Katalog

Kafkasya'da ne değisti? Kafkasya Hatıraları / Yazan: Mustafa Butbay / Sadeleştiren: A. Cevdet Canbulat Türk Tarih Kurumu Yayınları / Ankara 1990/130 s, MUN MNBOUtT ster Rus Çarlığı, ister Sovyetler Birliği, ister Rusya Cumhuriyeti olsun kuzey komşumuzda merkezi otorite zayıflayıp iç karışıklıklar meydana gelince ülke içindeki azınlıklar Moskova'nın çekim etkisinden kurtulup giderek çcvre ülkelerin çekim etkisine girmektedir. 20. yy başında Çarlığın, 20 yy sonunda bürokratik sosyalizmin çözülmesi, 20. yy ortasında da II. Dünya Savaşı sırasında merkezin sarsılması sonucunda bu durum oluşmuştur. Çözülmesarsılma sırasında ülkenin batısındaki azınlıklar Batı dünyasının, doğusundaki azın lıklar ise büyük ölçüde Türkiye'nin çekim etikisine girmektedir. Son aylarda dünya gündemine giren Çerkes halklarından Çeçenlnguşlar da 20. yy.'ın başı, ortası ve sonunda merkezi otoritenin zayıflaması ile bağımsızlık mücadelelerini arttırmışlardır. Her mücadele için de Türkiye'den desiek arayışına girmişlerdir. Bugün Kafkasya'da olan biteni anlayabilmek için 20. yy başını iyi değerlendirmek gerekiyor. "Kafkasya Hatıraları" bu konuda eşsiz bir kaynak niteliği taşıyor. Mustafa Butbay Kafkasya'yı yarı yaya, yarı at sırtında dokuz ay dolaşırken kaleme aldığı günlük değeri taşıyan genç yaşta ölerek bastırma imkânı bulamadığı anüarında Sıvas Kongresi zamanında Mustafa Kemal'in izni ve onayı ile Kafkasya'ya giden bir kurulun başından geçenleri anlatır. Bölge halklarının kültürleri, bölgenin içinde bulunduğu politik ve etnik kargaşalık anılarda akıcı bir dille aktarılmijtır. Anıları okuyup bitirdiğinizde Anadolu açıstndan Kafkasya'nın önemini ve diller diyan Kafkasya'da dünden bugüne hemen hemen hiçbir şeyin değişmediğini görüyorsunuz. M. Butbay'ın anılarına göre; I.Dünya Savaşı sonlarına doğru İttihat ve Terakki savaşta kaybettiklerini Rusya'nın çözülmesinden yararlanarak telafi yoluna gider. Ileride Rusya ile Türkiye arasında bir duvar ulabilecek hükümetlerin Kuzey ve Güney Kafkasya'da kurulması uygun göriilür. Güney Kafkasya'da Azerbaycan hükümeti kurulur. Bir Türk tümeni de Çerkes kökenli M. İzzet Paşa'nın komutasında Kuzey Kafkasya'ya girer. Kuzey Kafkasya'da kurulacak hükümete destek amacı ile de îstanbul'da tttihat ve Teraldci'nin ve bilhassa Enver Paşa'nın maddi yardımları ile üyeleri tttihat ve Terakki'nin güvendiği Çerkes kökenli aydınlardan oluşan Şimali Kafkasya Cemiyetii Siyasesi kurulur. Mütareke sonrası İttihat ve Terakki'den maddi yardun alamayan cemiyetin adı Şimali Kafkasya Muhacirleri Cemiyeti Hayriyesi'ne dönüstürülür. Siyasetle uğraşmayan bir görünüme girer. Ancak işgal altındaki Îstanbul'da, lstanbul hükümeti cemiyeti İttihat ve Terakki'nin bir biçim değiştirmişi ve onun propagandacısı sayar. Ce Mustafa Butbay yakın tarihimizden bir olaya ışık tutuyor I • miyet 211 îaziran 