Katalog

Açık köşe TÜRKİYE’NİN YÖNELMESİ GEREKEN BİR ALAN Yenileyici Tıp ve Gelecek Yenileyici Tıp, yaşlılık, hastalıklar, doğumsal bozukluklar gibi nedenlerle hasar gören doku ya da organların yapı ve fonksiyonlarını eski haline döndürmeyi amaçlayan, 21.yüzyıla damgasını vurması beklenen yeni bir tıp dalı. Buna aslında hasar gören dokuyu doku mühendisliği teknikleriyle yenileme denebilir. Doç. Dr. Doğan Yücel Y enileme işlemi vücut içinde ya da daha sonra vücuda nakledilmek üzere vücut dışında yapılabilir. Doku mühendisliği ise ilk kez 1988’de ortaya çıkan bir kavram. “Normal ve hasta memeli dokusundaki yapıfonksiyon ilişkilerini temel alarak doku fonksiyonunu yenilemek, sürdürmek ya da geliştirmek için biyolojik yapılar üretmeyi amaçlayan mühendislik ve yaşam bilimleri yöntemlerinin uygulanması” olarak tanımlanıyor. Dolayısıyla, yenileyici tıp disiplinlerarası bir alan. Mühendislik, fizik, kimya, biyoloji, immünoloji, biyokimya, etik, nanoteknoloji, hatta ekonomi uzmanlıklarının kesişme noktasında. Yenileyici tıp, geleneksel tedavi yöntemlerinden farklıdır. Çünkü, yenileyici tıp uygulamalarıyla sorunlu organ ya da dokunun tümüyle ya da kısmen yenilenmesi söz konusu. Örneğin şeker hastalığında pankreas tarafından salgılanan insülin hormonunun mutlak ya da nispi yetersizliği vardır. Şeker hastalığı tedavisinde geleneksel olarak kan glükoz düzeyini düşüren Doku mühendisliği ürünü sağlıklı organ ya da dokunun vücut dışında üretilerek hasarlı bölgeye doğrudan nakli. Bu uygulamalar, daha pek çok hastalığın sağaltımında yarar sağlayabilecek bir potansiyele sahip. Örneğin kanser, osteoporoz (kemik erimesi), kalp hastalıkları, inme vb. Sözgelimi, kanser, spina bifida denilen doğumsal hastalık veya omurilik hasarı sonucu fonksiyonunu yitiren mesane nedeniyle ortaya çıkabilen böbrek bozukluklarını önlemek için yapay mesane üretimi çalışmaları yapılıyor. Bu amaçla, hasta mesanesinden alınan biyopsi materyali laboratuvarda inceleniyor, büyüme özelliğindeki hücreler ayrıştırılarak mesane şeklindeki bir kalıp üzerinde çoğaltılıyor. Elde edilen mesane daha sonra hastaya naklediliyor. Bir süre sonra hastanın normal görev yapan bir mesanesi oluyor. Böylece elde edilen mesane hastanın kendi hücrelerinden oluştuğundan, vücudun yeni mesaneyi reddetme olasılığı zayıflıyor. Benzer çalışmalar yemek borusu ve idrar yolları hasarlarında veya ortopedik hasarlarda da kullanılıyor. Kalıp olarak kullanılacak materyal olarak daha çok hücreler arası yapılar (ekstraselüler matriks) tercih ediliyor. Çünkü hücreler arası yapılar hem farklılaşan dokuların sağlıklı kalabilmesi için, hem de doku hasarına karşı yenilenmenin sağlanabilmesi için gerekli. Kas, tendon ve diğer ortopedik yumuşak doku hasarlarında kalıp olarak kullanılabilecek hücreler arası yapıdan kaynağını alan ürünler şimdiden piyasaya sürülmüş durumda. Doku, şekil 1 Doku mühendisliği ürünü, yaklaşık 8 cm. uzunluğunda bir soluk borusu (Kaynak: Anat Rec 2005; 287B: 3641). KÖK HÜCRE UYGULAMALARI Kök hücre uygulamaları yenileyici tıbbın en önemli kesimini oluşturuyor. Kök hücreler henüz farklılaşmamış ve özelleşmemiş hücreler. Kök hücrelerin ortak özelliği, kendini yenileyebilmesi ve vücutta farklılaşmış değişik özellikte hücre tiplerini üretebilmeleri. Embriyodan veya yetişkin dokularından elde edilebilen farklı kök hücre türleri var. Embriyonik kök hücreler, döllenmeden 59 gün sonra embriyoların iç hücre kütlesinden elde ediliyor. Yetişkin kök hücreler ise (somatik kök hücre), embriyonik kök hücrelere göre daha çok farklılaşmış hücreler. Kas, yağ dokusu, kemik iliği gibi farklı dokulardan elde edilebiliyor. Tüm bu kök hücreler hasar gören dokuyu tamir etme potansiyeline sahip. Etik sakıncalara ve Güney Koreli bir bilimadamının yanıltıcı verilerine rağmen, insan embriyonik kök hücreleri ile ilgili çalışmalar sürüyor. Örneğin embriyonik kök hücrelerden retinal pigment epitelyumu oluşturulabiliyor. Retinal pigment epitelyumu, görmeyi sağlayan ışığa duyarlı reseptörleri barındıran