Katalog

Bizde oyunlarıyla tanınan bir yazar: Dürrenmatt Rahatımızı kacırdı ya gözlerini kapamıştı. Tiyatro, deneme, öykü, polisiye romanları yazarı ve eleştirmen olarak dünya edebiyatında oldukça önemli bir yeri olan Dürrenmatt'ı anma toplantıları başta Almanya ve îsviçre olmak üzerebirçok ülkede yapılmıştı. Ülkemizde düz yazılanndan çok oyunlarıyla tanınan Dürrenmatt, Brecht sonrası Alman tiyatrosunu yine aynı yıl kaybettiğimiz ünlü îsviçreli yazar Max Frisch ile birlikte temsil eden iki yazardan biri olmuştur. Brecht'in "sanatın görevi, dünyayı değiştirmektir" düşüncesinin aksine Dürrenmatt, "sanatın görevi, dünyadaki çarpıklıkları, adaletsizlikleri, zıtlıkları, uyuşmazlıkları gözler önüne sermek olmalıdır" der. Ona göre içinde yaşadığımız dünya, zıtlıklarla dolu, insanların birbirleriyle tutarsız ilişkiler içinde bulunduğu, tarih içinde tarihsizliğin yaşandığı bir yerdir. Dürrenmatt, eserlerinde asla bir çözüm aramaz, yalnızca zıtlıkları, düzensizlikleri gösterir ve anlattığı öyküye bir son bulmaya çalışır. Çünkü yazara göre yazarın görevi asla bir sorunıı çözmek değil, biröyküyü sonuna kadar düşünmektir. Dünyadaki düzensizlik ve adaletsizlikten dııyduğu rahatsızlığı eserlerinin tümünde yansıtmaya çalışmıştır. Brecht "Epik Tiyatroyu" dünyayı değiştirmeye hizmet eden bir biçim olarak sunarken, Dürrenmatt kendi tiyatrosunun komedi olduğunu söylemiştir. komediyi salt gülünçlüklerin ortaya konduğu bir biçim olarak değil de değişim içindeki dünyayı yansıtabilen en etkili bir biçim olarak ele alan Dürrenmatt'a göre sanatın görevi, biçimleme ve soyutlama olmalıdır. Bunu da en iyi komedi gerçekleştirebilir. Dünya giderek grotesk bir biçim alınaktadır. Hatta dünyanın kendisidirgrotesk olan. Dürrenmatt'ın tiyatrosunda kullandığı en "İnsanların rahatını kaçırmak için yazar oldum. İyi bir yazar mıyım bilmiyorum ama, dilerim rahat kaçıran bir yazar olarak anılayım."(Dürrenmatt) eksen öyküsü iki bin yıl öncesinde değil, çok uzak bir gelecekte geçiyor! Aynı kahramanlar yine sahnede; fakat aynı senaryoyu tekrarlamıyorlar. Değişime uğramış kişiler. "Eski" bir gelecek bu. Sanki dünyanın bir ucuna seyahat yetmemiş gibi zamanın da sonuna gelinmiş. Paslı kent Tomi, dünyanın son çağının demir çağı olacağını söyleyen Ovidius'ungüçlüimgesi. Ransmayr, uzak gelecekle geçmiş arasında g ü n ü m ü z ü d e unutmuyor. Roma'da birden otobüsler beliriyor; sokak gösterileri, telefon konuşmaları onu izliyor. Şimdi, sonra, önce? H e r şey sürekli değişim balinde... Belli ki mitos bir olgu olarak Ransmayr'ı fazla ilgilendirmiyor; yazar bütün o büyülü bakışın arkasındaki insanı CUMHURİYET KİTAP SAYI 101 Y NURANOZYHI azdıklarımı, onlarda beni bultnanız için değil, tüm dünyayı bultnanız için yazıyorum" diyen ünlü İsviçreli yazar Friedrich Dürrenmatt 14 Aralık 1990'da 70. yaşını kutlamasına 20 gün kala geçirdiğ'. kalp krizi sonucu dünya anyor. D a h a önce "Buzun ve Karanlığın Dehşeti" (Die Schrecken Des Eises undDerFinsternis) adlıbirromanyazmış olan Ransmayrk (d. 1954), Hans Magnus Enzensberger'in Metamorfoses'i yeniden çevirmesi için istemini reddetmiş, fakat yapıtı okuyunca mitos'un zaman ve mekân sınırları dışında hareket ettiğini görmüş. Adını ilk kez Transatlantic adlı dergide yazar olarak duyuran Ransmayr'ın "Sonuncu Dünya"yı yazması dört yıl almış. Akılcılığın tek anlamlılık işlevi yüklediği dile meydan okuyan bir roman ile de karşı karşıyayız: Muğlak, zaman kavramıyla Nietzche'yi anımsatan bir ustalıkla oy nayan, giz dolu bir yapıt. Bu klasik auayının yazılması dört yıl almış. Şimdi önemli bir soru: Acaba, Türkçeye çevrilmesi kaç yıl alacak ? D önemli öğe olan "grotesk" yazarm kendisinin ve eserlerinin bütünleştiği bir yaşam felsefesi olmuştur. Kimin suçlıı kimin suçsuz olduğu bir dünyayı sunan komedide seyircinin sahnede gördüğü gülünçlükler de aslında kendi trajedisidir. Eserlerinde biçimden çok konuya önem veren Dürrenmatt'ın amacı, insanları huzursuz edici, hoş olmayan konularla insanların tiyatrodan çıktıktan sonra da huzurunu kaçırıp, vicdan muhasebesini yapmalarını sağlamak, onları gerçekler hakkında düşünmeye sevk etmektir.öteyandan eserlerinin kolayca okunur olması, oldukça geniş bir okuyucu kitlesine seslenmesine olanak sağlamıştır.Eserlerindeki diğer önemli bir özellik de ahlaki davranışların gösterilmesidir. Tiyatroyu seyircinin onu bir ahlak kurumu haline getirdiği ölçüde yararlı gören Dürrenmatt, dünyayı değiştirip, mükemmelliğe eriştirmeye çalışan olumlu kişilere Don Quijote tipi der ve bu tipler biraz komik, hatta biraz da delidirler. Don Quijote tipinin yanı sıra cellat ve kurban tipleri de yazarın eserlerinde severek kullandığı tiplerdendir. Aynı eserde çoğu kez bu üç tipin özellikleri birbirleriyle yer bile değiştirir. örneğin bir cellâtı kurban, kurbanıcellât olarak görebiliriz. Dürrenmatt, bir konuşmasında "İnsanların rahatını kaçırmak için yazar oldum. İyi bir yazar olup olmadığımı bilmiyorum, aslında bu anlamsız soru beni ilgilendirmiyor da; ama dilerim ki 'insanların rahatını kaçıran bir yazar' olarak anılayım" demiştir. Yazarın ölümünden iki yıl geçti' ve dünyanın, insanların huzurunu kaçıracakinsanlarahâlâihtiyacıvar. D Tflrkçsde Durrenmatt Yunanlı Bir Kız Aranıyor/ Can Yayınları Yargıç ve Cellâdı / tnkılap Kitabevi Şüphe / tnkılap Kitabevi K I T A P L I K KAMİL MASARACI S A Y F A 7