1919'da İngilizler tarafından kapatılır. Cemiyet üyelerinin merkezsiz kalmasını Çerkes kadınları, Çerkes Kadınları Cemiyeti Hayriyesi'ni kurarak önler. Derneğin dikkate değer tarafı Diyane isminde Latin abecesi ile TürkçeÇerkescedergiçıkarmasıdır. Fakat bu sıralarda Anadolu'da Kuvayı Milliye'nin oluşması ile Anadolu hükümeti taraftarı üyeler ezici bir çoğunluk olduğundan dernek kapatılır ve üyelerinin büyük bir kısmı Anadolu'ya geçer. Kuzey Kafkasya Hükümeti temsilcisinin Sıvas'a giderek Mustafa Kemal ile görüşmgsi sonucunda Mustafa Kemal'in isteği üzerine Türkiye'den bir kurulun Kafkasya'ya gitmesi ve Tiflis'te bulunan Kuzey Kafkasya Geçici Hükümeti emrine verilmesine karar verilir. Çerkes kökenlilerden oluşturulan kuruJun harcırahı ise Ressam Ismail Hakkı Bey'in emanetinde duran Kafkasya Cemiyeti'nin kalan parasıdır. M. Butbay ve arkadaşjan Kuzey ve Güney Kafkasya'nın hemen hemen her yerine gider. Bölgenin karışıklık içinde olduğunu, Kafkasyalı aydınların ise halktan uzak, Rus kültürü ile yoğrıdmuş, zevk ve eğ lenceye düşkün bir hayat sürdüklerini görürler. Çeçenİnguşlar dini ön planda tutarak Kızıl Ordu'ya karşı kendi ordularını oluşturma çabasındadır. Azerbaycan Dağıstan'ı, Gürcistan Abhazya'yı ve Trabzon'u işgal etme rüyasındadır. Abazalar Gürcü baskısından dolayı Gürcistan'a büyük ibr kin beslemektedirler. Ermenilerde Azerbaycan'daki kargaşalıktan yararlanarak Karabağ'ı ele geçirmeye çalışmaktadır. Kuzey Kafkasya hükümeti üyeleri ise Enver Paşa'dan gelen paraları ülkeleri yerine zevk ve eğlence yerlerinde harcamışlardır. Kafkasya halklarının birbirini yemesinden ve aydınlarının halktan uzak olmasından yalnızca Kızıl Ordu yararlanır. M. Butbay'm heyetinden iki kişi Kafkas'da bolşe viklere katılır, Topçu Üsteğmen İsmail Hakkı ve Pilot Yzb. Tevfik Bey. Bu iki kişi Mustafa Suphi ile birlikte Trabzon açıklarında Yahya Kahya'nın ordularının saldırısına uğrar. M. Butbay'a göre heyete dahil olanlardan sadece Pilot Yzb. Tevfik Bey kurtulur. M. Butbay, Türkiye tarihinde yer alan bu üginç olaya da ışık tutmaktadır. Çünkü şimdiye kadar yapılan araştırmalar bir olasılığa göre sadece M. Suphi'nin karısınınöldürülmektenkurtulduğuşeklindeydi. D Y e n i yüpıtlarYeni basımlar. ı RomanOvkü 1991 NOBEL EDEBIYAT ODULU NADİNE GORDİMER OCLUMUN ÖYKÜSÜ Türkçesi: Seçkin Selvi Meryem Gİbİ/Melih Cevdet Anday Üç Aliler DİvaiH/Yılmaz Karakoyunlu Avluda Yüz Deve/Paul Bovvles # (Türkçesi: Yurdanur Salman) 2r. Basım 1990 CONCOURT ODULU Denome Ne Mutlu Ulysess Gibi Demir Ozlü |EAN ROUAUD SAVAŞ ALANLARI Türkçesi: O s m a n Senemoğlu ABC dizi Türkçemizin ABC'si Fuat Bozkurt İstanbul vc Taşradaki bayiler için ödemeli isteme adresi: HÜRBASIN DAĞITIM A.Ş. Hürriyet Ciüneşli Fesisleri Tel: 550 25 00 İSTANBUL Yönetim: Cemal Nadir Sok. 7/2 Cağaloğlu Tel: 527 15 02 İSTANBUL CUMHURİYET K İ T A P SAYI *9 S A Y F A 11