Katalog

PROF. CEM BEHAR, ALAN DUBEN'LE BİRLİKTE GERÇEKLEŞTİRDİĞÎ ÇAL1ŞMASINIANLA TTI Yüzyılın başında İstanbul modern bir şehirdi " *1908 YILINA AİT BİR FOTOĞRAF İSTANBUVDA BİR MÜSLÜMAN AİLE (FOTOĞRAFLAR ENGİN ÇİZGEN ARŞİVİNDEN ALINMIŞTIR) istanbul Households (Marriage, family and fertility 1880 1940) Alan Duben Cem Behar IANİNALPAY Prof. Behar, araştırmanızda kullandığınız kaynaklar ne ölçüde güvenilir ve geçerli sayılabilir? Ayrıca siz İstanbul'un sadece Müslüman nüfusuyla ilgilenmeyi seçtiniz. Neden? O dönemlerin hayli kalabalık gaytımüslim nüfusunun demografik ve aile yapılan farklı mıydı acaba? PROF. BEHAR Osmanlı, biliyorsunuz, en son dönemlere kadar, gerçek bir nüfus sayunı yapmamıştır. Taa on beşincı yüzyıldan itibaren yapılan Tahrir'ler öncelikle askere alma, arazinin durumunu saptama ya da vergilendirme amacına yönelikti. Bunlardan da nüfusun miktarına ya da demografik yapısına ılişkin sağlıklı bilgiler edınmek neredeyse imkânsızdır Ancak, sondönemdebirı 1300 (1883), biri de 1322 (19O5) yılında ıki Tahriri nüfus yapüdı. Her ikisi de öncelikle yaş, cinsiyet, medeni durum, meslek, ikamet yeri, akrabalık gibi somut demografik bilgiler edinmeye yönelik gerçek bir nüfus sayımı niteliği taşırlar. Kullandıgımız kantitatif veriler doğrudan îstanbul'un sayım defterlerinden alınmıştır. Bunlara Esas Defter deniyordu. Ök kez yapılan bu tür sayımların mükemmel olduklarını iddia etmek zor. Ancak imparatorluk başkenti îstanbul'da diğer yerlerden daha sağlıklı sonuçlar verdikleri de kesin. Bu iki sayımın bazı sonuçları (kentsel ve yöresel toplam rakamları) daha önce birtakım araştırmalarca kullanılmıştır. Ancak tek tek hanelere, aüelere ilişkin esas verileri bu araştırmada ilk kez biz kullanıp sosyal tarih ve tarihsel demografi malzemesi haline getirdik Bildiğiniz gibi Osmanlının son dönemine ilişkin bu kadar kapsamlı bir tarihsel demografi ve sosyal tarih araştırması yeni bir şeydir. Dolayısıyla sekiz yıl önce veri toplamaya ilk giriştiğimizde her şeyden önce araştırma alanımızı iyi tanımlamak ve hem kronolojik olarak (18801940 arası) hem de hedef nüfus açısından sınırlamak zorunluluğunu hissetmemiz doğaldı. Bu kitabımızla o sırada îstanbul nüfusunun aşağı yukan üçte birini oluşturan Rum, Ermeni ve Musevi cemaatleri hakkında demokrafik ve antropoloj ik araştırma y apdmasını özendirmek de istedik. Yüzyılın başlannda îstanbul'da gerçekleşen demografik ve aile yapısındaki değişimler sizce ne ölçüde Osmanlı İmparatorluğu'nun geçirdiği sosyoekonomik dcğişimlcrin, ne ölçüde de Batı kültürünün etkilerinin sonucuydu? PROF. BEHAR Bu ikisini birbirinden ayırmak bana pek sağlıklı gelmiyor. Ne yöntem ne de eldeki veriler açısından. Nüfus sayımları, evlenme ve doğum kayıtları vs. gibi sırf rakamsal veriler dışında çok sayıda basılı malzemeyi (dergiler, gazeteler, broşürler, hatırat, roman ve hikâyeler) ve yaşlı İstanbullularla yaptığımız mülakatları da tarihsel malzeme ola rak değerlendirmemiz bu kaygüardan kaynaklanıyor. Ortaya çıkan temel gerçek şu: Müslüman İstanbul, bundan bir asır once bile son derece modern bir şehirdi; sosyolojikve demografik açılardan, aileyapısı, çocuk sayısı ve doğurganlık, evlenme yaşı ya da türleri, çok karılı evlilik ve aile içi ilişkiler gibi kıstaslar açısından... Bir bütün olarak Türkiye 1990'larda bu yapıya yeni yeni ulaşmaya başlıyor. Osmanlının diğer bölümleriyle ya da tslam dünyasıyla ilgili benzer araştırmalar var mı acaba? Bir karşılaştırma yapılabilir mi ? PROF. BEHAR tstanbul şehrinin sosyal yapı itibariyle Osmanlı evreni içerisinde bir tür öncü rolü oynamış olduğu kesin. Bu rolü imparatorluğun diğer büyük kentleriyle (Izmir, Bursa, Şam, Selanik vs.) ne ölçüde paylaştığı ise yapılacak araştırmalarla ortaya çıkabilir. Tabii kırsal alanlardaki sosyolojik ve demografik yapılar tamamen farklıydı. Verilerini kullandıgımız iki nüfus sayımı Cebeli Lübnan ve Hicaz hariç bütün Osmanlı topraklarında uygulanmıştı. Yani bugünkü Balkan ülkelerinin bir kısmıyla bazı Arap ülkelerinin topraklarında. Demek ki, bizimkine kısmen benzer araştırmalar oralarda da yapılabilir. Ancak son dönem Osmanlıya ilişkin bu ülkelerde kapsamlı sosyal ve demografik tarih araştırmaları olduğunu da pek sanmıyorum. *Prof. Dr. Cem Behar, Boğazıçi Üniversitesi Ekonomı Bolumu Başkanı'dır PROF CEM BEHAR C U M H U R İ Y E T K İ T A P S AY I »0 S A Y F A 9