Katalog

İstanbul'da aşk, geçen yüzyılda başlâdı Ondokuzuncu yüzyılın sonları ve yirminci yüzyılın başlarında İstanbul'da ekonomik yaşam koşulları nasıldı? Aileler ne büyüklükteydi ve kimlerden oluşuyordu? Kadınlar ve erkekler kaç yaşında ve nasıl evleniyorlardı? Çok karılılık ne kadar yaygındı? "Aşk"ın anlamı neydi? Doğurganlık oranı nasıldı ve aileler kaç çocukluydu? Doğum kontrolü var mıydı ve hangi yöntemler uygulanıyordu? Alan Duben ve Cem Behar'ın geçen aylarda Cambridge Üniversitesi Yayınları arasında basılan çalışmaları, bu ve benzeri birbirinden ilginç sorulara yanıt getiriyor. ŞAHİNALPAY YÜZYIL1N BAŞINDA ÎSTANBUL'DA pÜFUS, AİLE VE EVLÎLİK "Osmanlı toplumu ve Osmanlı İstanbulu hakkında gözlemlerde bulunan Batılıların çoğu, 'harem vc gizemleri'ne ilişkin öykülerle büyülenmişlerdi ve çok karılılığı heyecan verici bir mcrak konusu olarak görüyorlardı. O tarihlerdeki Osmanlı yazarlannın tutumu ıse bunun tam tersiydi. Ondokuzuncu yüzyıl İstanbulu'nu nitelendiren Batılüaşma yönündeki sosyal ve yasal reformlar ortamında çok karılılığa karşı görüşler, sessiz ve büyük olasılıkla buna itirazı olmayan çoğunluğun görüşlerinden daha çok duyuluyordu... Çok sayıdaki Avrupalı gezgin tarafından kaletne alınan izlcnimler, Türkiye'nin gerçeklerinden çok Batı'daki Oriyantalist gcleneğin tarihine uygun düşüyordu." Boğaziçi Universitesi öğretim üyeleri Alan Duben ve Cem Behar, ondokuzuncu yüzyddan yirminci yüzyıla geçerken İstanbul'un Müslüman kesiminde nüfus, evlilik ve aile yaşamını konu alan araştırmalarında, Osmanlı toplumunda çok karddığın bir efsaneden ibaret olduğunu bu sözlerle vurguluyorlar. Ondokuzuncu yüzyılın sonları ve yirminci yüzyılın başlarında istanbul'da ekonomik yaşam koşulları nasıldı? Aileler ne büyüklükteydi ve kimlerden oluşuyordu? Kadınlar ve erkekler kaç yaşında ve nasıl evleniyorlardı? Çok karılılık ne kadar yaygındı? " Aşk"ın anlamı neydi? Doğurganlık oranı nasıldı ve aileler kaç çocukluydu? Doğum kontrolü var miydı ve hangi yöntemler uygulanıyordu? Osmanlı toplumunda alatıırka yaşam tarzından, alafranga yaşam tarzına geçiş nasıl oldu? Alan Duben ve Cem Behar'ın Istanbul Households: Marriage, Family and Fertility, 18801940 (İstanbul Haneleri: Evlilik, Aile ve Doğurganlık, 18801940) i>aşlığını taşıyan ve geçen aylarda Cambridge Üniversitesi Yayınları arasında basılan çalışmaları, bu ve benzeri birbirinden ilginç sorulara yanıt getiriyor. Duben ve Behar'ın 1885 ve 1907 nüfus sayımları ve bunlara dayalı Osmanlı nüfus kayıtları; son dönem Osmanlı İstanbulu'nda yaşamı konu alan roman, anı ve öteki yazılı kaynakiar ile o dönemi yaşaS A Y F A 8 mış olan kimselerle yapılan yüz yüze görüşmelerden elde ettikleri veri ve bilgilere dayanan çalışmaları, çok karıldık yanı sıra yüzyılın başında İstanbul'da yaşam ile ilgili daha birçok efsaneyi yıkıyor. Duben ve Behar'a göre İstanbul, kabaca 1880'den 1940'a