Katalog

YERBİLİM İnsan yeryüzü’nü nasıl değiştirdi? Üç senaryo I. SENARYO: İNSAN OLMASAYDI YERYÜZÜ BUGÜN NEYE BENZERDİ? yaşıyordu. 15.000 yıl süren bu ılıman dönemin sonunda, Dünya birdenbire ısınarak sıcak ve yeşil bir gezegen haline geldi. Bu sıcak ve stabil iklim en fazla Homo sapiens’e yaradı. Türümüz ilk olarak 200.000 yıl önce Doğu Afrika’da ortaya çıkmıştı. 125.000 yıl öncesinde popülasyon 10.000 ile 100.000 arasındaydı. Bu insanlar avlanarak veya toplayıcılık yaparak hayatta kalıyorlardı. Ancak o dönelde Homo sapiens’ler yalnız de ğildi. New York Kenti’ndeki Amerikan Doğa Tarihi Müzesi’nden antropolog Ian Tattersall “gezegendaşlarımızı” şöyle anlatıyor: “Hominid soyundan gelen en az üç tür vardı. Afrika’da Homa sapiens, Doğu Asya’da Homo erectus ve Avrupa’da Neanderthaller. Bildiğimiz ve bilmediğimiz tüm insan türleri dünyanın herhangi çok alan düzleştirildi. bir noktasında hayatta kalma çabası içindeydi. Afrika’da o sırada nelerin olup bittiğini kimse bilmiyor.” RÜZGÂRIN SAVURDUĞU İnsanlardan başka Yeryüzü’nde çeşitTOHUMLAR GİBİ li büyük hayvanlar da bulunuyordu. OkyaModern insan, doğayla birlikte OTLAK ARAZİSİ:Kullanım yoğunluğu nuslarda balinalar, karalarda iri otyiyenler değil, doğaya karşı mücadeleye başbulunuyordu. Kuzey Kutbu’nda iri mamutDÜŞÜK YÜKSEK lamasından bu yana dünyanın dört NÜFUS lar, Avrupa’da iri kediler, Amerika kıtala 5000 bir yanına rüzgarda savrulan tohumM.Ö rında atlar vardı. lar gibi dağıldılar. Yakın Doğu’ya CBT 1394 14 /6 Aralık 2013 Yeryüzü insanlardan önce nasıldı? Eğer Homo sapiens hiç var olmasaydı Dünya yine bugünkü gibi olur muydu? Bir an için Yeryüzü taEKİLİ ALANLAR:Kullanım yoğunluğu rihinin son 125.000 yılıDÜŞÜK YÜKSEK nı eski bir teyp cihazına 5000 NÜFUS M.Ö kaydettiğimizi varsayalım. Şimdi teybi durdurup, bandı geri saralım. Teyp makarası geri döndükçe insan sayısının 18 Milyon yavaş yavaş eksilir. Ge1 M.Ö çen her dakikada 10 futbol sahası büyüklüğündeki ormanlık alan yeniden kazanılır. İlk başta her yıl Danimarka’dan biraz daha 188 Milyon büyükçe bir alan ağaçlanır. 1000 Yitirilen ormanların tümü 150 yılda yeniden kazanılır. Aynı zamanda şehirler beton bir gelgit gibi yavaş yavaş çekilir. Mega kentler 295 Milyon önce kentlere, daha sonra 1500 kasabalara ve köylere dönüşür; insan eli değmemiş yeşil alanlar cangıl haline gelir. Dünyanın nehirleri üzerindeki barajlar teker te461Milyon ker ortadan kalkar. Deniz 1800 tabanındaki gemi enkazları ve telekomünikasyon kabloları temizlenir. Toprağın altı, dünyada bugüne dek yaşamış olduğu varsa898 Milyon 1900 yılan 108 milyar insandan temizlenir. Fosil yakıtlar, değerli taşlar ve metaller, madenler eski yerlerine iade edilir. Aralarında karbon ve sülfür dioksidin de 1.65 Milyar 2000 bulunduğu havayı kirleten 6.15 Milyar tonlarca madde atmosferden emilir. En sonunda 125.000 yıl öncesine vardığımızda, bize çok uzak gibi gelen bir noktaya ulaşmış oluruz. Aslında bu süre jeolojik açıdan “dün” gibidir; ancak insan yaşamının kısalığı göz önüne alındığında, modern insanın var oluşundan bugüne dek geçen süreyi kapsar. Teybi bu noktaya kadar geri sardırdığımızda Yeryüzü’nde insan etkisini tümüyle ortadan kaldırmış oluruz. Peki, bu nasıl bir Dünya’dır? 125.000 YIL ÖNCE YERYÜZÜ NASILDI? 