Katalog

Aras Ören 'in yapıtında bir kimlik sorgulaması var Zaman, mekân ve 'ben' A'nın Gizli Yaşamı / Aras Ören / Afa Yayınları, İst. Mart 1990 / 114 s. / 7.500 TL./CKKKodNo:011. 113 MERALORALİŞ Uz.ıın bir siirc ayn kaldığı Anııı Rerlin kentine, hıızıır bıılacaGizli Yaşamı ğı ümidiyle yeniden dönen bir yazarın kendi geçmişiyle hesaplaşması, nereyeaitolduğu nu sorgulaması öykülenir. "A'nın Gizli Yaşamı'nda. Geridöndüğündehcr şeydeğişmiştir, insanlar, mağazalar, bukaklar ve kent. Artık tanınmaz halc gelmiştir tümü. Yal nız bir zamanlar cenaze levazımatçısı olan "Cehennem" kalmıştır geriyc, anıa o dabirahaneolmuştur. A'nın Berlin'egelişininamaci, eski bir dostunu bularak ona, artık kendisinin de değişmiş olduğunu göstermektir. Gerçi arkadaşının öliim ilanını okumuştur gazetede, anıa yine de onu aramayı sürdürür. Bu arayış arkadaşının yaşamış olduğu sokaklarda, evlerde ve anılardadır. Onunla paylaştığı geçmişte ve yalnız başına kaldığı bııgünde yeni bir yolculuğa çıkar. Bu, A'nın Berlin'e gelirken geçirdiği yolculuktan ya da çoeukluğunda pencere P O R T R E / A R A S Ö R E N 3 | den izlediği tren yolculııklarından (,'ok larklı, iç ılıinyasmda (,ıklığı serüvenli, biraz teblikeli, tıctı açık bir yoltuluktur. Ören'in birçok yapıtında farklı biçimlerde başatlık kazanan bu sonu gelmez yolculuk izleğinin yanı sıra bu yi)lculuklarla bağlantılı olarak sıkça karşımıza bir ba:;ka izlek daba c,ıkar. Bu da belli bir mekâna bağımlılığı olmayan roman/anlatı kişilerinin gittikleri her yerdeduyumsadıkları yabancılıklarıyla ortaya çıkan "konuk olma" dıırumlarıdır Bu yapıtında da Beı lin'egittiğinde.geçici olarak bir pansiyonda konakJar A. Konakladığı bu pansiyonda onun yabancı lığını ve tedirginliğini arttıran rescpsiyon memuru, Yusuf Atılgan'ın " Anayurt Oteli" romanındaki Zebercet'i anıştıran kimileyin iirkek, konuşmayan ya da umursamaz, kimileyin çok konuşarak her ^eye karışan bir tip olarak varlık kazanır. "A'nın Gizli Yaşamı", ÜçüncüTekilKişi anlatısı olarak öyküleyen bir anlatı cının aktardığı Prolog/Rpilog bölümüyle başlar ve ardından anlatı içinde anlatı olarak A'nın gizli yaşamının öykülenme siyle sürer. A'nın üyküsü çizgisel, yalınkat bir anlatım biçimi yerine, gerek olayların aktarımı, gerekse A'nın ic dünyası bir yandan BırıncıI'ekil Kişi olarak A'nın kendi ağzından aktarılırken, beri yandan da anlatıcının ağzından anlatılır. Böylelikle larklı bakış açılarından öykülenerek aydınlatılmış olan anlalı nesnesi bir rölyef göriintüsii kazanarak cıkuru da öykülemenin i(,ine alıı. Sözünü ettiğimiz Prolog/Epilog bölüınü yine Ören'in diğer yapıtlarında bulabileceğimiz (onun geçmişte yaptığı tiyatro çalışmalarına dayanan), tiyatro oyunlarındaki önoyun/artoyun'un ustalıkla anlatıya aktarılmasıyla geıçekleşen bir biçim denemesidir. Ancak bu anlatıda salt bir biçinı deneınesi olmakla kalmaz, aynı zamanda Goetlıe'ııin "Fauht'undaki "Gökteki Önoyun'a (Prolog inı Himmel) da günderme yapar. "Faııst"un önoyununda Tann'yla Mefisto tartışarak bir anlaşmaya varırlar, bu aniaşma gereğince Mefisto Faust'u, dünya nimetleiiyle kandırnrak, onu Tanrının yolıından çıkartacaktır. Gerçeği, çevreyi, dünyayı ve yaşamı tanıına, bilme tutkusu olan Faust, yapıtın birinci bölümiinde Mefisto'ya uyarak tutkularını öıı plaııa çıkartır. "A'nın Gizli Yaşamı"nda ise anlatının başkişisi A, varoluşıınu yazarak gcrçekleştirmek ve böylelikle