkotuııımun yapıldıfiı salona goturur gıbı oluyor, bır canlılık katıyor okumanı /.A Yukaıda sıraladığım baslıklaı arasın da en çok ılgı duyduklarım Kultur Ku runıları, Dıl ve Edebıyat ve lnanç Bılgı Ikılcmı oldu Kultur Kurumlan konulu oturumda Osmanlı'dd matbaa, basılan kıtapların nıtelıklerı ve sayıları hakkında çarpıtı bılgıler var Omeğın III Selım ve II Mahmut doncmının tunıunu ıçeren 17951839 donenıınde basılan toplam kı tap sayısının 407 olduğunu oğrenıyoruz Kemal Beydıllı Kuran'ın basılmasına 1874'tc ı/ın verılmesının ana nedenı ola rak Avrupa'dan kaçak olarak bınlerce basılı Tcvrat, tncıl ve Zebur gelmckte oluşunu gosterıyor Bu kutsal kıtap bol luğu, Musluman kesını ıçın haksız rcka bet goruntusu vermektcydı Zıra, Kuran ı Kerım henu/ basım yolu ıle çoğaltılma makta ve elle çoğaltılan a? sayıdakı Ku ran, fıyatından oturu, ancak zengınleıde ve en nıhayct camılerde bulunan bıı kı tap halıne donuşmektcydı" Yıne Kemal Beydıllı'dcn Muhcndıshane kıtaplığında kı toplam kıtap sayısının başlangıçta 14 olduğunu, devırteslnn zabıtları yardı mıyla tum kıtap varlığının yanı sıra her turlu alet edevat, hatta hocaların aptcst ıbrıklcrıne kadar tum ayrıntının bugun ızlenebıldığını, sonradan toplam kıtap sayısının 200 bıblıyogratık kunyede 2500 adcde yukseldığını, bunların bır bolumu nun muhendıslık dışı dallarda olduğunu oğrenıyoruz Necdet Sakaoğlu Topkapı Sarayı'ndakı 400 yıllık koleksıyonda Turkçe yazma sayısının 3000 dolayında olduğunu, bunların çoğunun <\A muker rer kıtaplar olduğunu soyluyor "Sılkeler senız, orada, esaslı 1000 kıtap çıkar Dort yuz yılda 1000 kıtap, unutmamalı kı, ıın paratorluğun en buyuk kutuphanesıdır Padı^ahlara sunulan kıtapları da kapsa maktadır ve saraydakı 6 7 kutuphanenın bır aıaya gctırılmesıyle olu^mustuı" Za fer Toprak llber Ortaylı ve Kemal Bey dıllı arasında geçen kısa bıı konuşma da yakın geçmışımı/den ıbıetlık bıı lotoğraf CUMHURİYET KİTAP SAYI 321 Diğerkonular Osmanlı Bilinri sı ızleme olanaöı bulamayan lar ıçın, ozellıkle kalıcı bır kaynak oluşturması açısından çok yararlı olmui; Yukardakı alıntı, "Osmanh'nın Bılım ve I'eknolojı Bırıkımı" konıılu açıkoturumda Ekmeleddın Ihsanoğlu'nun yaptığı konu% madan (s 40) Aynı toplantıda ÎTU Hidrolık Kuısusu'nden ve Bılım ve 'leknolojı Araştırma Merke zı'nın yonetmenı Profesor Kazım Çeçcn Osmanlılar'ın teknolojı alanında ozellıkle ıkı dalda ılerı gıttıklerını, bunlarm hanta cılık ve yapı dalları olduğunu belırtıyor Sınan'ın gerçcklestırdığı kımı yapıların, ozellıkle su kemerlerının essız bırer yapıt olduğunu ayrıntılarıyla anlatıp açıklıyor (kıtapta bunların çok guzel fotoğrafları na da yer venlmış) Daha sonra sozlerını soyle surduruyor "Osmanlılar su tesibi, camı, medrese, ımaret, çeşme ve kopru yapımında teknık yondcn çok bajjarılı ol mıısjar, buna mukabıl aklı nılımleıde çok gerıde kalmı^lardır 15 yuzyıldan ıtıba ren Batı'da Ronesans buyuk gelışnıeler gostcrır ve bılım adamları oıtaya çıkar Osmanlılaı'da onlaıla kıyas edılecek hıç bır bılım adamı yoktu 17 yuzyılda Ba tı'd.ı Newton ve Lcıbnı/, 18 yuzyılın so nunda CJauss gıbı buyuk bılım adamları varken Osmanlllarda bunlaı ın eseıltrını anlayacak ılu/eydt bılc bılım adamı ye tışmemi!5tı 16 yuzyılda Batı dan çok us tun Pırı Reıs, Alı Macar Reıs gı bı Uartograflar yetışmış ıken 1770 yılında (Osmanlı vezırlerı Cebelıtarık'tan habersı/dı ( ) Butun Osmanlı tarıhınde Ba tı'dakıler ıle kıyas edılebılecek duzeyde oııjınal eserleı veren bıı bılım adamı yoktur Aklı bı lımleıde çalışanlar ya dogrudan L"Doğu'dan " olmalı sanırıınCıCî] veyahut Batı'dan bazı çe vırıler yapmakla yetınmışlerclır Bılımde bır ılerleme, orıjınal bıı çalısma yoktur Ancak Vıdınlı Huseyın Tevhk Paşa len alanında Batı'yla kıyaslanabıle cek bır araştırma yapan tek ılım adamı olarak gozukmektcdır" (s 57 58) Prot Ihsanoğlu sozlerının bır yerınde "Osmanlı bılınıı zannedıldıöı gıbı ve ılerı suruldugu gıbı değıldır, herkesın kafasın dakı 'bunlarda /aten bır şey yoktur' ka naatı tamamen yanlıştıı" dıyor Ne var kı "Osmanlı, Batı dakı ronesans sonrası ıl mî gclışımın daha sonra sanayı ınkılabına donuseceğını" gorememıs^ (boylece, Ba tı'nın, bılımde gelışmeye, sanayı devrımı nı bırkaç yuzyıl onccden gö?une kestıre rek yoneldığını de oörenmış oluyoruz) Osmanlı'da bılımle dın arasında ahenk bulnnduğunu Osmanlı'da onemlı olanın Tanıınm vjrlığını ve yaıatıu olduğunu kabııl ctmek olduğunu, yoksa evıenın yıımcrke/lı mı goknıerkezll mı olduğu nun dınle ılıskısı olmadığını, dın bılım çatısmasının 19 yu/yılın ıkıncı yarısın