Katalog

'Yapıtımın özellikleri, okurumun da özellikleridir' Ozdemir înce son bir yıl içinde arka arkaya kitaplar çıkardı:"Yazınsal Söylem Üzerine", "Dinozorca", "Söz ve Yazı" denemelerini, "YazınSesi"iseson şiirlerini bir araya getiriyordu. înce, bu arada toplu şiirlerini de yayımlamaya başladı. "Tekvin" admı taşıyan ilk ciltte înce'nin "Gürlevik", "Kargı", "Tutanaklar", "Kiraz Zamanı" ve "Karşı Yazgı" adlı kitapları bir araya getirilmiş. Ozdemir înce ile kitapları ve düşünceleri üzerine konuştuk. ENVER ERCAN i retken bir imza Ozdemir ln\ce... Son yıllarda dergilerdepek şiir yayımlamasa da eleştirel J denemeleriyle sürekli edebiyat * gündeminde yerini altyor. Bu denemeleri dergi sayfalannda bırakmaytp kitaplasttrmış olmast ise edebiyat dünyamız için b'nemli bir kazamm. Çünkü Înce, son yıllarda "edebiyat adamt" stfattnt hak eden biri. Evet, önce şair, Ama bugün baktığtmızda "şair" sözcüğü onu tantmlamaya yetmiyor artık. Özellikle 1980'den sonra kaleme aldığı eleştirel denemeleriyle edebiyat dünyamtzdakipek çok olguyu, sorunu elealıp irdelerken, toplumsal gelişmelere de duyarlt davrandt. Asltnda "itiraz etti" demek daha doğru. Belki de ona "Türkçe'nin en itirazct sairi" demek yerinde olur. Bu yaztları "kendini savunmak, yapttğüşisavunmak için" yazdığınısöylüyor. Bu bir tür "müdafaai nefs" yani. Ama bunu yaparken de sürekli yanlısItklara dikkat ediyor, edebiyat ve kültür dünyamtzın yanlts bir eksene oturtulduğunu, öncelikle bunun düzeltilmesi gerektiğini ileri sürüyor. Konusmaya başlar baslamaz da soruyorum zaten: S A Y F A Ozdemir Înce toplu şiirlerini dört cilt olarak yayımlıyor Beş deneme kitabı yayımladınız, sürekli yanlışları sergileyip düzeltmeye çalıştınız. Edebiyatımız bu kadar yanlış eksende mi? Yani sürekli aldanıyor, aldatılıyor muyuz? "îtirazcı" olarak tanımlanmam yanlış değerlendirilebilir. öznel, bireysel bir karşı çıkış söz konusu değil. " Kendini savunmak" ise yazını, edebiyatı, yazarı savunmak anlamında anlaşılmalıdır. Edebiyat her şeyden önce bireysel ve dilsel bir "yapı" sanatıdır. Kuralları vardır, ölçüler vardır, yöntemler vardır, kavramlar vardır ve bunlar büyük ölçüde evrensel olma nitelikleri taşır. Edebiyat dünyasının.dünyalarının ilkin bunlar üzerinde anlaşması gerek. Türk edebiyatının "feodal" döneminde, yazın ve eleştirinin bilimsel olmak gibi, evrensel olmak gibi alafranga iddialan yoktu. Ama alafranga olmaya kalktığımız zaman evrensel olarak kabul edilmiş ölçütler, normlar çıkar ortaya. O zaman sözcüğe, dizeye, imgeye, yazınsal mesaja, dıle, yazınsal metin yapısına, yazınsal olan/olmavan ayrımına özel, kişisel anlamlar yükleyemezsiniz. Yıllardır bir yanlışı düzeltmeye çalışıyorum olmuyor: SÖYLEM. Yazann, şairin bireysel söylemi olamaz; tam tersine bir insan bir şeyi yazınsal söylem içinde söylediği zaman yazar ya da şair olur; yazınsal söylem genel ve evrenseldir, suyun formülü olan H2O gibi bir şeydir. Ama gel gör ki, "bilhassa" yerine "bilakis" çekenlergibi "söylem" çeken yazarlar ve eleştirmenler var." Anlam" tartışması diye bir şey kalmadı dünyada, ama bakıyorsunuz anakronik bir şair anlam tartışması açmıs Türkiye'de. Türkiye gibi Türk edebiyatı da dogmalar, dokunulmazlıklar, palavralar, sloganlar, safsatalar, üfürükler ülkesi. Otuz kırk yıl şiir, roman, öykü yazmaya katlanırsanız sonunda "değerli" ve "ünlü" yazar ya da şair oluyorsunuz. Neden? Ve "Neden?", "Niçin?" ile sorulan sorulara "Çünkü"lerle başlayan cümlelerle yanıt üretmeniz, yani kanıtlamanız gerek. Böyle bir yanıt ve kanıt yok. Eskiden kanıt "aksakallar"ın ulusözleriydi; şimdilerde medya ile bilgi ve düşüncenin yerini almış olan formüller, çarpıtılmış cümleler. Ama ortada ne telif, ne de çeviri bir yazınbilim, edebiyat bilgisi kitaplığı yok. Kural yok, ilke yok. Baskın baskın verenin oluyor. Bunu gören genç kuşaklann yazınsal ahlakı daha yirmili yaşlarda bozulmaya başlıyor; yazınsal değerlere dayanmayan ün "yapıt"ın yerini alıyor. Edebiyatın da IMF'si, Birleşmiş Milletler'i, Avrupa Konseyi vardır; yok sanılıyor. Türk edebiyatı dünyada niçin tanınmıyorun kesin yanıtı buradadır. Herkes kendikendine gelingüvey oluyor; kendinibir yerlere tayin ediyor. "Itiraz"burada. Slogan, formül, pankart koşullandırır, insanı güdümüne alır: Ahmet Haşim'in, Yahya Kemal'in aforizmalarını düşünün, "Şiir geldi kelimeye dayandı"yı, "Mısra işlevini yitirdi"yi, "Şiir çıkmazda çünkü insan çıkmazda"yı, "Sözcükler anlamı sevmez"i, "Yazınsal eylem eşittir dü"i, nesnel gerçeklikle ilgili efsaneleri düşünün... Türk edebiyatı bu aforizmaların içinde yer aldığı kitaplardan, bilgiden ve düşünceden yola çıkmamıştır, tam tersine bir tür ayete dönüşürken safsatalaşan aforizmalardan yola çıkmıştır. Herkes üstgerçekçilikten söz eder, ama en azından Andre Breton'un Manifestes du surrealisme'i Position politique du surrealisme'i tam elli yıldır Türkçe'ye çevrilmiş midir? Kendilerini elit tabakadan sayan ve bu vehimle yaşayan yazar ve şairler durmadan James Joyce'a gönderme yaparlar; bunların hangisi bu yazarı okumuştur? Bu ülkede, kendilerini yapısalcı ya da göstergebüimci ilan etmiş şair ve romancılar bile vardır, ama bu iki yöntem yaratı yöntemi değil, fakat kesinlikle değerlendirme ve bir oranda eleştiri yöntemidirler. Edebiyatın kendine özgü yolunıı bir karayolu olarak düşünürsek, Türk edebiyatındaki yön gösteren, adres bildiren oklar ve tabelalar yanlıştır. Edebiyat ve sanatın gerisinde düşünce, bilgi ve kütüphane yoksa edebiyat üfürükçülerin eline kalır, onlar yönlendirir. Bu üfürükçüler için edebiyatın tümü değil kendi kariyerleri önemÜdir ve kariyer ünlc özdeşleşmiştir; ünlü yazar eşittir iyi yazar yanusaması egemenlik kurmuştur. Bakın çevrenize, 1980'lerden bu yana postmodernistlerden, minimalistlerden, Oulipo'dan geçilmiyor. Hareket noktaları gene bazı tipik yabancı ürünler, cümleler ve sloganlar. Düşünce hiç kuşkusuz evrenseldir, ama ürün "yerli"dir. Bu dediklerim doğruysa (Kitaplanmda yer alan bu düşüncelerin "yanlış" CUMHURİYET KİTAP SAYI 219 J