125.000 yıl önce Yeryüzü Eemian buzularası dönemini Ancak her şey en ufak bir belirti vermeden birdenbire değişti. Veya başka bir ifadeyle önce insanlar değişti, buna bağlı olarak tüm dünya değişti. Tattersall bu değişimi şöyle anlatıyor: 100.000 yıl önce insanlar ilk kez doğanın dışına çıkıp, doğaya karşı cephe almaya başladılar. Ve bugün aşına olduğumuz çıkar hesaplarıyla doğal hayata zarar vermeye başladılar. Örneğin MÖ 2000’li yıllarda dünya nüfusu 10 milyonlar civarındaydı. MS 1700’lu yıllara gelindiğinde nüfus birdenbire 600 milyona ulaştı. Şimdi 7 milyardan biraz fazla ve her gün 220.000 kişi nüfusa katılıyor. Bunlar yalnızca insanlar. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’ne (FAO) göre küresel sığır nüfusu 1.4 milyarı, domuz ve koyun sayısı bir milyarı ve tavuk sayısı 19 milyarı buluyor. Ve en kötüsü enerjiyi hiç olmadığı kadar büyük bir açgözlülükle tüketiyoruz. Yalnızca 20.yüzyılda enerji tüketimi 16 misli arttı.” Ayrıca Yeryüzü’nün doğal görüntüsü de tarım ve ateşin kullanımı ile değiştiriliyor. Pek çok bölgede doğal yeşilliğin yerini ekili alanlar alıyor Gezegenin yüzeyinin % 30’u ile % 50’si arası şu ya da bu şekilde insanlar tarafından kullanılıyor. Ve erişilebilir tatlı suyun % 50’sinden fazlasını şu anda tüketilmekte. Yeryüzü’nün doğal görüntüsünü en fazla değiştiren tarımsal etkinlik pirinç ekimi. İnsanlar küçük barajlar oluşturarak, suların tortul hareketini tümüyle değiştiriyor. Amaçları, pirinç yetiştirmek için her yerde bataklıklar oluşturmak. Bu nedenle pek İNSAN ELİYLE BAŞLAYAN ANİ DEĞİŞİKLİKLER 18 Milyon 1 M.Ö 188 Milyon 1000 295 Milyon 1500 125.000 yıl önce, Güney Asya’ya 50.000 yıl önce, Avrupa’ya 43.000 yıl önce, Avustralya’ya 40.000 yıl önce ve Amerika kıtalarına 30.000 ile 15.000 yıl önce yerleştiler. En son 700 yıl önce Yeni Zelanda’ya el attılar. İnsanlar gittikleri her yere hayvanlarını da götürdüler. Bazılarını bilerek (köpek, kedi ve domuz), bazılarını da bilmeyerek (fare) taşıdılar. Doğal ortama yabancı olan bu hayvanlar hassas bir dengesi olan ekosistemlerde geriye dönüşü olmayan değişiklikler yarattı. Ayrıca insanlar o bölgelere özgü bir takım hayvan türlerinin tükenmesine yol açtılar. Örneğin dodo kuşu, Mauritius mavi güvercini, deniz vizonu gibi... 461Milyon 1800 1900 998 Milyon 2000 1.65 Milyar 6.15 Milyar İnsanlar en büyük kötülüğü, iklimleri değiştirerek yaptılar. Mayıs ayında atmosferik karbon dioksit düzeyi milyonlarca yıldan beri ilk kez 400 ppm düzeyine çıktı. Bu düzey 125.000 yıl önce yalnızca 275 ppm idi. Bu artış kısmen fosil yakıt tüketiminden kaynaklanmakla birlikte, dünya ormanlarının yok edilmesinin de katkısı yabana atılmaz. İklim değişikliği anında Yeryüzü buzullarını etkiledi. Dünya üzerinde buzullar giderek küçülürken, bazı yerlerde tümüyle yok oldu. (Bknz: İnsanların Olduğu bir Dünyayı Nasıl Bir Gelecek Bekliyor?) Colorado Üniversitesi’ndeki Amerikan Ulu İKLİMLERİ DEĞİŞTİRİYORUZ