bir hücre tabakası. Bu hücrelerin hayvan deneylerinde görme kaybını düzeltebildiği öne sürülüyor. Embriyonik kök hücrelerden laboratuvar koşullarında üretilen hemanjioblast adlı hücreler hasta hayvanlara enjekte edildiğinde, hasar gören organda çeşitli ilaçlar kullanılır. Bu ilaçların içinde özellikle tip 1 şeker hastalığında insülin de yer alır. Bu uygulamalar hastalığı ortadan kaldırmaz. Hastalığın belirtilerini gidermeyi ve yol açtığı bozuklukları (görme bozuklukları, kalp damar hastalıkları, böbrek hastalığı vb.) önlemeyi amaçlar. Oysa yenileyici tıp daha köklü çözümler getirmeyi hedefler. Pankreasın yeterli insülin üretemeyen adacık hücreleri, yenileyici tıp uygulamalarıyla vücut içinde yenilenebilir veya vücut dışında üretilerek vücuda verilebilir. Böylece şeker hastalarının kan glükozunu düşürecek ilaçlar ya da insülin kullanmasına gerek kalmaz. damar onarımını sağladığı, yara iyileşmesini üç kat hızlandırdığı belirtiliyor. Embriyonik kök hücrelerle ilgili miyokart infarktüsü ve kalp yetmezliğinde, Parkinson hastalığında, multiple sklerozda, inmede, omurilik hasarında yapılmış başarılı pek çok hayvan çalışması var. Yetişkin kök hücreleri de, çoğalma, göç etme ve hasar gören dokuları onarma gücüne sahip. Asıl kaynakları kan damarları. Bu hücrelerin kas erimesi olan hayvanlarda kasları güçlendirdiği, kemik ya da kalp hasarı olan hayvanlara enjekte edildiğinde, 68 haftada iyileşmeyi sağladıkları bildiriliyor. Ayrıca, bu hücrelerin sporcu sakatlıklarında veya ateşli silahlarla yaralanmalarda, nedbe dokusunun oluşumunu önleyerek iyileşme sürecini hızlandıracağı düşünülüyor. Yaşlılık da somatik kök hücrelerin yaşlanması olarak değerlendiriliyor. Yaşlanmaya bağlı olarak ortaya çıkan organ Yenileyici tıp 10 yılve doku bozuklukları, enlık bir geçmişe safeksiyonlara eğilimin ve hip. Beş yıl sonra kanser sıklığının artması deri, kıkırdak, kemik hep somatik kök hücrelerdeki yetersizliklerle ilişkive kan damarı gibi li. yenileyici tıp ürünleÇünkü canlı organizrinin, 10 yıl içinde maların kendini yenileme gücü somatik kök hücreorgan yamalarının, lerin hasarlı dokuyu veya 20 yıl içinde ise tüeskimiş hücreleri yenileme müyle yeni oluştugücüne bağlıdır. Ancak rulmuş organların insan bu açıdan dünyada en geri canlı. Kendini yetıp ortamına girmesi nileme gücü sınırlı. Gene bekleniyor. Hem de de kök hücre uygulamalasipariş üzerine... rının yaşlılığa bağlı sorunları azaltacağına kesin gözüyle bakılabilir. Yenileyici tıp, hemen hemen tüm doku hasarlarında ya da organ yetersizliklerinde tedavi etme potansiyeline sahip. Yenileyici tıp alanında çalışan bilim adamlarında gelecekte organ nakli bekleyen pek çok hastanın yenileyici tıp ürünlerinden yararlanacağı beklentisi hâkim. Yenileyici tıp hem kronik hastalığı olanların tedavisinde bir ucuzlama sağlayacak, hem de bu hastaların yaşam kalitesini arttıracak gibi görünüyor. Kaynaklar Badylak SF. Regenerative medicine and developmental biology: The role of extracellular matrix. Anat Rec 2005; 287B: 3641. Atala A vd. Tissueengineered autologous bladders for patients needing cystoplasty. Lancet 2006; 367: 12411246. Lund RD vd. Human embryonic stem cellderived cells rescue visual function in dystrophic RCS rats. Cloning Stem Cells 2006; 8: 189199. Lu SJ vd. Generation of functional hemangioblasts from human embryonic stem cells. Nature Methods 2007; 4: 501509. Karusis D, Kassis I. Use of stem cells for treatment of multiple sclerosis. Expert Rev Neurother 2007; 7: 11891201. US Department of Health and Human Services. 2020: A new vision – a future for regenerative medicine. www.hhs.gov/reference/newfuture.shtml. Snyder EY, Loring JF. Beyond fraud – stem cell research continues. N Eng J Med 2006; 354: 321324. YENİLEYİCİ TIP UYGULAMALARI Yenileyici tıp uygulamaları üç farklı yaklaşım altında özetlenebilir: Vücudu hasar gören doku ya da organı yenilemeye yönlendiren uygulamalar. Yenilenmeyi uyarmak için doku mühendisliği ürünlerinin vücuda uygulanması. CBT 1191/ 7 15 Ocak 2010