Katalog

Melih Cevdet Anday, doğuşunun ,50. yılında 'Garip' akımını anlattı: İnsanın nasırına bastık' CELAL ÜSTER I )üz beyaz kapakta Orhan Veli'nin kırnıızıyla yazılı adı var. Ortada daha hüyükçesiyahdizilıniş "Garip." Enaltta 1941 tarihi. İçeride "Garip"in altında Şiir Hakkında Düşiinceler ve Melih Cevdet Anday, Oktay Rifat, Orhan Veli'den Seçilmiş Şiirler vazıyor. Istanbul, Resımlı Ay Matbaası. Arka kapakta fiyat: 5()kuruş. "Garip'in ilk baskısı hazırlanırken, ben Kasımpaşa Deniz Hastanesi'nde yatıyordum, peritonit aıneliyatı olmuştum. Orhan'la Oktay geldi, bir sorunda anlaşamamışlar, karar vermek bana düşüyor: Orhan Veli, kitabın üstünde üçümüzün adı olsun istiyor. Oktay ise 'Yalnız Orhan'ın adı olsun, onun çıkardığı bir antoloji olsun' kaııısıııda. Bir kişi karşı gelirse elbet tek adla çikar kitap. Nitekim öyle oldu. Ama ben o kitabı bugün de üçümüzün yapıtı sayarım." O zaman Orhan Veli ile Oktay Rifat 27, Melih Cevdet 26 yaşında. Orhan Veli Kanık 1950'de 36 ya "Garip" kitabı 1941de yayımlandığında Orhan Veli ve Oktay Rifat 27, Melih Cevdet Anday 26 yaşındaydılar. Zamanında büyük etki yaratan Garip akımının 50. yılında Melih Cevdet Anday, 1940larda şiirimizi allak bullak edcn Garip'i anlattı. Anday, Garip'i bir temizlik bir başkaldırı hareketi olarak niteledi:" Türk şiirini maskarahktan, şairanelikten laf ebeliğinden temizledik!" şındaölmü^tü. Oktay Riiat'ı üçyilönceyirirdik. "Garip"in yayıınlanişıııın 50. yılında Melih Cevdet Anday banıbaşka ustalıkları surdüriıyor. Aradan tam 50 yıl geçmiş. 1940larda Turk şiirini allak bullak eden, btıtün bir genç kuşağı etkileyen, "gençliği"ni bugün de koruyan Garip akımını, iiç yaratıcısından biri olan Melih (levdet Anday'dan dinlıyoruz. Garip şiirine başlangıçta "gerçeküstücü şiir" adıdatakılmıştı. Bııneölçüdedoğruydu? Bıınun başlangıç için o da azbuçuk doğru oldıığıı söylenebilir. Andre Breton 1924te bu akıını açıklarken rııhsal otomatizmden soz etmişti; bilinçdışının bu^alınası anlamına geliyordu bu vc bıitün değer lerin köklü bir biçimde yenilenmesını amaçlıyordu. Rüyayı üstün bir güç olarak ileri süren gerçeküstücülük, bir başkaldirma hareketiydi, yerleşmiş değerlere ba^kaldırıyordu. Orhan Veli, "Garip"in önsözünde (1941)şöyleder: "Şiiri en saf, en basit halde bulmak için yapılan, insanın bilinçaltını karıştırma işleminin symbolistele Mellh Cevdet Anday: Alışılmıs beğenlye kar$ı cıktık. rin kabul ettiği gibi içimizdeki birtakım gizli tellere dokunma ya da Valery'nin yaratıcı eyleıni açıklayan 'bilinç dışında olma' kyramlanyla karıştırılmamasını isterim. Bu konuda bizim isteğimize en çok yakG A R İ P İ Ç İ N N E D E D İ L E R T G A R İ P Ç İ L E R , Havalandırma hareketl On yıl kadar oııce sıcak bir yaz gunu, orta yaşlı bir koylü, yolunıı sormak için yanıma yanaştı. Üstünde partal bir palto, paltonun altında bir ceket, ceketin altında yelek, ycleğin altında da yakası iliklcnmış minıanı vardı "Yolunıı g(')slcririm, ama önce üstiindtrn ^u paltoyu çıkart! " dedim. Çıkarttı. "Cckctı de çıkart!" Onıı da çıkarttı "Şimdi de yeleği çıkart!" Çıkarttı. "Cöz mintanının yakasını!" Çözdü. "Sıva kollarını!" Sıvadı "Senin sorduğun yere şııradan gidilir" dedim. Yüruyüp gitti. Giderkcn bir iki kez arkasına dönüp baktı. Kıssadan hisse: (iarip hareketi her şeyden önce bir havalandırma harcketidir..." Oktay Rifat kıışaklara temi/, ayıklaıımış, süssuz püssüz bir dil ortamı bırakmış oldıık Garip şiiri kısaca bir konuşma şiiridir, yani bir odada alçak sesle söylcnır. Bu açıdan bakılırsa, bizim şiirimizin kişileri de yavaj s>esle konuşan halktan insanlardır. Yalnız Ciarip şiiri alışılmıs beğeniye karşı çıkmakla kalmaz, toplumsal, siyasal bir ıçeriği vardıı MalNı Cavdet AMlay Yeni bir beğeniye, ancak yeni yollarla, yeni araçlarla varılır Birtakım kurumların söylediklerini, bılinen kalıplar içine sıkıştırmakta hiçbir yeni, hiçbir sanatsal atılım yoktur. Yapıyı ' temelindendeğişıirmelidir. Biz yıllardan beri beğenimize, iradcmıze egemen olmuş, onları belirlemiş, onlara biçim vermiş edebiyatların, o sıkıcı, o bunaltıcı etkisınden kurtulabilmek için o edebiyatların bize üğretmiş olduğu her şeyi atmak zorundayız. Olabilse de "Şiir yazarken bu sözcüklerle düşünmek gerckir" dıyerek yaratırı çalışmalarımı/ı engelleyen dili bile atabilsek. OphaaVall Yeni bir beğenl Tümuyle bir başkaldırı Garıp, ahiilmış beğeniye karşıydı. Tumuyle bir başkaldırı şiiri idi. Garip, bir temizlik hareketidir. Şiirde yapmaeıklardan kurtulma olanağı butun ^airleri kendıne bağladı. Türk şiirini maskarahktan, şairanelikten, laf ebeliğinden temizledik. Böylece yeni Orhan veli: Edeblyat tarlhlnde her yenl akım $ilre yenl bir sınır getlrmlstlr Bu sınırı alaDlldlğine genisietmek, daha aoğrusu şllrl sınırdan kurtarmak blze nasip oldu. Oktay Rifat bir mektubunda bu flkrl okul kavramı üzerlnde anlatmaya çalı$ıyor. Dlyor kl: "ekol flkrl; zaman Içlnde bir arayı, bir duru$u temsll edlyor. Hız ve harekete aykın. Hayatın akı$ına uyan. diyalektlk zlhnlyete aykırı düşmeyen akım yalnızca ekolsüzlük akımı." S A YF A CUMHURİYET KİTAP SAYI 8 1