Katalog

İyi kolesterol, erkeğimizi şeker hastalığı, kadınımızı koroner kalp hastalığından korumuyor! TEKHARF Çalışmasının Ürettiği Halkımız Sağlığında Çığır Açması Gereken Bilgiler 3: Kronik hastalıklardan koruyucu proteinlerin başında gelen yüksek yoğunluklu lipoprotein’in (YYL, ya da HDLkolesterol) yetişkinlerimizde yangıya ve damar sertliğine karşı işlevlerinin, ileriye yönelik topluma dayalı çalışmamızda hayli zayıfladığı ve bunun cinsiyetle kesin ilişkisinin olduğu gösterildi. Bir toplum genelinde dünyada ilk defa saptanan bu sonuç, şeker hastalığından Türk erkeklerinin ilgili korunmadan tamamen, yüksek (>50/>60 mg/dl) değerlerin her iki cinsiyette kısmen yoksun olmasından çıkarıldığı gibi, koroner kalp hastalığından kadınlarımızın hemen hiç korunmadığı gözlemlerinden de kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte düşük düzeylere kıyasla orta düzeyli (4060 mg/dl) kadınlarımızda genel ölüm oranı anlamlı derecede düşüktü. YYL parçacıklarının bu işlev bozukluğunu, yangı göstergeleri ile ilişkileri ve –daha önce açıkladığımız– diğer koruyucu proteinlerde benzer kusurların varlığı desteklemektedir. Anılan bozukluk, kronik düşük düzeyli yangının artmışlığından ileri gelebilir. Prof. Dr. Altan Onat, TEKHARF Çalışması Yöneticisi, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Em. Öğretim Üyesi, altonat@yahoo.com.tr, TEKHARF Çalışması Mensupları adına larda bozulabileceğine dair ipucu saptanan YYL parçacıklarının, sağlıklı toplum genelinde, özellikle Türk yetişkinlerinde anılan hastalıklara ve tümnedenli ölüme karşı ilişkisini ileriye yönelik biçimde araştırmayı isabetli bulduk. HDLkolesterol ve gelecekte koroner hastalık, şeker hastalığı ve ölüm oranı: TEKHARF Çalışmasında başlangıçtaki ortalama yaşı 49 olan 1631 erkekle 1678 kadın, 7.4 yıl süresince izlendi. HDLkolesterol düzeyleri lineer regresyonda her iki cinsiyette apolipoprotein (apo) AI, fibrinojen ve adiponektin düzeyleriyle doğrusal, CRP değerleriyle de zayıf ve ters yönde ilişkiliydi. Kadında şişmanlık göstergeleri ve açlık insülini ile zayıf bağıntı sergiledi. Lojistik regresyonda, yaş, sigara içiciliği, göbeklilik ve şeker hastalığı için ayarlandıktan sonra, HDLkolesterol erkekleri koroner kalp hastalığından beklenen şekilde koruyordu (12 mg/dl’lık artış karşılığında nisbi risk 0.76 [%95GA 0.64; 0.91]), ama şeker hastalığı ya da genel ölüm için koruma kanıtı gözlemlenmedi. Kadınlarda, HDLkolesterol koroner kalp hastalığıyla ilişkili bulunmadıysa da, düşük düzeylere kıyasla orta düzeyler (4060 mg/dl), başka değişkenler arasında apo AI üçtebir dilimlerinin de dahil olduğu modelde şeker hastalığına karşı koruyordu. Genel ölüm oranı da kadınlarda, yaş, sigara içiciliği hipertansiyon, şeker hastalığı ve apo B için ayarlandıktan sonra, düşük bulundu (12 mg/dl’lık artış karşılığında nisbi risk 0.54 [%95GA 0.35; 0.82]). YORUM Bir genel nüfus örnekleminde YYL parçacıklarının yangı yaratıcılığına dönüşmesi – belki erkekte şeker hastalığı konusu dışında– doğal olarak saptanmamış olsa da, yangıya ve damar sertliğine karşı işlevlerinde açıkça zayıflama varlığı, cinsiyetleri karşılaştırma yoluyla belgelendi. Kanda HDLkolesterol erkeklerimizi koroner kalp hastalığından ılımlı bir şekilde korumaktaydı; şöyle ki 1 mg/dl’lık artışın %1.8 korumaya karşı Y üksek Yoğunluklu Lipoprotein (YYL) halk arasında ‘iyi kolesterol’ (ya da HDLkolesterol) olarak bilinir. İnsanı koroner kalp hastalığından koruyan başlıca yağproteindir, temel unsurdur. Bu koruma temelde damarlarımızın duvarına zamanla sızıp oturan kolesterolün bu dokulardan harekete geçirilerek karaciğere nakledilip orada metabolize olması yoluyla gerçekleşir ki, bu süreç ‘ters kolesterol nakli’ olarak terimlendirilir. YYL parçacıkları bu koruyucu mekanizmayı hem bazı enzimleri aracılığıyla, hem de YYL parçacığının yüzeyini örten apolipoprotein (apo) AI adlı protein aracılığıyla yapar. Apo AI’in YYL parçacığından bağımsız bir şekilde yetişkinlerimizde koruyuculuk işlevini yitirdiğini ve bu nedenle şeker hastalığından, kadınlarımızı da ayrıca koroner kalp hastalığından korumadığını önceki bir yazımızda açıklamıştım. YYL parçacıklarının, dokulardan ‘ters kolesterol nakli’ sürecine ilaveten, oksidasyona karşı ve yangıya karşı işleyen çeşitli mekanizmalara sahip olduğu gösterilmiştir ki, bu enzimlerden en iyi bilineni paraoksonaz adını taşır. Kanda HDLkolesterolün Türk erkek ve kadınlarında çeşitli hastalıklarla ölümden koYYL parçacıkları, ruyuculuğu üstelik, damar Erkek Kadın duvarındaki hücKoroner kalp hastalığı Geniş ölçüde koruyucu Koruma yok re yapışkanlık Şeker hastalığı Koruma yok 4060 mg/dl’lık düzeyler koruyor proteinini ve CÖlüm geneli Koruma yok 4060 mg/dl’lık düzeyler koruyor reaktif proteinin yangı yapıcı etkinliğini baskıladığı gibi, pıhtılaşmaya karşı etkilere lık geldiği tahmin edilebilirdi. Kadında bu açıdan hiç de sahiptir. koruyuculuk emaresinin görülmemesi sonucu, 12 Kanda HDLkolesterolde her 1 mg/dl’lık artışın mg/dl’lık farkın Türk kadınlarında tüm koroner kalp çoklu ayarlanmış koroner kalp hastalığı riskinde %2hastalığı gelişmesinin %20 kadarını (yılda 1015 bin 3’lük bir azalmanın eşlik ettiği tahmini genelde kabul kadını) korumaktan yoksun olduğu düşünülebilir. görmektedir. Buna rağmen, şeker hastalığında YYL Şeker hastalığına karşı yüksek HDLkolesterol deparçacıklarının damar sertliğinden koruyucu etkinlikğerlerinin (>50/>60 mg/dl) her iki cinsiyette koruyulerinin eksik olabileceği son zamanlarda bilinmekteculuktan uzak bulunması nedeniyle, bu kümedeki dir. Bu değişim, YYL parçacıklaYYL parçacıklarının farklı yapıda olduğu, antioksidan rındaki yağlar, apoproteinler ve/veya enzimlerin oksidatif süreç niteliğinin azaldığı ve kısmen yangı yaratıcılığına Yangı ve damar sertliği gelişmesine karşı koyan kan proteinlerimizden yoluyla değişime maruz kalmasına dönüştüğü ileri sürülebilir. başlıca üçünde hayati kusurların saptanması, kalpdamar ve metabolik sağlıBu, şeker hastalığı için regresyon modeline Crebağlanmaktadır. ğımız açılarından çığır açması gereken tespitlerdir. Çünkü yılda on binlerce aktif protein katılınca HDLkolesterol’ün şeker hastaBazı çalışmalarda antioksidan yetişkinimizde şeker hastalığı ve bir o kadar koroner kalp hastalığı gelişmesi lığıyla anlamlı olmayan bir pozitif ilişki halinde göenzimlerin sistemik yangı varlıyalnızca bu kusurlara bağlanabilir. rünmesine dair gözlemle desteklenmektedir. HDLkoğında etkinliğinin bertaraf edileBunun bilincinde olmak iki yönden daha büyük önemi haizdir. Kanda LDLlesterol değerlerinin kanda fibrinojenle anlamlı bir bileceği ve parçacık içerisine alıkolesterol düzeylerini normalleştirmenin –çok önemli olmakla birlikte korudoğrusal ilişki göstermesi de dikkat çekici olup bu parnan okside yağ ve proteinlerin yucu tıptaki sınırlılığı, bu düzeyleri doğal olarak yüksek olan Batılı toplumlarda çacıkların pıhtılaşmaya karşı işlevinin de bozukluğa YYL parçacıklarını yangı oluştubile anlaşılmıştır, düzeyleri yüksek olmayan toplumumuzda daha da sınırlı etkatıldığına işarettir. rucu parçacıklara dönüştürebilekiye sahip olmaya mahkümdur. Sonuç olarak, yetişkinlerimizde YYL parçacıklarıceği yakın zamanlarda test tübünYalnız HDLkolesterol düzeylerini yükseltici ilaç ve önlemlerin de muhtenın yangıya ve damar sertliğine karşı işlevleri, ileriye de gösterilmiştir. Hasta insanlar melen sınırlı kalacağı, TEKHARF Çalışması tespitlerinden anlaşılmaktadır. üzerinde bir araştırma da, >70 yönelik topluma dayalı çalışmamızda hayli zayıfladığı Türk yetişkinleri için yeni yöntemler, anılan koruyucu proteinlerin işlev kusurmg/dl HDL değerlerine sahip veve bunun cinsiyetle kesin ilişkisinin olduğu gösterildi. larını düzeltmeyi hedeflemelidir. Bunların arasında şişmanlığı mutlaka önleme ya YYL parçacık boyutları en büYYL parçacıklarının bu işlev bozukluğunu, yangı gösbaşta gelirken, apo AI mimetiklerinden ve belki nikotinden yararlanmak sözyük kümelerde kalpdamar hasta tergeleri ile ilişkileri ve diğer koruyucu proteinlerde konusu olabilir. Çeşitli disiplinlerdeki araştırmacılarımıza kanımızca önemli bir lığı riski yüksek bulunmuştur. benzer kusurların kaydedilmesi desteklemektedir, hedef açılmış görünmektedir. Böylece, şeker hastalığı ve ko Sözkonusu bozukluk kronik düşük düzeyli yangının roner kalp hastalığı gibi durumartmışlığından ileri gelebilir. GEREKEN YENİ ARAŞTIRMALAR CBT 1127/ 16 24 Ekim 2008