mutluluğa erişmek ister. Ancak "yazmak" Ören'in yapıtında şeytanla anlaşmakla eşdeğerdedir: "Yazmak şeytanla anlaşmak gibi bir şey..." Yine de kısa sürede "yazmak" A için kaçınılınaz halc1 gelir. "Yazdığı kendi gizli tarihiyle varolmak istiyordu." Böylelikle ken di gizli tarihine ula şarak, varoluşuyla ilgili sorulara yanıt bulmaya çalışır. Bunun için de şeytana uyar. Ama mutluluk ve mutsuzluk iç içe ^elişen, birinin varlığı diğerininkiyle gerçeklik kazanan ikiayrıolgudur. "İnsan salt bilınekle mutsuzdur ve mutsuzluğunu yaşamaktan korkar, tıpkı senin gibi. Benim sana önerim: Dışarı çık, hiç korkınadan mutsıızlıığunu yaşa, sonra otur kendini yaz, mutsuzlıığıınıı mutluluğa dönüştür, kendini yeniden doğur", "Mutsuzluğunu yazarak tamamlayacaksın, kendini tamamlayacaksın" der şeytan. Böylece A, kendi gizli tarihini yaz.arak mutsuzlıığıınıı yaşarken, mııtlııluğııııun arayışına, kendi'nin arayışına koyulur. Yazınaya başlar. Gclgdelinı kaleme aldıkları hep sonu gelmez yazılardır, tiiııı yaptıkları birSisyphosuğraşınınötesinevardırmazonu. Kendi dört duvarı arasında yaşayan l'ausı'un Mefisto tarahndan dünya nimetleriyle tanışiınlmak iizere kışkırtılıp, kendi kapalı mekânından çıkartıl dığı gibi başlarda dünya nimetlerinden pek beklen lisi olmayan A da şeytan tarafından kışkırt ılarak yazmaya başlar. Aııcak bu sonu gelmeyen süreç, onun kendi bütünlüğünü yakalamasına ve korumasına pek yardımcıolmaz. Bu scfeılik! Gizli kalmış bir dündc ve yazarak mutluluğunu aradığı bııgünde varlık kazanan bir kimlik arayışı, mekânda, zamanda, "Ben"de bir yolculuktur sürer gider. U 1%C) yılmdn BeılinV yerleşen Ören, 6()'lı yıllarda başjayan, Almanya'dakı yabancı işçilcrin surunlarını konu edeıı ve yinıyabancılar taralından kaleme alınan "Konuk İşçı Yazını" (sonraları Cjöçmen Yazını adı da verildi) lıaıeketi ic,inde hııldıı keııdisini. Kısa sürcde Almanlar tarafından büyük ilgiyle karşılanan yapıtlarıyla, 1985 yılında yabancı ya/arlara verilen Albert Chamisso öılülü'ııü aldl. Almanva'da olıışan Türk yazını çerçevcsi icindi" üreiileıı yapıtlarda, Turklerin yaşadıkları sorıınlar doğrııdan yazına aktarılıp, tarihsel gerçcklık bir tür yazınsal geıçcklik olarak verilerck, kııııuaıa Dİıııa kaygısından (;ok, var olanı vansıtmak leıııi'l alınm.ıkr.ulır. Oreıı'ın vapııları bu yazııı İÇİIICIL gerek ele aldıgı koruılar, gerekse onlaıı kurgıılama biçinıiyle t.ırklılıklar göslerir. Türk ve Ratı yazın gelenekleri üzerine geli^tiıdigi yazarlı^ında; bu çokkültürlülük onun yapıtlaıına bir ^okseslilık kazandırır ()ren için çiftkültürlülük bir iki kültiir arasındu olma duruniu değil, aksiııe bir zcnginlik, bir ka/an^tır I5ıı liaglanıda ıl.ı ı>/cllik]e ilk döııem y.ıpıtlarında hem Almanlarla hcm de l'ürklerle bir hesapla^ınaya girer, Almanya'tla ya^anan i^i, yabuncı olma, yabancıla^ma gibi sorunların kaynağına innıeyı yegler. Son yıllarda kaleıııe aldığı yapıtlarıtıda ise biıeyin kimlik arayı^ı, arada kalnıı^lığı, yabancı olması gıbı konuların yanı sıra dil sorunları üzerinde de yoğunla^ır. "Berlin Üçlemesi'nin yanı sıra "(iündoğduların Yükselişi", "Knybolan Şefkat", "Nar C^i(;eği" ve "A'nın Gizli Yaşamı" Türkij'ede yayınılanmış olan kitaplarıdır. Kıınlann ötesinde Alnıanca olarak yayımlanan bırçok roman, öykü ve ^iir kilabı henüz Türkçe olarak yayıınlanmamı^ur Çiftkültürlü yazar C U M H U R İ Y E T KİTAP S AY I 7 2 S A Y F A 1 3