Katalog

Pertev Naili Boratav'dan iki masal kitabı Zaman Zaman içinde, Az Gittik Uz Gitt'ik. .. Az Gittik Uz Gittik / Pertev Naili Boratav / Adam Yayınları / 318 s. Zaman Zaman îçinde / Pertev Naili Boratav / Adam Yayınları M.SABRİKOZ Yazının başlığına bakıp da bir masal anlatmaya başjadığım sanılmasm. Yazacağım şeyler masal değil, ancak masalla ilgili olacak. Yazının başlığını olıışturan söz öbekleri, Türk folkloru ve halk edebiyatına eserleriyle, yetiştirdiği öğrencilerle büyük hizmetleri dokunan Pertev Naili Boratav'ın iki masal kitabının adıdır. Bu yıl içinde Adam Yayınları tarafından peşpeşe yayımlanan (daha doğrusu ikinci bask ıla rı yapılan) bu kitapların gerek masal metinleri gerekse masallar üzerine incelemeler bakımından büyük önemleri var. Boratav'ın Folklor ve Edebiyat (1982), Köroğlu Destanı ve Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyecileri adlı kitaplarını da daha önce yayımlamış olan Adam Yayınları'na ne kadar teşekkür etsek azdır. Kitaplardan Zaman Zaman tçinde (ZZÎ) ilk kez 1958'de yayımlanmış; Az Gittik Uz Gittik (AGUG) ise 1969'da. Bazı kitapların yeni haskılarını da edinmekten büyük bir zevk almışımdır. Bu kez de öyle oldu. Hemen ilk baskılara elimi uzatıp yirmi yıl öncesinin sayfalar üzerine karalanmış okuma notlarını da ihtiva eden, yer yer sararmış ciltleri yeni kardeşjerinin yanına getiriyorum. Zaman Zaman İçinde (1958) Abidin Dino'nun, Az Gittik Uz Gittik (1969) ise Cihat Burak'ın güzel desenleriyle bczenmiş. Doğru ya masal kitabı, içindeki masallar gibi büyülü dünyalara sahip olan resimlerle bezeli olmalı. Yeni baskıları, resimsiz çıkmış olmaları belki teknik belki ekonomik sebeplere dayaniyordur, diyerek eski bir dostu ziyaret eder gibi okumaya başlıyorum: ZZÎ, 21 tekerleme ile 22 masaldan olıışuyor. Kitabın hazırlanışıyla ilgili S A YFA 8 I bilgileri, dilekleri ve teşekkürleri ihtiva eden "Önsöz"ün ardından "masal" ve "tekerleme" hakkında bilgi veren, notlar ve örneklerle desteklenmiş "Giriş" bölümü geliyor. Bu bölümde Türk masallarınm en eski örneklerinden, edebî eserlere alınmış ya da bağımsız olarak işlenmiş masallardan, tekerlemelerin köken ve işlevlerinden süz ediliyor. Boratav, masalları sunuş gerekçesini ve biçimini iöyle açıklıyor: "Bu kitabı biraz da, aydınlarımızda yeniden masal derleme gayreti uyandırmak ve masal derlemiş olup da bunları nasıl biçime sokup yayımlamak gerektiğini kestiremeyenlere doğru bildiğim bir yolu göstermek maksadıyla yayımlıyorum. (...) Ben, masalın dilinde ve üslubunda da halk sanatçısının çeşnisini bırakmalı diyorum. Bunu yaparken, sözlü anlatmanın yazıya geçerken gerektirdiği bazı ufak 'dokunmalar' elbette olacaktır: Şive farklarını, bölgelere gore çeşitlenen gramer tasarruflarını, yalnız sözlü anlatmada işe yarayan, kitaba geçen metinde ise, onun değerine zarar getiren pürüzleri gidermek gibi... Bu türlü dokunmalar masalın kendi gcleneğindeki yapısına zarar vermez, belki onu bozmadan, kendi yapısı içinde değerlendirir. tşte ben kitabımdaki masal metinlerinin hazırlanmasındabuyolututtum." (ZZ1/II). Tekerleme bölümünü yazarken değişikbiryol izlemiş: "....bu kitabı çocuk olsun, büyük olsun, masalı masal olarak okumak isteyen her türlü okuyucuyu düşünerek düzenlediğinıe göre, her tekerlemede kendimden bir şey katmaksızın birkaç metinden seçilen unsurları bir araya getinnek suretiyle en tam, en iyi metni biçimlemeyidenedim." (ZZİ/1I). Bu tutumun, masallarımızı kendi bildiğine göre yazıya geçirip yayımlayan halk kültürü derleyicilerine ve kimi masal yazarlarına örnek olması beklenirdi. Aradan geçen 3ü yılı aşkın süre bu önerilerin dikkate alındığı masal derlemelerinin hazırlanmasına yol açtığı gibi bunları göz ardı ederek her türlü katma öğeyi masal içine sokmayı deneyen, halktan derlenmis, masalların biçimini ve özünü bozan yazarlar da çıkmıştır. Masallarımızı edebî değer ta$ıyacak ve kişisel bir eser durumuna getirecek biçimde Eflatun Cem Güney gibi yenilllustrasyon Zeki Fındıkoğlu den yazmanın da sanat açısından önemi vardır ve mutlaka yapılmalıdır. ZZÎ'de tekerleme ve masal metinlerinin ardından "Tekerlemelerin Kaynakları" ve "Masalların Kaynaklan" bölümlerinde kaynak kişiler, derleyiciler, derleme yer ve zamanları tanıtılıyor. "Notlar" bölümünde ise kitaptaki metinlerin TTV (Wolfram EberhardPertev Naili Boratav, Typen Türkisher Wolkmârchen Türk Halk Masallarının tipleri) ve AaTh (Anti AarneStith Thompson, The Types of the FolktaleHalk Masallarının Tipleri) adlı kataloglardaki tip numaralarının belirtildiği dikkati çekiyor. Bu yöntemin Boratav'dan sonra masallar üzerine değerli çalışmalar ortaya koyan Umay Günay (Elazığ Masalları), Saim Sakaoğlu (Gümüşhane Masalları), Bilge Seyidoğlu (Erzurum Masalları) Ali Berat Alptekin (Taşcli Platosu Masalları) ve Ahmct Ali Aslan (Kars Masalları) gibi bilim adamları doktora tezlerınde, inceleme ve derlemeler yanında bu yolu izleyerek masalları tip nıımaralan açısından da değerlendirmişlerdir. AGUG de aşağı yukarı ZZİ ile benzer özelliklere sahiptir. Ancak bu kitapta masallar ağırlıktadır. 1 tekerleme, 48 masal ve 19 Karatepeli hikâyesinden olujan kitapta "önsöz" ve "Türk Masalı Üzerine" başlıklı uzun bir inceleme ile "KaynaklarAçıklamalar" başlıklı bölüm yer alıyor. Fıkralarla masalları aralarındaki benzerliklerden dolayı aynı yöntemlerle inceleyen Boratav bu incelemesinde masallar dışında fıkralara da uzun bir yer ayırmıştır. Nasreddin Hoca Fıkraları ile Karatepeli fikralarını "hikâye" şemsiyesi altmda inceleyen Boratav, bunlar üstüne çalışmalar yapacak genç araştırmacılara ilginç örnekler veriyor. Çağdaş Türk edebiyatındaki masal etki ve ilişkilerinin de ele alındığı inceleme 1968'e kadar yapılan masal CUMHURİYETKİTAPSAVM33