Katalog

NURSENKARASAK aclav Havd'in Turkçedc döıt oyuıı kiıahı vayımlanclr Buıuk Fzgi (Ülkıi Âkh.ıkı, Kemal Roztepe, Can Y.. 1990), Gö rıışıne Kuilanıa Çagıı < h*in Talu Çclikknn, Kenı/i K., 19901, Şevıan Çelınesi (Sevgi Sanlı, (!an Y., 1990) ve Bîl ılirim (Zchra İpşiroğlu, i'.an Y., 1990) Bımların dı^ında, Sovyet ege mcnliğ i düncmindc (Jekoslovak vaıandaşlıgındaıı aıılaıı Kaıvl llvi/dâla'nın sorularını .sordugıı "U/akian Sorııjlurma" cla Lenıan Çalışkan laralmdan <,evrilcrek vine 1990 da Ahı y.ıyınl.ırııı da vavımlandı I lasel'ı İstanhul s.ılıııe lerinde Dosilııı lı\aııosu nun oynadıgı Buruk K/giMe laımlık. < 1990) Dalıa soııra İsianbııl Jjdıir Tiyatrola11 nıla(îoııışııu1 Kııılanıa(J.ağrı sahnelcndi ' Kkim 1976'ıla Dcvlcı Tiyaırola n Ankaıa, ^'t•nı Sahnc'ıİL dc oynaıımıştır), Mayıs 199l'ılı dc Ankaıa I )ıvlet riyatroMrnuıı îjfyıan C,!clnıc;>i adlı oyununu i/lcılik. "Bildiıim"ianıatciı hiı lopkılııkcn ııatlı. "Duııyanın daha iyiyi' yöndme.si isH'iıiyorsa her şcydon önce insan bilincindc bir şeyler dcğişmcli, giinümiiz ınsanının insanlığı tlegişnıcli, insan nc yapıp cdip dü^ünmcli; ....ncreve ^ittiği biliıuncycn dcv bir makincnin öncmsiz bir parçası olma roliinc karşı (,ıkınalı; dünvava karşı raşıdığı sorıım lııluğıı yenulcn ı^ındc dııymalıclıı... diycn Havd'in (iöıii^me Kutlaıııa Çağn'sını gürdügüındc ^aşkınlık ve scviıi(, duydum; Türk<,vye çt'vrilmiş kitaplarııu aldını; bir halta sonra, içercii£i tiiın çoziınılemt'lL'ri kavramaya. elej tiri ve bildirileri yakalam;'.ya <,alışarak bu iiı, küçük oyıınu bir dalıa izlcdiın. Salondan çıkarkcn ilk i/lccliğinulc duyduğum ^aşkınlık yerini co^kııya bırakmıştı; bir nıatcmatik pıoblemi çöz * müşgibiydim. Kendimi Havel'e, ılaha doğrıısu Havel'i kendinıe çok yakın duyuyordıım. Uslclik I lavcl'in ardında ve idnde bira/. Çcht»v tla vardı; şimdi Havd'le birliktc Çchov'a duyduğum, aşırı beğeniden doğan saygılı uzaklığı da aşmıştım. Neden? (,ağtlaşınıız Havd'in konularının bazılannı yaşamış olduğumıızdan mı? Yoksa oyunda, gündelik gerçeklerden sahne ye yansıya'n alışılmadık ışınlar, Havel'in yazı serüveninde geçtiği yolları aydınlatan gizli pınltılar sezinlediğinıS A YF A 8 Önce bilinc değismeli... V dcn ını.J GÖRÜŞME(Aııdianca) "Cîörii^mc" bir bıra labrikasında, ınıııı ya/aı ı nlduğu Iıalde Sovycl yöııc1ııınıııdcpaıa ka/anabilmck idn i^iliği kabııllenmiij düriıst bir Çck aydını Vançk ilc, kiijilık/ayıflığınaeklcnenyönclim baskısıvla ko'rkak, güvensi/, dejencre fabrıka yöncticisi vc bedava bıra bağımlısı Sladek arasında geçmcktedir. Sladek Vanek'i bira içmeye zorlayarak ağzını araınakta, söylcmcsini bcklcdiği sözlcri kendisi söyleycrck oniıiK* scrilıncktcdir. Vanfk birayı ba/cn reddederek bazcn içtiklerini boşakmaya tııvalete koşan Sladek'in bar tlağına dökerek, çeresiz kaldığında "londip" ya|iarak Sladek'e dayanmaya (,alı^mak(adır. Ne ki Sladek tutumuıııın, Vand< in kişiliğine aykırıhğının Vaclav Havel'in oyunları hem küapçı vitrinlerinde hem de sabnelerdeydi "Dünyanın daha iyiye yönelmesi isteniytırsa her şeytlen önce insan bilincintİe bir şeyler değismeli, güniimüz insanının insanlığı değismeli, insan ne yapıp edip düşünmeli;... .nereye gittiği bilinmeyen dev bir makinenin önemsiz bir parçası olma rolüne karşı çıkmalı..." ku^kusuz bılıncinde, sözii ille bir yerle re getirmek, Vanek'i lanımak, olanaklarını öğrennıek, yer yer onlardan yararlanına sö/leri almak istemektedir. Ilginc i)lan, konıınun Vanck'in suskıın mimikleri, jestleri kısa, zorıınlu yanıtları karşısında Sladek'in hep aynı sözciikler, bazen aynı tümcelerin yinelenmesiyle geli^tirilmesi. Bu nt)ktada halta sonu eğlencesi idn tiyatroya gelen izleyici hayal kırıklığına uğramaktaysa cla tiyatroyu toplumsal ^ aşamın sahnede irdelenmesi olarak görenler doyıımsıız tatlar almaktadır. Çiinkü kahramanın kişiliğinin bir özelliği olan yinelemelerle izleyici durunıun aydınlanmasını gürebilmekıe, suskunlukların içeriğini kavrayarak söylenmemiş sözcükleri de algılayabilmektedir. Böylesine susma dakikalarının en an lamlısını Sladek'in Vanek'e, tıçı yuvarlamak yerine depo memurluğuna ge(,"i^ önerisinde görüyoruz. Vanek "Büyle bir olanak var ise" diye sevinde karşılamakta; az önce depo memurluğunu ballandırarak anlatan Sladek sıısmaktadır. Sessizliğin içinde, bu olanağm, Sladek'in, bira bağımlısı, kişiliksiz fabrika yönelicisinin isteklerini yerine getirme ko^uluna bağlı oldugu söylennıekledir. Sladek'in alışılmadık istekleri arasında şjmdilik iş arkadaşları hakkıncla bilgi vermek ve eski dostlarından bazı güzel aktrislerle tanıştırılmak da vardır. Sladek güzel aktrislerle, kendince dü^lediği bulu^mada bira sunus.u kadar da ısrarlıdır. Ve isteklerinin en garibini de açıklamak için yol aramaktadır. Oyunda bazı duıumların sezdirerek belirtilmesine karşılık bazı gerçekler de, ürnekse baskı yünetimlerinin insanı kiji değil, üretim aracı olarak göriişü çok ac,ık, kısaca söylenmektedir: "İşinizi yapın, dilinizı tııtun. Kimseyle tartışmayın. Sizin durumunuzda yapılacak en iyi şey bu." İki kişi arasında geçen "Görüşme "de en solukltı konuşma yine Sladek'in; Vanek'in şaşmazlı ğına, yürekliliğine tepkiyle başlayıp kendi kiiçüklüğüne, hiçliğine ilenmeylebitıyor: "..Sizler, sepetin üstündeki lersinız. dipte olsanız bile! Bu arada insan, basiı adam, tanrının gtınü bok temizlemek için kıçıııı yırtar, ımu dinleyen kim? Bütün.dünya üstüne pisler, iterkakar, coplar, ağzına sıçar! Hayatmı ulan bu.^.... Kimse benim için tasa lanmaz Kimse benden korkmaz, kimse benim hakkımda rapor yazınaz. Ve kimse bana yardım etmez. Ben kimse Vaclav Havel C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1 4 6