değin uzanan 60 yıl içinde, başka ülkelerde birkaç yüzyıla sığan sosyal ve demografik değişmeler yaşadı. Doğurganlık oranındaki sistematik düşüş ve aile yaşamındaki büyük değişikliklerle îstanbul, Türkiye'de ve IsDUBEN VE BEHAR. İSTANBUL'DA AŞK. SAMİMİ tÜŞKİLER GİBİ AİLE HAYAT1MIZ1N MOlam dünyasında birçok sosyal DERN UNSVRLARININ IEMELLERİNİN YÜZYIUN BAŞINDA AT1LD1ĞINI BELİRTİYORLAR ve kültürel dönüşümün habercisi ve öncüsü oldu. Ondokuzuncu yüzyılın sosaptanmıştı. nunda, 'modern' aile planlaması yöntemlerinin heDuben ve Behar'ın gösterdikleri gibi evlilikte aşk, nüz bilinmediği bir dönemde, İstanbul'da yaşayan kocalarla kanlar arasında arkadaşça, anababalarla Müslüman kadınlar arasındaki doğurganlık oranınçocuklar arasında daha eşitlikçi ve daha samimi ilişda hızlı bir düşüş görüldü. Kadınların evlenme yaşıkiler gibi aile hayatımızın 'modern' unsurlarının tenın yükselmesi, doğurganlık oranındaki azalmanın melleri de yüzyılın başındaki bu büyük dönüşüm döen önemli nedenlerinden biriydi. Başka bir neden, neminde atddı. çeşitli doğum kontrolü yöntemlerinin sistematik ve Ele aldddarı konuları sosyal antropoloji, demografi yaygın bir şekilde kullanılmasıydı. Birçoklarının tarihi ve sosyal tarihin yöntemleri ve yaklaşımlarıyla inandıklarının aksine, yüzyılın başında Osmanlı hainceleyen Duben ve Behar, Osmanlı Imparatorluneleri küçüktü ve yüzde doksan dolayında bir bölüğu'ndan Türkiye Cumhuriyeti'ne geçişte Istanmü tek bir aileden oluşuyordu. bul'da yaşanan demografik, sosyal ve kültürel değişmelerin bdimsel çözümlemesini yaptıkları gibi; söz tnanılanın aksine çok karılılık hiç de yaygın değilkonusu değişmeleri kuru bir akademik tarzdan di. Duben ve Behar'ın bulgularına göre yüzyılın bauzak, dönemin ortamını canlandıran oldukça renkli şında evli erkeklerin yalnızca yüzde 2.29'unun birbir üslupla anlatıyorlar. Kitapta söz konusu değişmeden fazla karısı vardı. Aynı dönemde çokkarılılığın leri gösteren tablo ve şekdler yanında, o dönemde yaAmerikalı Mormonlar arasında yüzde 1012, 1957 şanan değişmeler hakkında çok şey söyleyen birçok yılında lrak'tayüzde 7.5 dolayındaolduğuna bakılıranlamlı fotoğraf da yer alıyor. sa, bu hiç de yüksek bir oran değüdi. tslam hukuku Duben ve Behar'ın "Türkiye ve Ortadoğu'da nübir erkeğin en çok dört kadınla evlenmesine cevaz vefus ve aile konularında ilk sistematik tarih çalışması" riyorsa da evli erkeklerin neredeyse yüzde 98'inin tek olarak nitelenen; yüzyılın başındaki sosyal yaşamımıbir eşi vardı. Gerçekte çokkarılılık onaltıncı ve onza ışdc tutan önemli yapıtlarının yayınevlerimizin yedinci yüzyd Osmanlı toplumunda da fazla yaygın dikkatini çekeceğini ve yakın bir gelecekte Türkçe değildi. Onyedinci yüzyılda Bursa'da ölen evli erkekolarak da yayımlanacağını umarız. O lerin yalnızca yüzde 5'inin birden fazla eşi olduğu C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI »0