Katalog

Baba evinden cezaevine, muhalefetten iktidara Vaclav Havel 0 şimdi cumhurbaşkanı Ülkesinin en ünlü tiyatro yazarı, Prag zindanlarının ve ev hapislerinin gediklisi Vaclav Havel şimdi cumhurbaşkanı. Kafka'nın ülkesinde, Başkanhk Sarayı Hradcany Şatosu'nda bir yazar otııruyor şimdi. CEUL ÜSTER aclav Havel, 1936'da Franz Kafka'nın, Aslan Asker Şvayk'ın ulkcsınde varlıklı bır aılenın vo cugu olarak dunyaya geldr Inşaat muhendısı olan babası emlakçılık yapıyordu Amcasının otellerı vardı Yıllar sonra Milos Forman'ın Bir Sarıjının Aşkları vc Maça Ası gıbı fılmlerım vekeceğı Barrandov Stud yoları da Havel'ın amcasınındı Yıne yıllar sonra Havel'ın oyunlannı Ingılızceye çevırecek olan Vcra Blackwell şoyle dıyecektı "Çekoslovakya kapitalist bir iilke olarak kalsaydı, Havel ülkenin neredeysc en zengin adamı olurdu!" Havel'ın ılkgen^lığıyle sosyaJızm aynı anda geldı Çekoslovakya'ya Belkı de "sınıf kökeni" yuzunden, dıledığı og renımı gormesı engellenecek, Havel bır kınıya laboraıu varında hademelık yapacak, unıversıteyc gırebılmek ıcın gece okuluna gıdecek, unıversıteye bas,vurulan durmadan gerı vevnletek, sonunda tıyatronun albenısıne kapılarak Prag'dakı Na Zabradlı Tıyatrosu'na sahne gorevlısı ola rak gırecektı. Na Zabradlı, kentın "avantgarde" sanatının en gorkem lı vıtrınlerınden bırıydı Çok geçmeden toplulugun ede bıyat danışmanlığına getırılen Havel, sahne gostcrılerıne metınler yazmaya başladı MevMmlerden Prag Bahan'ydı Ozgurluk, coşku ve umudun (.oğaldıgı yıllar Donemın gozde aydınları arasına gıren Havel'ın ılk oyunu Garden Parti, Prag'da 1963 'te sahnelendı Çekoslovakya'dakı bas kıcı burokratların ger^ekustucu bır ta^laması sayılabılecek Garden Parti kısa surede 7 ulkede sergılenırken yalnızıa Federal Almanya'da 18 tıyatroda perde atacaktı V Polıtık sanatın sığ sularında değıl, vağdas kaygıların deıın sularında kula^ atan Saçma (Absurd) 'I lyatrosu'nun urunlen arasına katılan Garden Parti'nın ardından Bildirim, Toparlanmanın Gittikçe Güçleşmesi, Mülakat, Tepede Bir Otel, Özel Açılıs, Protesto, Yanlışlık, Buruk Ezgi (Largo Desolato), Şeytan Çelmcsi gıbı oyunları, bırçoklarının Havel'le Samuel Beckett arasında yakın bağlar kurmasına yol acacaktı Nıtekım Havel de Irlanda lı uslanın "umutsuzluğunu" pek paylaşmamakla bırlıktc, kendını Becketı'ın murıtlerınden saydığını gızlemeyecektı Beckett'le Havel hıç karjılaşmadılar Ama yazgı onları, değıjık bır bı^ımde 1982'de Avıgnon ŞenlığYnde Buluşturdu Dolaysız sıyasal sanattan hep kaçınmış olan Beckett, Felaket adlı oyununu, o sıra Prag'da hapıs yatan Havel onuruna kalenıe aldı ve oyun, Avignon'da Havel ıçın duzenlenen bır gecedc sahnelendı. 1985'te, butun ulkelerdekı sansuru sergıleyen aylık Ingılız dergısı "Indcx on Censorship"ın (Sansur Dızını) ıl gın^ onerısını benımseyen de yıne o sessız hoşgorusuyie Betkett olacaktı: Dergının bastığı afışte ağzına mendıl tıkılmış bır Beckett fotoğrafı yer alıyordu Fotoğrafın al tında şoyle denılmıştı "Eğer Samuel Beckett Çekoslovakya'da dogmuj olsaydı, hâlâ Godot'yu bekliyor olacaktı!" O gunlerde Çckoslovak yonetımı, Havel'ın yapıtlarının yanı sıra Godot'yu Beklerken'ı de yasaklamıştı 1968 ağustoiunda tankların Prag Baharı'nı kıja ve kışlaya donu^turmeM, Vaclav Havel'ın yaşamında da bır donum noktası oldu Sanatçı kımlığının sırtına "politik muhalif kımlığını gevırmek zorunda kaldı Havel. Oyunlarında alaya aldığı burokratlar yenıden masabaşına donmuşlerdı Ilk ışlerınden bırı de Havel'ın oyunlarını yasaklamak oldu Yapıtlarını artık yalnı/ta yeraltında yayım lamak ve yurtdışında oynamak u/ere yazacak olan Havel'ın, Prag sahneMnde ustlendığı rol dc sanattan sıyasete kaydı 77 Bildirgesi adlı ınsan hakları hareketının kurutuları arasına katılan Havel'ın yazgısında artık Çekoslovakya' nın "simgesel vicdanı" olmak vardı Ilk kez 1977'de tutuklandı Daracık bır hucreyı bır hırsızla paylasmak zorunda bırakıldı. 1978 ağustosunda "serbest" bırakıldığın da ıse kendını evınde go/hapsınde buldu Kapısında da bır yazı "Girmek yasaktır!". Evın onunde bekleyen gorevlıye neyle suçlandığını sorduğunda şu yanıtı alacaktır "Amirlerimden, size böyle bir bilgi vernıem için hiçbir emir almadım!" Havel'ın Evimde Gözaltı ÜstüneTeknik Notlar'da anlattıgı bu olay, Kafka'nın ulkesınde Dava romanının gerı,ek yasamdakı yan 1 sımasından baska ne olabılırdı kı Havel, ertesı yıl 77 Bildirgesi kjpsamında ınsan hakları harekeıırıc katıfdıgı ıı,ın bu kez 4,S yıl agır hapıs Lt/asına yarpurıldı Hapısıen, kansı Olga'va, haftada bır vc "ailc sorunlan"yla ılgılı olmaları kosuluyla yazmasına ızın \eıılen nıektuplar, sonradan Olga'ya Mektuplar adlı bır kı tapta mplanaıaktı Bu mahkumıvctı sırasında agır bır zatuıeeye yakalanan Havel uzun sure doğru durust tedavı gormedı 1983 oca gında ıyııe ağıılıjtıgında Pankrat Ce/aevı hastaneMnc gon detıleıı Çek ya/ar, oıadan kariiina durumunu ayrıntıla rıyla anlatan bır mckıup yollama olanagı buldu Olga, Havel'ın yurtdışındakı dostlarını haıekete ge^ııınce dunya nın doıt yanından ya/arın salıveıılmesı dogrulıusunda "baskı"lar yagnıaya ba^ladı " O aksamı hıç unutmayacağım. Hücremde tam dalmak üzereydım. Birden içeri birkaç gardiyan, bir doktor ve neyin nesi olduğunu anlamadığım bir kadın gorevli girdi. Bana, Prag 4. Bölgc Mahkcmesi'nın cezamı sona erdırdiğini bildirdiler. O kadar şasırmıstım ki hapiste bir gece daha kalıp kalamayacağımı sordum. Böyle bir jeyin soz konusu olaınayacağını, artık bir sivıl sayıldıgımı »öylediler. 'Peki şimdi sırtımda pijamamla ne Prag Baharı'ndan yenıden iktidara Prag Baharı'mn talıhsızönderı Alek sandr Oubçek, Çek Politbürosu'nun ıstıfa ettıflı gün Vaclav Havel le şerefe kadeh kaldırıyor yapmam gerekiyor' diye sordum. Meğer, beni sivil bır hastaneye götürmek üzere bir ambülaru bekliyormuş kapıda. Doktorun bana birden yalnızca 'Havel' yerine 'Bay Havel* demesi karşısında hepten afalladım. Ne zamandır bana 'Bay Havel' diyen olmamıstı..." Bay Havel son kez 1989'ta tutuklandı 1968 ışgalını protesto etıııek amauyla kendını yakan unıversıte oğıenı.ısı Jan Palach anısına Wcnceslas Meydanı'nda bır toren duzenlenmıştı Havel de Palach'a ^ıçek bırakanlar arasındaydı Guvenlık gu^lenne "karjı koymak"tan tutuklandı, 8 ay hapıs cezasına (,arptırıldı, 4 ay yattıktan sonıa bııakıldı Akıp gıden yılların bıraktığı aluvyoııUrın ve So\yetler Bırlıgı'nden esen guçlu glasnost yellerının de etküiyle olayların gehsımı ansızm hı/landı Havel, Çekoslovakya'nın komunıst vonetııılerını "kadifeden bir devrim"le ycrle rınden eden kıtle harekctinın yalnızta "vicdan"ı degıl "önder"ı de olmujtu Prag Baharı'ndan kopup gelen "scvimli bir hayalet"; Aleksandr Dııbçek, cunıhurbaskanlıgı adaylığından Havel adına feragat ettı Başbakan Marian Calfa, yakın donemın "devlet kundakyısı" Havcl'ı "Hcr türlü baskıya karsın inançiarından vazgeçmeyen bir ınsan" dıye tanımladı Ve Bay Havel, 29 Aralık 1989'da (, ekoslovakya Cunıhurbaşkanı seçıldı Kadıfe Devrım'ın onderı Havel'ın, tumhurbajkanı seçılır seçılmez ılk "bildirim"ı ju oldu "Sizleri düşkırıklığına uğratmayacağım. Ülkeyi serbest seçimlere götüreceğim. Ama bu, dürüst ve barışçı bir yoldan olmalı ki, devrimimizin temiz yüzüne kara sürülmesin..." Kafka'nın ulkesınde, Başkanlık Sarayı olan Hradcany Şatosu'nda bır yazar oturuyor şımdı. D Olga'ya Mektuplar'ın arka kapağı S A Y F A 1 2 C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI4